بی‌شک یکی از لیالی متبرکه و شاید مهم‌ترین شب در فرهنگ اسلامی شب قدر است، به طوری که در قرآن کریم در تاکید اهمیت این شب گفته شده: «خیر من الف شهر» یعنی از هزار شب بافضیلت‌تر است تا جایی که قرآن در آن نازل شده است. این شب به قدری پربرکت و رحمت است که در وصف نیاید و در کلمات انسان نگنجد. شبی است که انسان‌ها در آن در بستر ماه مبارک رمضان، رابطه‌ای خاص با خالق خود برقرار می‌کنند. اگرچه اعمال زیادی برای برگزاری این شب‌های عزیز سفارش شده است اما آنچه شاید مغفول و یا مظلوم مانده است تقویت بنیه فهم، ادراک و تعقل است. دل معنایاب می‌داند که شب قدر پیوندی محکم با عقلانیت و رشد آگاهی فکری و فرهنگی بشر دارد و خواسته خداوند از انسان این است که در این شب، فقط به خواندن ادعیه و نماز کفایت نکند. در روایت‌ها نیز بسیار تاکید شده است که شب قدر فرصتی است تا انسان در کنار دعا خواندن، مسائل دینی و اخلاقی را با دیده ژرف‌تری بنگرد و تا حد توان گره‌های معرفتی خود را بگشاید. مولانا می‌گوید: «مهمان توام ای جان زنهار مخسب امشب/ای جان و دل مهمان زنهار مخسب امشب» آنطور که مولانا در این شعر اشاره می‌کند، آن چیزی که در لیله‌القدر از انسان خواسته شده بیدار بودن و به طور توامان احیای دل و فکر داشتن است. اما در میان بیداران هم درجات مختلفی وجود دارد؛ کسانی که شب زنده‌دارند اما تنها به ذکر مشغول‌اند و نه به فکر، از نظر دریافت برکت در این شب‌ها دلی آماده ندارند. برکت واقعی شب قدر متعلق به کسانی می‌شود که علاوه بر لقلقه زبان و ذکر، این شب را بهانه‌ای می‌سازند برای بیدار کردن و بارور کردن عقل‌هایشان، همان‌طور که امام علی علیه‌السلام یکی از اهداف بعثت پیامبران را برانگیختن و بارور ساختن عقول بشر دانسته است: «لیُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ اَلْعُقُولِ». با رویکرد مولانا، پیش‌شرط حضور دل و عقل در لیالی قدر و بهره‌مندی حداکثری از برکات آن، عاشق بودن است. دینداری عاشقانه، برخلاف دینداری از سر خوف و ترس از مجازات، راه انسان را برای دریافت الطاف الهی باز می‌کند و حب معبود کاری می‌کند که هر شب آن «بنده عشق»، چون شب قدر پربرکت باشد و هر لحظه بتواند در پرتوی این رابطه عاشقانه، به قول حافظ طایر گلشن قدس گردد و از هردو جهان آزاد شود. پس بیایید همه در این شب‌های عزیز، حتی اگر مقوله عشق در عمل ما مسلمانان مظلوم واقع شده باشد، در حیات روحانی و عقلانی، زلف دل را گره بزنیم و در حضور عاشقانه به حداکثر مواهب وعده‌داده شده در این شب‌ها دست یابیم.

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم