هوش مصنوعی و آینده اقتصاد ایران
هوش مصنوعی دیگر تنها یک فناوری نوظهور نیست. این فناوری اکنون به یکی از محرک‌های اصلی اقتصاد جهانی بدل شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲6، حدود 25 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان به طور مستقیم یا غیرمستقیم با هوش مصنوعی در ارتباط خواهد بود. این عدد نه‌تنها نشانه‌ای از شتاب تحولات فناورانه بلکه هشداری است برای کشورهایی که هنوز در سیاست‌گذاری این حوزه به اجماع و اقدام نرسیده‌اند. تجربه جهانی نشان می‌دهد که دولت‌ها و شرکت‌ها؛ چه در غرب و چه در شرق، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در این عرصه انجام داده‌اند. تنها در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، سرمایه‌گذاری جهانی در هوش مصنوعی از ۱۰۰ میلیارد دلار به بیش از ۲۳۰ میلیارد دلار افزایش یافته و تخمین زده می‌شود این رقم در سال جاری از مرز ۲ هزار میلیارد دلار نیز عبور کند.
در چنین چشم‌اندازی، وضعیت ایران چندان امیدوارکننده نیست. علی خورسندی، رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، معتقد است که کشور ما نه‌تنها در میان ۱۰۰ کشور اول از نظر سیاست‌گذاری در این حوزه قرار ندارد، بلکه حتی زیرساخت‌های نهادی اولیه نیز به‌درستی شکل نگرفته‌اند. این در حالی است که برخی از کشورهای همسایه، نظیر امارات، از سال ۲۰۱۹ اقدام به تأسیس دانشگاه‌های اختصاصی در زمینه هوش مصنوعی کرده‌اند. خورسندی چهار مزیت اصلی استفاده از هوش مصنوعی در آموزش را شامل یادگیری متنوع، محیط‌های تعاملی، مداخلات سریع و پشتیبانی هوشمند از مدرسین می‌داند. از نظر او، انقلاب اصلی در این عرصه، تغییر منابع آموزشی از فرمت‌های سنتی به منابع دیجیتال و هوشمند است؛ تحولی که در بسیاری از نظام‌های آموزشی دنیا در حال اجراست.
سؤال اساسی این است: آیا می‌توان در برابر این موج فناورانه ایستادگی کرد؟ پاسخ روشن است: خیر. غفلت از سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی نه‌تنها به منزله عقب‌ماندگی فناورانه است، بلکه به معنای کاهش سهم ما از اقتصاد جهانی و ناتوانی در رقابت علمی و صنعتی نیز خواهد بود. امید رضایی‌فر، رئیس مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، بر ضرورت تدوین سیاست‌گذاری جدی برای آینده این فناوری تأکید می‌کند. او معتقد است بدون فرایند توسعه و نظریه‌پردازی بومی، امکان پیش‌بینی مسیر آینده هوش مصنوعی و بهره‌برداری مؤثر از آن وجود نخواهد داشت.
آمارها نیز گویای تمرکز کشورهای توسعه‌یافته بر این حوزه است. بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از بازیگران اصلی در حوزه توسعه AI در آمریکا و چین متمرکزند. به‌ویژه چین، با برنامه‌ای که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده، تلاش کرده است هوش مصنوعی را به تمامی سطوح زندگی اجتماعی و نظام آموزشی خود تزریق کند. نمونه روشن آن، طرح «آموزش هوشمند» است که در سال ۲۰۲۲ راه‌اندازی شد و محتوای دیجیتال آموزشی را برای تمامی اقشار جامعه فراهم کرد.