وقتی غدد گردن هشدار می‌دهند
تورم غدد لنفاوی ممکن است نشانه‌ای ساده از یک سرماخوردگی باشد یا زنگ خطری برای یک بیماری جدی‌تر؛ اما چطور باید آن را تشخیص داد و چه زمانی نگران شد؟
بیتا مهدوی روزنامه نگار
در گوشه گردن، زیر فک یا حتی زیر بغل، گاهی توده‌هایی کوچک ظاهر می‌شوند که اغلب نگرانمان می‌کنند. این توده‌ها همان غدد لنفاوی هستند؛ ساختارهای کوچکی از دستگاه ایمنی که گاه در واکنش به یک تهدید، متورم می‌شوند. اما تورم این غدد همیشه بی‌خطر نیست و گاهی به ما درباره بیماری‌های جدی‌تری هشدار می‌دهد. برای درک بهتر این نشانه رایج، با دکتر حمیدرضا یونسی، متخصص بیماری‌های داخلی گفت‌وگو کردیم؛ او می‌گوید لنفادنوپاتی – یا همان تورم غدد لنفاوی – طیف گسترده‌ای از دلایل دارد و شناسایی دقیق علت آن، گام نخست در مسیر درمان است.
علل شایع و نادر
غدد لنفاوی بخشی از شبکه‌ای دفاعی در بدن هستند که به کمک گلبول‌های سفید، عوامل مهاجم مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را نابود می‌کنند. به گفته دکتر یونسی، لنفادنوپاتی یعنی بزرگ شدن این غدد، و می‌تواند در نواحی مختلف بدن مانند گردن، زیر بغل، کشاله ران، داخل قفسه سینه یا شکم رخ دهد. علت‌های رایج تورم، معمولاً عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی هستند، مانند سرماخوردگی یا آنژین. اما بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، واکنش‌های دارویی، اختلالات غدد درون‌ریز یا حتی سرطان‌ها نیز می‌توانند عامل باشند. تورم موضعی، یعنی محدود به یک ناحیه، معمولاً منشأ خوش‌خیم‌تری دارد. در مقابل، تورم عمومی یا منتشر، که چند ناحیه را درگیر می‌کند، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. به‌طور مثال، تورم زیر فک یا گردن اغلب به دلیل عفونت‌های دهان و حلق است، درحالی‌که تورم زیر بغل یا کشاله ران ممکن است به علت عفونت پوستی باشد. اگر غدد لنفاوی در بیش از یک ناحیه بزرگ شوند، ممکن است پای بیماری‌هایی مثل عفونت HIV، لنفوم، یا واکنش‌های دارویی در میان باشد.
چه زمانی نگران باشیم؟
تورم غدد لنفاوی همیشه همراه با علائم دیگری نیست، اما در بسیاری موارد نشانه‌هایی مانند تب، خستگی، کاهش وزن، یا تعریق شبانه دیده می‌شود. به گفته دکتر یونسی، تورمی که بیش از دو هفته باقی بماند، پیوسته بزرگ‌تر شود، یا با نشانه‌هایی مانند گرفتگی صدا یا کاهش وزن همراه باشد، نیازمند بررسی پزشکی است. سن و سابقه بیمار نیز در ارزیابی نقش دارد. برای مثال، در کودکان و نوجوانان معمولاً این وضعیت ناشی از یک عفونت ساده است و پس از چند روز با درمان مناسب بهبود می‌یابد. اما در بزرگسالان بالای ۵۰ سال، بویژه اگر سابقه سیگار کشیدن داشته باشند، این تورم ممکن است نشانه‌ای از بدخیمی‌های ناحیه سر و گردن یا تیروئید باشد. مکان تورم هم می‌تواند راهنمای پزشک برای شناسایی علت باشد. دکتر یونسی توضیح می‌دهد: «تورم یک‌طرفه زیر بغل ممکن است ناشی از عفونت‌های پوستی یا بیماری تب خراش گربه باشد. تورم منتشر می‌تواند به‌دلیل ویروس سیتومگالو، HIV یا برخی بیماری‌های خودایمنی بروز کند.»
درمان، صبر یا اقدام؟
درمان لنفادنوپاتی وابسته به علت آن است. اگر منشأ عفونی داشته باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدویروس تجویز می‌شود. اما در موارد مشکوک به بدخیمی یا در مواقعی که تورم بدون دلیل مشخص ادامه دارد، نمونه‌برداری از غدد لنفاوی (بیوپسی) ضروری است.
در برخی موارد، این توده‌ها به شکل آبسه درمی‌آیند؛ یعنی تجمع چرک درون غده. در این حالت، دکتر یونسی تأکید می‌کند که «تخلیه جراحی با بی‌حسی موضعی و ارسال نمونه برای بررسی پاتولوژیک، گام مؤثری در درمان است.» همچنین او توصیه می‌کند بیماران به‌ویژه در صورت وجود علائم سیستمیک یا سابقه بیماری خاص، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
درمان‌های خانگی یا انتظار طولانی ممکن است باعث پیشرفت بیماری شود یا فرصت تشخیص به‌موقع را از بین ببرد. تورم غدد لنفاوی را نمی‌توان نادیده گرفت. در بیشتر مواقع، بدنی که مشغول دفاع در برابر عفونت است، به‌طور موقتی این غدد را بزرگ می‌کند. اما زمانی که تورم پایدار، بزرگ، یا همراه با نشانه‌های هشداردهنده باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. تشخیص زودهنگام، تفاوت میان یک درمان ساده و مقابله با یک بیماری پیچیده را رقم می‌زند. پس اگر در آینه توده‌ای کوچک در گردن خود دیدید، بی‌تفاوت عبور نکنید—بدن شاید دارد پیامی مهم برایتان می‌فرستد.
علل شایع و نادر
غدد لنفاوی بخشی از شبکه‌ای دفاعی در بدن هستند که به کمک گلبول‌های سفید، عوامل مهاجم مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها را نابود می‌کنند. به گفته دکتر یونسی، لنفادنوپاتی یعنی بزرگ شدن این غدد، و می‌تواند در نواحی مختلف بدن مانند گردن، زیر بغل، کشاله ران، داخل قفسه سینه یا شکم رخ دهد. علت‌های رایج تورم، معمولاً عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی هستند، مانند سرماخوردگی یا آنژین. اما بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، واکنش‌های دارویی، اختلالات غدد درون‌ریز یا حتی سرطان‌ها نیز می‌توانند عامل باشند. تورم موضعی، یعنی محدود به یک ناحیه، معمولاً منشأ خوش‌خیم‌تری دارد. در مقابل، تورم عمومی یا منتشر، که چند ناحیه را درگیر می‌کند، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. به‌طور مثال، تورم زیر فک یا گردن اغلب به دلیل عفونت‌های دهان و حلق است، درحالی‌که تورم زیر بغل یا کشاله ران ممکن است به علت عفونت پوستی باشد. اگر غدد لنفاوی در بیش از یک ناحیه بزرگ شوند، ممکن است پای بیماری‌هایی مثل عفونت HIV، لنفوم، یا واکنش‌های دارویی در میان باشد.
چه زمانی نگران باشیم؟
تورم غدد لنفاوی همیشه همراه با علائم دیگری نیست، اما در بسیاری موارد نشانه‌هایی مانند تب، خستگی، کاهش وزن، یا تعریق شبانه دیده می‌شود. به گفته دکتر یونسی، تورمی که بیش از دو هفته باقی بماند، پیوسته بزرگ‌تر شود، یا با نشانه‌هایی مانند گرفتگی صدا یا کاهش وزن همراه باشد، نیازمند بررسی پزشکی است. سن و سابقه بیمار نیز در ارزیابی نقش دارد. برای مثال، در کودکان و نوجوانان معمولاً این وضعیت ناشی از یک عفونت ساده است و پس از چند روز با درمان مناسب بهبود می‌یابد. اما در بزرگسالان بالای ۵۰ سال، بویژه اگر سابقه سیگار کشیدن داشته باشند، این تورم ممکن است نشانه‌ای از بدخیمی‌های ناحیه سر و گردن یا تیروئید باشد. مکان تورم هم می‌تواند راهنمای پزشک برای شناسایی علت باشد. دکتر یونسی توضیح می‌دهد: «تورم یک‌طرفه زیر بغل ممکن است ناشی از عفونت‌های پوستی یا بیماری تب خراش گربه باشد. تورم منتشر می‌تواند به‌دلیل ویروس سیتومگالو، HIV یا برخی بیماری‌های خودایمنی بروز کند.»
درمان، صبر یا اقدام؟
درمان لنفادنوپاتی وابسته به علت آن است. اگر منشأ عفونی داشته باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدویروس تجویز می‌شود. اما در موارد مشکوک به بدخیمی یا در مواقعی که تورم بدون دلیل مشخص ادامه دارد، نمونه‌برداری از غدد لنفاوی (بیوپسی) ضروری است.
در برخی موارد، این توده‌ها به شکل آبسه درمی‌آیند؛ یعنی تجمع چرک درون غده. در این حالت، دکتر یونسی تأکید می‌کند که «تخلیه جراحی با بی‌حسی موضعی و ارسال نمونه برای بررسی پاتولوژیک، گام مؤثری در درمان است.» همچنین او توصیه می‌کند بیماران به‌ویژه در صورت وجود علائم سیستمیک یا سابقه بیماری خاص، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
درمان‌های خانگی یا انتظار طولانی ممکن است باعث پیشرفت بیماری شود یا فرصت تشخیص به‌موقع را از بین ببرد. تورم غدد لنفاوی را نمی‌توان نادیده گرفت. در بیشتر مواقع، بدنی که مشغول دفاع در برابر عفونت است، به‌طور موقتی این غدد را بزرگ می‌کند. اما زمانی که تورم پایدار، بزرگ، یا همراه با نشانه‌های هشداردهنده باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. تشخیص زودهنگام، تفاوت میان یک درمان ساده و مقابله با یک بیماری پیچیده را رقم می‌زند. پس اگر در آینه توده‌ای کوچک در گردن خود دیدید، بی‌تفاوت عبور نکنید—بدن شاید دارد پیامی مهم برایتان می‌فرستد.