واکنش افراطی سیستم ایمنی به تغییر فصل‌ها
آلرژی فصلی؛ جنگ بدن با طبیعت
با آغاز هر بهار و پاییز، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با چالشی آشنا روبه‌رو می‌شوند؛ آلرژی فصلی. عطسه‌های بی‌وقفه، آبریزش بینی، خارش چشم و بثورات پوستی تنها بخشی از این ناراحتی سالانه است که زندگی روزمره بسیاری از افراد را مختل می‌کند. اما چرا این مشکل همچنان گسترده و پرقدرت باقی مانده است؟
بیتا مهدوی روزنامه نگار
آلرژی فصلی یا همان رینیت آلرژیک، واکنشی اغراق‌آمیز از سوی سیستم ایمنی بدن در برابر موادی است که معمولاً برای بیشتر افراد بی‌ضرر محسوب می‌شود. گرده درختان، علف‌ها، قارچ‌ها، ذرات معلق در هوا و موی حیوانات خانگی از جمله محرک‌هایی هستند که می‌توانند زنجیره‌ای از واکنش‌های التهابی را در بدن برخی افراد آغاز کنند. به گفته متخصصان، ورود این مواد آلرژن به بدن باعث تحریک سیستم ایمنی و آزادسازی مواد شیمیایی چون هیستامین می‌شود؛ ترکیبی که مسئول اصلی بروز علائم ناخوشایند آلرژی است. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که حدود ۲۵ درصد جمعیت دنیا به نوعی از انواع آلرژی مبتلا هستند. اگرچه آلرژی فصلی تهدیدی برای حیات به‌شمار نمی‌آید، اما به شدت بر کیفیت زندگی، بهره‌وری کاری و فعالیت‌های اجتماعی افراد اثرگذار است. بسیاری از بیماران در اوج علائم خود ناگزیر به مراجعات مکرر پزشکی یا حتی بستری در مراکز درمانی می‌شوند.
علل اصلی
دکتر علی امینی، متخصص گوش و حلق و بینی، در گفت‌وگو با آتیه نو توضیح می‌دهد: «آلرژی زمانی شکل می‌گیرد که تعادل سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شود. این عدم تعادل باعث می‌شود بدن به مواد بی‌ضرر محیطی، مانند گرده گیاهان یا هاگ‌های قارچ، واکنشی دفاعی و افراطی نشان دهد.»
گرده‌افشانی درختان، گل‌ها و گیاهان در بهار و افزایش هاگ‌های قارچی در پاییز، از مهم‌ترین محرک‌های آلرژی است. همچنین تغییرات اقلیمی، با افزایش طول دوره گرده‌افشانی و تولید بیشتر گرده توسط درختان، روند ابتلا به آلرژی را تشدید می‌کند. آلودگی هوا نیز با اتصال به ذرات گرده، خاصیت آلرژی‌زایی آن‌ها را تا چند برابر افزایش می‌دهد.
عامل وراثت هم نقش قابل‌توجهی دارد، به‌طوری که در صورت سابقه خانوادگی آلرژی، احتمال بروز این بیماری تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. همچنین افرادی که پیشینه ابتلا به آسم یا اگزما دارند، بیش از سایرین مستعد آلرژی‌های فصلی هستند.»
علائم
آلرژی فصلی ممکن است با علائمی چون عطسه‌های مکرر، آبریزش یا گرفتگی بینی، خارش چشم‌ها، بثورات پوستی، کهیر و خستگی مفرط همراه باشد. شدت علائم به میزان تماس فرد با آلرژن و حساسیت سیستم ایمنی بستگی دارد. در موارد شدیدتر، حملات آسم یا تنگی نفس هم رخ می‌دهد که نیازمند مراقبت‌های تخصصی است. کنترل این علائم عمدتاً با استفاده از داروهای آنتی‌هیستامین، شست‌وشوی مکرر بینی با سرم نمکی و پرهیز از تماس با مواد حساسیت‌زا انجام می‌شود. با این حال، باید دانست که این درمان‌ها بیشتر به مدیریت علائم می‌پردازد و ریشه بیماری همچنان پابرجاست.
تشخیص
دکتر امینی در خصوص تشخیص آلرژی می‌افزاید: «یکی از روش‌های رایج، تست خراش پوستی است. در این تست، مقدار کمی از مواد آلرژن روی پوست ساعد یا پشت بیمار قرار داده می‌شود و واکنش پوست مورد بررسی قرار می‌گیرد. بروز تورم یا قرمزی در محل نشان‌دهنده حساسیت به آن ماده است. علاوه بر این، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های ایمونوگلوبولین E (IgE) به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند. تشخیص درست، شرط اساسی برای برنامه‌ریزی درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت علائم است.»
تفاوت با سرماخوردگی
یکی از چالش‌های رایج، تشخیص تفاوت میان علائم آلرژی و سرماخوردگی است. هر دو بیماری می‌توانند باعث آبریزش بینی، عطسه و خستگی شوند، اما ریشه‌های متفاوتی دارند. سرماخوردگی یک عفونت ویروسی است که معمولاً ظرف ۷ تا ۱۰ روز خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در مقابل، آلرژی واکنشی ایمنی به آلرژن‌هاست و شاید هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول بکشد، به‌ویژه اگر فرد در معرض مداوم مواد حساسیت‌زا باشد. یکی از نشانه‌های مهم تمایز این دو وضعیت، وجود خارش چشم و بینی است که در آلرژی شایع‌تر از سرماخوردگی است. همچنین سرماخوردگی اغلب با تب و بدن‌درد همراه است که در آلرژی‌های فصلی کمتر مشاهده می‌شود.
درمان
درمان آلرژی بر پایه چند اصل استوار است؛ دوری از آلرژن، مدیریت علائم با دارو و در برخی موارد انجام ایمونوتراپی (حساسیت‌زدایی). مصرف آنتی‌هیستامین‌ها قبل از شروع فصل آلرژی می‌تواند شدت علائم را کاهش دهد. اسپری‌های بینی، به‌ویژه انواع کورتیکواستروئیدی، در کاهش التهاب و تورم مخاط بینی مؤثرند. ایمونوتراپی نیز از جمله روش‌های پیشرفته درمان است که طی آن مقادیر کنترل‌شده‌ای از آلرژن به بدن تزریق می‌شود تا سیستم ایمنی به مرور زمان نسبت به آن ماده مقاوم شود. البته این درمان‌ها بدون عارضه نیستند؛ خواب‌آلودگی، سرگیجه و خشکی دهان از جمله عوارض جانبی احتمالی برخی داروهای ضدآلرژی است. با وجود این، از طریق مدیریت صحیح و تحت نظر پزشک، می‌توان علائم آلرژی را تا حد زیادی کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
آلرژی فصلی گرچه درمان قطعی ندارد، اما با شناخت دقیق محرک‌ها، تشخیص به‌موقع و به‌کارگیری راهکارهای مؤثر می‌توان شدت علائم را کم کرد. پرهیز از تماس با آلرژن‌ها، درمان دارویی به‌موقع و توجه به توصیه‌های پزشکی سه رکن اصلی در مدیریت این بیماری است. در نهایت، آگاهی و مراقبت مستمر بهترین سلاح در برابر این مزاحم همیشگی فصل‌هاست.
علل اصلی
دکتر علی امینی، متخصص گوش و حلق و بینی، در گفت‌وگو با آتیه نو توضیح می‌دهد: «آلرژی زمانی شکل می‌گیرد که تعادل سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شود. این عدم تعادل باعث می‌شود بدن به مواد بی‌ضرر محیطی، مانند گرده گیاهان یا هاگ‌های قارچ، واکنشی دفاعی و افراطی نشان دهد.»
گرده‌افشانی درختان، گل‌ها و گیاهان در بهار و افزایش هاگ‌های قارچی در پاییز، از مهم‌ترین محرک‌های آلرژی است. همچنین تغییرات اقلیمی، با افزایش طول دوره گرده‌افشانی و تولید بیشتر گرده توسط درختان، روند ابتلا به آلرژی را تشدید می‌کند. آلودگی هوا نیز با اتصال به ذرات گرده، خاصیت آلرژی‌زایی آن‌ها را تا چند برابر افزایش می‌دهد.
عامل وراثت هم نقش قابل‌توجهی دارد، به‌طوری که در صورت سابقه خانوادگی آلرژی، احتمال بروز این بیماری تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. همچنین افرادی که پیشینه ابتلا به آسم یا اگزما دارند، بیش از سایرین مستعد آلرژی‌های فصلی هستند.»
علائم
آلرژی فصلی ممکن است با علائمی چون عطسه‌های مکرر، آبریزش یا گرفتگی بینی، خارش چشم‌ها، بثورات پوستی، کهیر و خستگی مفرط همراه باشد. شدت علائم به میزان تماس فرد با آلرژن و حساسیت سیستم ایمنی بستگی دارد. در موارد شدیدتر، حملات آسم یا تنگی نفس هم رخ می‌دهد که نیازمند مراقبت‌های تخصصی است. کنترل این علائم عمدتاً با استفاده از داروهای آنتی‌هیستامین، شست‌وشوی مکرر بینی با سرم نمکی و پرهیز از تماس با مواد حساسیت‌زا انجام می‌شود. با این حال، باید دانست که این درمان‌ها بیشتر به مدیریت علائم می‌پردازد و ریشه بیماری همچنان پابرجاست.
تشخیص
دکتر امینی در خصوص تشخیص آلرژی می‌افزاید: «یکی از روش‌های رایج، تست خراش پوستی است. در این تست، مقدار کمی از مواد آلرژن روی پوست ساعد یا پشت بیمار قرار داده می‌شود و واکنش پوست مورد بررسی قرار می‌گیرد. بروز تورم یا قرمزی در محل نشان‌دهنده حساسیت به آن ماده است. علاوه بر این، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های ایمونوگلوبولین E (IgE) به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند. تشخیص درست، شرط اساسی برای برنامه‌ریزی درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت علائم است.»
تفاوت با سرماخوردگی
یکی از چالش‌های رایج، تشخیص تفاوت میان علائم آلرژی و سرماخوردگی است. هر دو بیماری می‌توانند باعث آبریزش بینی، عطسه و خستگی شوند، اما ریشه‌های متفاوتی دارند. سرماخوردگی یک عفونت ویروسی است که معمولاً ظرف ۷ تا ۱۰ روز خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در مقابل، آلرژی واکنشی ایمنی به آلرژن‌هاست و شاید هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول بکشد، به‌ویژه اگر فرد در معرض مداوم مواد حساسیت‌زا باشد. یکی از نشانه‌های مهم تمایز این دو وضعیت، وجود خارش چشم و بینی است که در آلرژی شایع‌تر از سرماخوردگی است. همچنین سرماخوردگی اغلب با تب و بدن‌درد همراه است که در آلرژی‌های فصلی کمتر مشاهده می‌شود.
درمان
درمان آلرژی بر پایه چند اصل استوار است؛ دوری از آلرژن، مدیریت علائم با دارو و در برخی موارد انجام ایمونوتراپی (حساسیت‌زدایی). مصرف آنتی‌هیستامین‌ها قبل از شروع فصل آلرژی می‌تواند شدت علائم را کاهش دهد. اسپری‌های بینی، به‌ویژه انواع کورتیکواستروئیدی، در کاهش التهاب و تورم مخاط بینی مؤثرند. ایمونوتراپی نیز از جمله روش‌های پیشرفته درمان است که طی آن مقادیر کنترل‌شده‌ای از آلرژن به بدن تزریق می‌شود تا سیستم ایمنی به مرور زمان نسبت به آن ماده مقاوم شود. البته این درمان‌ها بدون عارضه نیستند؛ خواب‌آلودگی، سرگیجه و خشکی دهان از جمله عوارض جانبی احتمالی برخی داروهای ضدآلرژی است. با وجود این، از طریق مدیریت صحیح و تحت نظر پزشک، می‌توان علائم آلرژی را تا حد زیادی کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
آلرژی فصلی گرچه درمان قطعی ندارد، اما با شناخت دقیق محرک‌ها، تشخیص به‌موقع و به‌کارگیری راهکارهای مؤثر می‌توان شدت علائم را کم کرد. پرهیز از تماس با آلرژن‌ها، درمان دارویی به‌موقع و توجه به توصیه‌های پزشکی سه رکن اصلی در مدیریت این بیماری است. در نهایت، آگاهی و مراقبت مستمر بهترین سلاح در برابر این مزاحم همیشگی فصل‌هاست.