فشار خون بالا
قاتل خاموشی که باید جدی گرفته شود
بیتا مهدوی روزنامه نگار
فشار خون نیرویی است که توسط جریان خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌شود تا خون در سراسر رگ‌ها و بدن جریان یابد. اگر این نیرو افزایش پیدا کند و در طول زمان ثابت باقی بماند، بدن با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود. فشار خون در نواحی نزدیک قلب، بیشتر و در فاصله گرفتن از قلب کمتر می‌شود. اصولاً شدت فشارخون در بخش‌های مختلف سیستم گردش خون متفاوت است. بیماری فشار خون شایع‌ترین بیماری مزمن در جهان است. آمارهای سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد از هر چهار مرد یک نفر و از هر پنج زن یک نفر به فشار خون بالا مبتلاست. در ایران شیوع فشار خون بالا در افراد بالای ۱۸ سال حدود ۲۶ درصد است و این عارضه عامل اصلی مرگ زودرس در سراسر جهان است. این در حالی است که درمان این عارضه نیازمند تغییر اساسی در شیوه زندگی است.
دکتر محمدحسین شفقت، متخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، درگفت‌و‌گو با آتیه نو می‌گوید: «رگ‌های خونی موسوم به سرخرگ‌ها خون را از قلب به اندام‌های گوناگون سرتا سر بدن می‌رسانند. هر بار که قلب منقبض می‌شود خون را با فشار وارد سرخرگ می‌کند. بنابراین، فشار خون حاصل مقاومت عروق در مقابل ضربان‌های قلب است. فشاری که در عروق خون به‌دنبال ضربان قلب به‌وجود می‌آید فشار خون سیستولیک یا حداکثر نام دارد و فشاری که به هنگام استراحت قلب یعنی بین دو ضربان پدیدار می‌شود فشار خون دیاستولیک یا حداقل است. در میان بزرگسالان میزان طبیعی فشار خون حداکثر 120 میلیمتر جیوه و فشار خون حداقل 80 میلیمتر جیوه است که در اصطلاح 120 روی 80 خوانده می‌شود، فشار خون طبیعی در بچه‌های کمتر از 10 سال، 90 روی 60 و در سن بلوغ 120 روی 80 و در میانسالی 130 روی 85 میلیمتر جیوه است. این در حالی است که وقتی در یک شخص بالغ فشار خون حداکثر برابر یا بیش از 140 میلیمتر جیوه و فشار خون حداقل برابر با 90 میلیمتر جیوه باشد پر فشاری خون وجود دارد.»
انواع پرفشاری خون
او با بیان این مطلب که در 90 تا 94 درصد از بیماران علت مشخصی برای افزایش فشار خون وجود ندارد می‌افزاید: «این افراد به عنوان مبتلایان به فشار خون اولیه شناخته می‌شوند. الگوی درگیری فامیلی در افزایش فشارخون اولیه شایع و مطرح‌کننده اهمیت عوامل ژنتیکی است. هرچند عوامل محیطی مانند چاقی، زندگی کم‌تحرک و مصرف نمک در افزایش فشار خون مؤثرند. در پنج درصد باقی‌مانده از بیماران یک علت ثانویه برای افزایش فشار خون یافت می‌شود. در این اشخاص انجام بررسی‌های وسیع‌تر برای شناخت عامل بیماری ضروری است. شایع‌ترین علل افزایش فشار خون ثانویه بیماری‌های کلیوی، تیروئیدی، تومور‌های مغزی و حاملگی محسوب می‌شود.»
علائم
این متخصص قلب و عروق در مورد علائم فشار خون بالا یادآوری می‌کند: «در بسیاری از مواقع فشارخون بالا علامتی ندارد. حتی گاهی فشارخون در سطح خطرناکی بوده و شخص تا سال‌ها هیچ علائمی را نشان نمی‌دهد. اما در برخی از افراد علائم بالا بودن فشار خون عبارتند از سردرد شدید، تنگی نفس و سختی در نفس‌کشیدن، خونریزی بینی، تاری دید، درد قفسه سینه، سرگیجه، خستگی یا سردرگمی، مشکلات بینایی، ضربان قلب نامنظم، خون در ادرار، احساس کوبیدن در قفسه سینه، گردن یا گوش، تشنج، عصبی بودن، تعریق، مشکل خواب و گرگرفتگی صورت. علائم فشارخون بالا از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اگر چنین علائمی دارید، باید برای تشخیص فشارخون بالا یا بیماری‌های دیگر به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید. گاهی علائم بالا بودن فشار خون می‌تواند نشانه بیماری دیگری باشد. دقت داشته باشید که معمولاً این علائم در سطوح خطرناک و جدی فشارخون ایجاد شده و ممکن است باعث سکته مغزی، حمله قلبی یا نارسایی کلیه شوند.»
عوامل بیماری
اصلی‌ترین عوامل مؤثر بر افزایش فشار خون عبارتند از:
• نمک: مطالعات گوناگون نشان می‌دهد که نمک نقش مهمی در افزایش فشار خون دارد و زیاده‌روی در مصرف نمک طعام در درازمدت وضعیت را برای بروز فشار خون مناسب می‌کند. برخی از افراد به‌طور ارثی به نمک حساس هستند. در این افراد مصرف زیاد نمک باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
• کلر: اثر نمک طعام بر فشار خون عموماً به یون سدیم نسبت داده می‌شود اما بررسی‌های جدید نشان می‌دهد کلر نقش مهمی در افزایش فشار خون دارد.
• چاقی: چاقی می‌تواند عاملی برای فشار خون در برخی از افراد باشد. به نظر می‌رسد کنترل وزن برای اغلب افراد به‌ویژه زنان مهم است.
•کربوهیدرات: خوردن کربوهیدرات‌های ساده موجب چندین تغییر متابولیک از قبیل مقاومت به انسولین و افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود. به نظر می‌رسد اثر ضددفع ادراری سدیم ناشی از دریافت بالای ساکارز ممکن است در نتیجه این تغییرات باشد.
•چربی‌های غذایی: طبق بررسی‌های انجام‌شده ارتباط مستقیم بین رژیم غذایی با چربی بالا و پرفشاری خون وجود دارد. رژیم غذایی محتوی مقادیر بالای اسید‌های چرب امگا3 احتمالاً با فشار خون پایین مرتبط است.
• کافئین: چای و قهوه محتوی مقادیر جزئی از سه عنصر کافئین، تئوبرومین و تئوفیلین هستند. از میان این‌ها کافئین فعال‌تر است، محرک سیستم عصبی است و اثر حاد فشاردهندگی رگ را دارد.
درمان
دکتر شفقت در مورد درمان فشار خون توضیح می‌دهد: «داروهایی که پزشک برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌کند، معمولاً به عنوان داروی ضدفشار خون شناخته می‌شوند. نحوه عملکرد دارو و قرص فشار این‌گونه است که میزان آب و نمک را در بدن کاهش می‌دهد، با شل کردن رگ‌های خونی از نازک شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند و ضربان قلب را پایین می‌آورد. اگر علائم فشار خون بالا را دارید، پزشک سریعاً برای درمان و کنترل این عارضه اقدام می‌کند. برای درمان فشارخون بالا باید سبک زندگی تغییر کند؛ رژیم غذایی باید سالم باشد و مصرف نمک محدود شود. میزان فعالیت بدنی نیز باید افزایش پیدا کند. علاوه بر این موارد پزشک داروهایی را برای تنظیم فشارخون تجویز می‌کند. تغییرات سبک زندگی و ورزش‌های منظم می‌تواند به درمان فشارخون بالا کمک کند.
برخی از تغییرات سبک زندگی پیشنهادی توسط پزشکان شامل ترک سیگار، کاهش وزن، پیروی از یک رژیم غذایی کم‌سدیم (نمک) و کم‌چرب، دوری از استرس زیاد و مصرف غذاهای غنی از پتاسیم، منیزیم و کلسیم مانند موز و شیر است. پس از سن ۳۵ سالگی، فشار خون را مرتباً کنترل کنید، مدیتیشن و سایر تمرینات را برای کاهش استرس امتحان کنید و مصرف کافئین را کاهش دهید.»
دکتر محمدحسین شفقت، متخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، درگفت‌و‌گو با آتیه نو می‌گوید: «رگ‌های خونی موسوم به سرخرگ‌ها خون را از قلب به اندام‌های گوناگون سرتا سر بدن می‌رسانند. هر بار که قلب منقبض می‌شود خون را با فشار وارد سرخرگ می‌کند. بنابراین، فشار خون حاصل مقاومت عروق در مقابل ضربان‌های قلب است. فشاری که در عروق خون به‌دنبال ضربان قلب به‌وجود می‌آید فشار خون سیستولیک یا حداکثر نام دارد و فشاری که به هنگام استراحت قلب یعنی بین دو ضربان پدیدار می‌شود فشار خون دیاستولیک یا حداقل است. در میان بزرگسالان میزان طبیعی فشار خون حداکثر 120 میلیمتر جیوه و فشار خون حداقل 80 میلیمتر جیوه است که در اصطلاح 120 روی 80 خوانده می‌شود، فشار خون طبیعی در بچه‌های کمتر از 10 سال، 90 روی 60 و در سن بلوغ 120 روی 80 و در میانسالی 130 روی 85 میلیمتر جیوه است. این در حالی است که وقتی در یک شخص بالغ فشار خون حداکثر برابر یا بیش از 140 میلیمتر جیوه و فشار خون حداقل برابر با 90 میلیمتر جیوه باشد پر فشاری خون وجود دارد.»
انواع پرفشاری خون
او با بیان این مطلب که در 90 تا 94 درصد از بیماران علت مشخصی برای افزایش فشار خون وجود ندارد می‌افزاید: «این افراد به عنوان مبتلایان به فشار خون اولیه شناخته می‌شوند. الگوی درگیری فامیلی در افزایش فشارخون اولیه شایع و مطرح‌کننده اهمیت عوامل ژنتیکی است. هرچند عوامل محیطی مانند چاقی، زندگی کم‌تحرک و مصرف نمک در افزایش فشار خون مؤثرند. در پنج درصد باقی‌مانده از بیماران یک علت ثانویه برای افزایش فشار خون یافت می‌شود. در این اشخاص انجام بررسی‌های وسیع‌تر برای شناخت عامل بیماری ضروری است. شایع‌ترین علل افزایش فشار خون ثانویه بیماری‌های کلیوی، تیروئیدی، تومور‌های مغزی و حاملگی محسوب می‌شود.»
علائم
این متخصص قلب و عروق در مورد علائم فشار خون بالا یادآوری می‌کند: «در بسیاری از مواقع فشارخون بالا علامتی ندارد. حتی گاهی فشارخون در سطح خطرناکی بوده و شخص تا سال‌ها هیچ علائمی را نشان نمی‌دهد. اما در برخی از افراد علائم بالا بودن فشار خون عبارتند از سردرد شدید، تنگی نفس و سختی در نفس‌کشیدن، خونریزی بینی، تاری دید، درد قفسه سینه، سرگیجه، خستگی یا سردرگمی، مشکلات بینایی، ضربان قلب نامنظم، خون در ادرار، احساس کوبیدن در قفسه سینه، گردن یا گوش، تشنج، عصبی بودن، تعریق، مشکل خواب و گرگرفتگی صورت. علائم فشارخون بالا از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اگر چنین علائمی دارید، باید برای تشخیص فشارخون بالا یا بیماری‌های دیگر به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید. گاهی علائم بالا بودن فشار خون می‌تواند نشانه بیماری دیگری باشد. دقت داشته باشید که معمولاً این علائم در سطوح خطرناک و جدی فشارخون ایجاد شده و ممکن است باعث سکته مغزی، حمله قلبی یا نارسایی کلیه شوند.»
عوامل بیماری
اصلی‌ترین عوامل مؤثر بر افزایش فشار خون عبارتند از:
• نمک: مطالعات گوناگون نشان می‌دهد که نمک نقش مهمی در افزایش فشار خون دارد و زیاده‌روی در مصرف نمک طعام در درازمدت وضعیت را برای بروز فشار خون مناسب می‌کند. برخی از افراد به‌طور ارثی به نمک حساس هستند. در این افراد مصرف زیاد نمک باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
• کلر: اثر نمک طعام بر فشار خون عموماً به یون سدیم نسبت داده می‌شود اما بررسی‌های جدید نشان می‌دهد کلر نقش مهمی در افزایش فشار خون دارد.
• چاقی: چاقی می‌تواند عاملی برای فشار خون در برخی از افراد باشد. به نظر می‌رسد کنترل وزن برای اغلب افراد به‌ویژه زنان مهم است.
•کربوهیدرات: خوردن کربوهیدرات‌های ساده موجب چندین تغییر متابولیک از قبیل مقاومت به انسولین و افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود. به نظر می‌رسد اثر ضددفع ادراری سدیم ناشی از دریافت بالای ساکارز ممکن است در نتیجه این تغییرات باشد.
•چربی‌های غذایی: طبق بررسی‌های انجام‌شده ارتباط مستقیم بین رژیم غذایی با چربی بالا و پرفشاری خون وجود دارد. رژیم غذایی محتوی مقادیر بالای اسید‌های چرب امگا3 احتمالاً با فشار خون پایین مرتبط است.
• کافئین: چای و قهوه محتوی مقادیر جزئی از سه عنصر کافئین، تئوبرومین و تئوفیلین هستند. از میان این‌ها کافئین فعال‌تر است، محرک سیستم عصبی است و اثر حاد فشاردهندگی رگ را دارد.
درمان
دکتر شفقت در مورد درمان فشار خون توضیح می‌دهد: «داروهایی که پزشک برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌کند، معمولاً به عنوان داروی ضدفشار خون شناخته می‌شوند. نحوه عملکرد دارو و قرص فشار این‌گونه است که میزان آب و نمک را در بدن کاهش می‌دهد، با شل کردن رگ‌های خونی از نازک شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند و ضربان قلب را پایین می‌آورد. اگر علائم فشار خون بالا را دارید، پزشک سریعاً برای درمان و کنترل این عارضه اقدام می‌کند. برای درمان فشارخون بالا باید سبک زندگی تغییر کند؛ رژیم غذایی باید سالم باشد و مصرف نمک محدود شود. میزان فعالیت بدنی نیز باید افزایش پیدا کند. علاوه بر این موارد پزشک داروهایی را برای تنظیم فشارخون تجویز می‌کند. تغییرات سبک زندگی و ورزش‌های منظم می‌تواند به درمان فشارخون بالا کمک کند.
برخی از تغییرات سبک زندگی پیشنهادی توسط پزشکان شامل ترک سیگار، کاهش وزن، پیروی از یک رژیم غذایی کم‌سدیم (نمک) و کم‌چرب، دوری از استرس زیاد و مصرف غذاهای غنی از پتاسیم، منیزیم و کلسیم مانند موز و شیر است. پس از سن ۳۵ سالگی، فشار خون را مرتباً کنترل کنید، مدیتیشن و سایر تمرینات را برای کاهش استرس امتحان کنید و مصرف کافئین را کاهش دهید.»