دستمزد معلمان در اروپا؛ بیشترین افزایش‌ها و کاهش‌ها در کجاست؟
حمیدرضا علی‌نیا روزنامه نگار
در سال‌های اخیر، دستمزد معلمان در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله انگلستان، ایرلند، ایتالیا، یونان و فنلاند، پس از تعدیل‌شدن با تورم کاهش یافته است. این کاهش دستمزد به چالشی جدی برای جذب و نگهداشت معلمان تبدیل شده و کمبود نیروی آموزشی در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا مشهود است. در برخی کشورها، کاهش دستمزد معلمان در بازه‌های بلندمدت حتی چشمگیرتر بوده و بر جایگاه حرفه‌ای این شغل تأثیر گذاشته است. بااین‌حال در کشورهایی مانند ترکیه، جمهوری چک و مجارستان، افزایش قابل‌توجهی در دستمزد معلمان دیده شده است. آلمان و فرانسه نیز افزایش‌هایی هرچند محدود را تجربه کرده‌اند. این روندها نشان می‌دهد که سیاست‌های مالی و آموزشی کشورها نقش مهمی در حفظ کیفیت آموزش و ایجاد انگیزه در میان معلمان ایفا می‌کند.
دستمزد معلمان با در نظر گرفتن نرخ تورم، در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای اروپایی کاهش یافته است. بخش تجاری یورونیوز روندهای این تغییرات را در طول زمان بررسی کرده است.
طبق گزارش بنیاد ملی تحقیقات آموزشی ( NFER) در سال تحصیلی ۲۰۲۳-۲۴، جذب معلمان دبیرستانی در انگلستان تنها به نیمی از هدف تعیین‌شده رسید. با این حال، شغل معلمی در فهرست فرصت‌های شغلی منتشرشده توسط شرکت استخدامی Indeed به‌عنوان بهترین شغل در بریتانیا برای سال ۲۰۲۵ رتبه‌بندی شده است. البته کمبود معلم نه‌تنها در انگلستان یک مشکل گسترده است بلکه در سراسر اتحادیه اروپا نیز مشکلی بزرگ محسوب می‌شود.
آیا این نتیجه تعجب‌آور است؟ نه چندان. این مسئله بسیار پیچیده است و عوامل متعددی در آن نقش دارند. بررسی روندهای دستمزد معلمان به‌صورت واقعی (تعدیل‌شده با تورم) بینش‌های قابل‌توجهی ارائه می‌دهد. در سال‌های اخیر، دستمزد معلمان در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله انگلستان، ایرلند، ایتالیا، یونان و فنلاند کاهش یافته است.
تغییرات دستمزد معلمان در اروپا
کاهش دستمزد معلمان در نزدیک به نیمی از کشورها طی هشت سال گذشته رخ داده است. طبق گزارش «آموزش در یک نگاه ۲۰۲۴» از سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، از میان ۲۲ کشور و منطقه عضو، دستمزد رسمی معلمان دوره متوسطه اول (راهنمایی) در ۱۰ کشور بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ پایین آمده که در برخی موارد این کاهش قابل‌توجه بوده است.
لوکزامبورگ بیشترین کاهش در دستمزد معلمان را تجربه کرده و در این دوره ۱۱ درصد افت داشته است. پس از آن، یونان با ۹ درصد و ایرلند، فنلاند و ایتالیا هر کدام با ۶ درصد افت دستمزد معلمان قرار دارند. همچنین دستمزد معلمان در انگلستان ۵ درصد، در پرتغال ۴ درصد و در مجارستان ۳ درصد کاهش یافته است.
به‌طور کلی میانگین افزایش دستمزد معلمان در اتحادیه اروپا حدود ۴ درصد بوده اما در برخی از اقتصادهای برتر اتحادیه اروپا مانند اسپانیا (۲ درصد) و آلمان و ایتالیا (۱ درصد) این افزایش کمتر از حد متوسط بوده است.
در مقابل ترکیه با ۳۱ درصد افزایش، بالاترین رشد دستمزد معلمان را ثبت کرده است. پس از آن، جمهوری چک با ۱۶ درصد افزایش و اسکاتلند با ۱۲ درصد افزایش قرار دارند که تنها مناطقی بودند که رشد دستمزدی بیش از ۱۰ درصد را تجربه کردند.
روند تغییرات بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳
بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ نیز روند مشابهی مشاهده شد. یونان بیشترین کاهش را با ۱۲ درصد افت تجربه کرد در حالی که لوکزامبورگ ۱۰ درصد کاهش، ایرلند، فنلاند و ایتالیا با ۷ درصد کاهش چشمگیری داشتند. دستمزد معلمان در انگلستان نیز ۵ درصد کم شد. دستمزد معلمان در مجارستان در سال ۲۰۱۴ نسبت به ۲۰۱۳ براساس دلار آمریکا تقریباً ۵۰ درصد افزایش داشت. این افزایش قابل‌توجه، تأثیر زیادی بر نتایج تحلیل‌های بلندمدت داشته است. اگرچه دستمزد معلمان در مجارستان بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ حدود ۳ درصد کاهش یافت اما رشد کلی در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ به میزان ۴۵ درصد بوده است که این کشور را در صدر فهرست بیشترین افزایش دستمزد برای معلمان قرار می‌دهد. پس از مجارستان، ترکیه با ۳۷ درصد افزایش قرار دارد. جمهوری چک و اسلواکی نیز طی ۱۰ سال گذشته ۱۸ درصد افزایش دستمزد معلمان را تجربه کردند و اسکاتلند با ۱۱ درصد افزایش در رتبه بعدی قرار گرفت. در میان اقتصادهای بزرگ اتحادیه اروپا، آلمان با ۷ درصد رشد بیشترین افزایش را داشت، در حالی که دستمزد معلمان در فرانسه تنها ۴ درصد بیشتر شد.
تغییرات از سال ۲۰۰۵ تاکنون
در یک بازه زمانی طولانی‌تر، یعنی ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳، یونان شاهد کاهشی چشمگیر در دستمزد معلمان بود. معلمان یونانی در این دوره ۳۳ درصد از دستمزد خود را به‌صورت واقعی از دست دادند. کاهش‌های قابل‌توجهی نیز در پرتغال (۱۳ درصد)، ایتالیا و انگلستان (هر دو ۱۲ درصد) مشاهده شد. البته در بازه زمانی ۲۰۰۵ تاکنون کاهش دستمزد معلمان در اسپانیا و فنلاند کمتر بود و هر کدام حدود ۵ درصد کاهش دستمزد را تجربه کردند، همچنین فرانسه نیز کاهش دستمزد ۲ درصدی را در این بازه شاهد است. در همین بازه، ترکیه با ۵۹ درصد افزایش، بیشترین رشد را ثبت کرد. پس از آن، لهستان (۲۸ درصد)، آلمان (۱۶ درصد) و نروژ (۱۵ درصد) در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.
در انگلستان، با درنظر گرفتن سال ۲۰۱۵ به‌عنوان شاخص ۱۰۰، کاهش محسوسی پس از همه‌گیری دیده می‌شود. دستمزد معلمان در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ترتیب به ۱۰۱ و ۱۰۲ رسید اما در سال ۲۰۲۲ به ۹۷ و در ۲۰۲۳ به ۹۵ کاهش یافت. این نشان‌دهنده کاهش قدرت خرید معلمان در دو سال اخیر نسبت به دوران همه‌گیری است.
طبق گزارش NFER، در سال تحصیلی ۲۰۲۲-۲۳ معلمان به میزان ۴۴ درصد بیشتر از سال قبل اعلام کردند که قصد ترک شغل خود را دارند. در سال ۲۰۲۴-۲۵، در ۱۰ مورد از ۱۷ درس مقطع متوسطه، میزان استخدام معمان کمتر از حد موردنیاز پیش‌بینی می‌شود.
کدام کشورها بهترین دستمزد را به معلمان می‌دهند؟
دستمزد معلمان در اروپا تفاوت‌های زیادی دارد و مدارک تحصیلی و سابقه کاری نقش کلیدی در این تفاوت‌ها ایفا می‌کنند. طبق داده‌های کمیسیون اروپا (Eurydice)، دستمزد سالانه معلمان تازه‌کار در ۲۰۲۲-۲۳ از ۹۸۹۷ یورو در لهستان تا ۸۴ هزار و ۵۸۹ یورو در لوکزامبورگ متغیر بوده است. بر اساس این داده‌ها در آلمان، دستمزد معلمان ۶۲ هزار و ۳۲۲ یورو تقریباً دو برابر معلمان در فرانسه به میزان ۳۲ هزار و ۱۸۶یورو است. اسپانیا با۳۶ هزار و۵۸۰ یورو اندکی بالاتر از فرانسه قرار دارد، در حالی که ایتالیا با ۲۷۰۷۹ یورو در رتبه پایین‌تری قرار گرفته است. همچنین در گزارش کمیسیون اروپا آمده است که در کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا، دستمزد سالانه معلمان کمتر از ۱۲ هزار یورو است.
دستمزد معلمان برحسب قدرت خرید
برای مقایسه دقیق‌تر، دستمزد معلمان برحسب استاندارد قدرت خرید ( PPS) بررسی می‌شود. استاندارد قدرت خرید واحدی است که ارزش پول را در همه کشورها برابر در نظر می‌گیرد. دستمزد معلمان تازه‌کار در اتحادیه اروپا، بر حسب ین واحد از ۱۱۸۲۶ در اسلواکی تا ۴۹۰۱۵ در لوکزامبورگ متغیر است. هرچند شکاف بین کشورها کمتر شده اما همچنان اختلاف‌ها قابل‌توجه هستند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی تأکید می‌کند که دستمزد تنها یکی از عوامل جذابیت حرفه معلمی است و توسعه حرفه‌ای و ایجاد محیطی چالش‌برانگیز از دیگر عوامل کلیدی در حفظ معلمان است. همچنین جک وورث، مدیر نیروی کار آموزشی در مؤسسه NFER، بر لزوم اجرای سیاست‌های فوری و بلندپروازانه برای حل بحران جذب و نگهداشت معلمان تأکید کرد و هشدار داد که کمبود معلم، کیفیت آموزش کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند.