عفونت مثانه شایع‌ترین عارضه مجاری ادراری
بیتا مهدوی روزنامه نگار
عفونت مثانه شایع‌ترین نوع عفونت دستگاه ادراری شناخته می‌شود. در عفونت مثانه، باکتری‌ها معمولاً از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و باعث التهاب و عفونت آن می‌شوند. شایع‌ترین علامت آن سوزش و درد هنگام ادرار کردن است. بر اساس بررسي‌های سازمان جهانی بهداشت نيمي از جمعيت بزرگسالان جهان يعني حدود 2.3 ميليارد نفر، دچار علائم این عفونت هستند. این در حالی است که علائم مشكلات مجاري ادراري و مثانه هم‌اكنون در سراسر جهان تا حد زيادي افزايش پيدا كرده و با بالا رفتن سن كل جمعيت جهان اين آمار بيشتر خواهد شد.
دکتر محمدرضا قوامی، متخصص اورولوژی در مورد عفونت مثانه و علل آن به آتیه نو می‌گوید: «عفونت مثانه به‌نوعی التهاب حاد بدون عارضه مثانه گفته می‌شود که اغلب خانم‌ها به آن مبتلا می‌شوند. در این عفونت‌ها معمولاً اشکال آناتومی در مثانه وجود ندارد و علت آن در 80 درصد موارد میکروبی به نام اشر شیاکلی است که از راه مدفوع یا میان دو راه به مجرا می‌رسد و وارد مثانه می‌شود. راه عبور عفونت مثانه اکثراً بالارونده است؛ یعنی عوامل عفونی که قبلاً وراد مجرای ادرار شده، با توجه به کوتاه بودن پیش‌آبراه در خانم‌ها به‌راحتی وارد مثانه شده و باعث عفونت مثانه می‌شوند. در مردان وجود ترشحات پروستات به‌عنوان نوعی عمل ضدمیکروبی عمل می‌کند و مانع بالارفتن میکروب‌ها می‌شود. ابتلا به دیابت، افزایش سن به بالای 70 سال، بارداری و استفاده از سوند و کاتتر، مثانه‌های عصبی یا عوامل انسدادی در مسیر خروج ادرار و همچنین افتادگی مثانه و وجود باقی‌مانده ادراری، سطوح پایین استروژن، مثلاً زمانی که زن در دوران یائسگی قرار دارد، سابقه سنگ کلیه، که می‌تواند جریان ادرار را در طول مجرای ادراری مسدود کند و مبتلایان به بیماری‌های سیستمیک بیشتر در معرض عفونت مثانه هستند.»
علائم
او در مورد نشانه‌های عفونت مثانه می‌افزاید: «تکرر ادرار، سوزش و ادرار و بی اختیاری پیش از رسیدن به دستشویی از علائم اصلی عفونت ادراری هستند. کمردرد و درد زیرشکم نیز اغلب دیده می‌شود. مثانه در نزدیکی مهره‌های کمری قرار گرفته است. التهاب و احساس درد در مثانه می‌تواند به‌صورت رادیکولر (حس درد در مسیر اعصاب) به سمت کمر و پشت انتشار یابد. به‌علاوه اینکه، رفلکس عصبی بین مثانه و کمر وجود دارد و التهاب مثانه می‌تواند آن را تحریک کند و باعث درد کمر شود. خون در ادرار که گاهی به‌صورت لخته نیز دفع می‌شود و در عفونت‌های شدید وجود دارد و رنگ ادرار تیره و کدر هم از علامت‌های وجود عفونت است. غیر از موارد فوق تب نیز ممکن است در این افراد بروز پیدا کند.»
تفاوت عفونت مثانه با عفونت ادراری
این متخصص اورولوژی در مورد تفاوت عفونت مثانه با عفونت ادرار یادآوری می‌کند: «علائم عفونت مثانه که عموماً به آن التهاب مثانه یا سیستیت گفته می‌شود، بسیار شبیه به عفونت دستگاه ادراری است. در نتیجه، تشخیص اینکه کدام قسمت از دستگاه ادراری دچار عفونت شده، تنها با تکیه بر علائم مشکل ممکن است. علائم عفونت مثانه شامل سوزش در هنگام ادرار، احساس اینکه لازم است به‌طور مکرر ادرار صورت گیرد اما ادرار اندکی خارج می‌شود و درد لگنی یا درد دقیقاً در بالای استخوان لگن است.
عفونت مجاری ادراری باعث درد و سوزش هنگام خروج ادرار می‌شود اما درد مثانه یک علامت نیست. عفونتی که در کلیه‌ها نیز گسترش پیدا کرده، علائم شدیدتری را بروز می‌دهد. افرادی که دچار عفونت در کلیه‌ها شده‌اند، علاوه بر اینکه علائم شبیه به علائم عفونت مثانه را دارند، همچنین درد کمر و تب و لرز را نیز تجربه می‌کنند. افراد دارای التهاب مجرای ادراری نیز ممکن است خارش یا حساسیت را در انتهای مجرای ادراری، در جایی که ادرار خارج می‌شود، احساس کنند.»
تشخیص
این متخصص توضیح می‌دهد: «مشکل عمده در تشخیص بیماری، نداشتن شرح حال دقیق و صحیح و عدم اشاره به علائم اصلی است. متأسفانه خوددرمانی که بیماران به توصیه اطرافیان انجام می‌دهند باعث تغییر علائم اصلی بیماری می‌شود و تشخیص بیماری و عامل آن را با مشکل مواجه می‌کند. معاینه بالینی به جز درد زیر شکم نکته مثبت دیگری ندارد. آزمایش ساده و کشت ادرار بسیار در تشخیص بیماری کمک‌کننده است. پزشک می‌تواند عفونت مثانه را با آنالیز ادرار تشخیص دهد.»
روش‌های تشخیص
تست ادرار: این آنالیز، آزمایشی است که روی یک نمونه ادرار برای بررسی وجود مواردی همچون گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز، نیتریت و باکتری انجام می‌شود. ممکن است پزشک کشت ادرار نیز انجام دهد که آزمایشی برای تعیین نوع باکتری موجود در ادرار است که موجب عفونت شده است. زمانی که نوع باکتری شناسایی شد، حساسیت آنتی‌بیوتیکی بررسی می‌شود تا تعیین شود بهترین آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت چیست.
تصویربرداری: در مواردی که عفونت‌های مکرر رخ می‌دهد یا علائم شدیدتری وجود دارد، ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند اولتراسوند، سی‌تی‌اسکن، یا ام‌آرآی تجویز شود تا ساختار دستگاه ادراری بررسی شده و هرگونه مشکل زمینه‌ای مانند سنگ کلیه یا انسداد شناسایی شود.
سیستوسکوپی: در موارد خاص، ممکن است از سیستوسکوپی استفاده شود که در آن یک لوله نازک و مجهز به دوربین (سیستوسکوپ) از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود. این روش به پزشک امکان می‌دهد تا به‌طور مستقیم داخل مثانه را برای بررسی هرگونه التهاب، زخم و یا سایر مشکلات مشاهده کند.
درمان
دکتر قوامی در مورد درمان عفونت مثانه می‌افزاید: «برخی دارو‌ها مانند کوتریموکسازول دسترسی خوبی به‌مثانه دارند و برای درمان کفایت می‌کنند. البته بعد از جواب مثبت و تعیین حساسیت دارویی در صورت لزوم می‌توان دارو را عوض کرد. دوره‌های سه تا پنج روزه به‌عنوان روش‌های انتخابی در درمان اولیه هستند. تجویز دارو حتماً باید با نظر پزشک انجام شود. چنانچه حین درمان علائم اولیه مجدداً بروز کند لازم است بیمار برای بررسی‌های بیشتر به پزشک معالج خود مراجعه کند. این در حالی است که موارد عود عفونت زیاد است که از آن‌ها می‌توان به عدم حساسیت میکروب به داروی انتخابی و یا ایجاد عفونت جدید یا میکروبی که به داروی تجویز شده حساس نباشد، نام برد. البته با انتخاب داروی مناسب و کشت ادرار حین درمان می‌توان از آن پیشگیری کرد. عدم درمان به‌موقع عفونت مثانه باعث می‌شود عفونت به کلیه‌ها برسد و بیمار دچار عفونت کلیوی و عوارض جبران‌ناپذیر آن شود. عفونت مثانه مزمن نیاز به ترکیبی از درمان و اقدامات پیشگیرانه تهاجمی‌تر دارد. در برخی موارد ممکن است مصرف روزانه آنتی‌بیوتیک به مدت طولانی ضروری باشد. با توجه به منشأ عفونت‌های مثانه قطعاً رعایت اصول بهداشتی و برطرف کردن عفونت در خانم‌ها و عدم نگهداشتن ادرار به مدت طولانی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از عفونت مثانه داشته باشد. مصرف مایعات بیشتر به‌خصوص آب در پیشگیری از این بیماری مؤثر است.»