گاستریت التهاب عفونی مخاط معده
بیتا مهدوی روزنامه نگار
گاستریت یا ورم معده نوعی بیماری است که در آن معده دچار التهاب یا عفونت خفیف در لایه مخاطی می‌شود. هنگامی‌که چیزی به این پوشش محافظ آسیب برساند یا آن را ضعیف کند، مخاط ملتهب شده و گاستریت رخ می‌دهد. این بیماری به دلایل مختلفی بروز پیدا می‌کند اما نوعی باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری شایع‌ترین علت گاستریت شناخته می‌شود. سوزش سر دل، معده درد، آروغ زدن و نفخ از علائم اصلی ورم معده هستند. در بعضی موارد گاستریت به‌طور ناگهانی ایجاد می‌شود و تنها برای مدت کوتاهی طول می‌کشد که به آن گاستریت حاد گفته می‌شود. گاهی هم در برخی افراد، علائم گاستریت ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد که پزشکان به آن گاستریت مزمن می‌گویند. گاهی اوقات ممکن است ورم معده در صورت طولانی شدن، منجر به زخم معده شود.
دکترعلی دینداری، متخصص گوارش و کبد در مورد گاستریت و علل آن به «آتیه نو» می‌گوید: «منظور از گاستریت، التهاب مخاط یا پوشش داخلی معده است که گاهی با زخم‌های سطحی کوچک همراه است. این بیماری معمولاً در افراد بزرگسال و در سنین جوانی و میانسالی ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد که ترشح زیاد اسید به علت استرس‌های عصبی و عوامل ژنتیک در ایجاد تشدید این بیماری مؤثر باشد. این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عفونت ناشی از میکروب هلیکو باکتر پیلوری است. البته در کسانی که سیستم ایمنی بدنشان تضعیف شده باکتری‌های دیگر، بعضی ویروس‌ها و قارچ‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند. بعضی از بیماری‌های عمومی (سیستمیک) و یا اتوایمیون (خودایمنی) نیز به مخاط معده آسیب می‌زنند.
علاوه بر این بیماری‌هایی هستند که می‌توانند تشدیدکننده گاستریت شوند. بیماری کرون (یکی از بیماری‌های التهابی روده و غیرقابل درمان است که با التهاب دیواره روده مشخص می‌شود) و سارکوئیدوز از جمله آن‌هاست. در سارکوئیدوز مجموعه‌ای از سلول‌های التهابی در بدن رشد می‌کنند. سن بالاتر نیز می‌تواند خطر ابتلا به التهاب معده را افزایش دهد؛ چراکه پوشش معده افراد با افزایش سن نازک می‌شود و به دلیل اینکه افراد مسن در مقایسه با افراد جوان بیشتر ممکن است به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا اختلالات خودایمنی مبتلا شوند، ریسک بروز گاستریت در آن‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر این افراد مبتلا به ایدز یا عفونت‌های انگلی نیز بیشتر در معرض ابتلا به گاستریت هستند.»
علائم
او در مورد علائم این بیماری می‌افزاید: «علائم این بیماری از سوزش خفیف ناحیه سردل تا درد شدید این ناحیه با انتشار به پشت متفاوت است. درد این بیماران معمولاً بعد از غذا خوردن ایجاد می‌شود و در موارد تشدید، تهوع و استفراغ نیز اضافه می‌شود. ضمناً احساس پری در ناحیه سر دل بعد از غذا خوردن و سیری زودرس و آروغ زدن زیاد و گاه بوی بد دهان، استفراغ خونی، وجود خون در مدفوع، مدفوع سیاه و قیری رنگ نیز در این بیماران دیده می‌شود.
انواع بیماری
این متخصص گوارش و کبد در مورد انواع گاستریت توضیح می‌دهد: «دو نوع گاستریت حاد و مزمن وجود دارد. گاستریت ممکن است به‌طور ناگهانی رخ دهد (گاستریت حاد) یا به مرور زمان و به آرامی ظاهر شود (گاستریت مزمن).
گاستریت حاد با شروع ناگهانی التهاب مخاط معده همراه است. در بررسی‌های آندوسکوپی پوشش داخلی معده قرمز به نظر می‌رسد و در نمونه‌های مخاط معده تعداد زیادی سلول التهابی حاد وجود دارد. همچنین ممکن است شکاف‌های کوچک و کم‌عمقی در پوشش سطحی معده (گاستریت فرسایشی) و یا مناطق کوچک دارای خونریزی وجود داشته باشد.
گاستریت مزمن به التهاب و آسیب مداوم اما درجه پایین پوشش معده گفته می‌شود که در آن با از بین رفتن سلول‌های طبیعی، مخاط معده نازک‌تر می‌شود. وجود سلول‌های التهابی شامل لنفوسیت‌ها نشان‌دهنده پاسخ ایمنی بدن است. این بیماری در کشور‌های توسعه‌نیافته بیشتر به چشم می‌خورد. هنگامی‌که این مشکل به مدت چندین سال وجود داشته باشد، تغییرات مخاطی ممکن است به مرحله‌ای به نام متاپلازی برسد و خطر سرطان معده افزایش یابد.»
روش تشخیص
او با بیان این مطلب که رادیوگرافی معده با باریم می‌تواند تا حدودی به تشخیص کمک کند تا تورم چین‌های مخاطی معده در عکس مشاهده شود، بیان می‌کند: «برای تشخیص دقیق‌تر و نمونه‌برداری از معده باید آندوسکوپی انجام شود. در زمان آندوسکوپی انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری از مخاط معده برای تست اوره آز (تعیین وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پیلوری) و در بعضی موارد فرستادن نمونه برای آزمایشگاه پاتولوژی جهت بررسی و تعین دقیق نوع گاستریت معده ضروری است. آزمایش خون نیز ممکن است توسط پزشک درخواست شود. برای مثال ممکن است بررسی گلبول‌های قرمز خون برای تعیین اینکه آیا فرد دچار کم‌خونی شده یا خیر، درخواست شود تا از این طریق عفونت باکتریایی تشخیص داده شود. با آزمایش خون غربالگری نیز کم‌خونی‌های مزمن و خطرناک را ردیابی می‌کنند. آزمایش مدفوع نیز برای تشخیص التهاب دیواره معده درخواست می‌شود. آزمایش خون مخفی مدفوع که وجود خون در مدفوع را نشان می‌دهد یکی از این موارد است. وجود خون در مدفوع می‌تواند یکی از نشانه‌های گاستریت محسوب شود. عدم تشخیص و درمان صحیح بیماری علت اصلی تکرار حملات درد و سایر علائم بیماری است و به تدریج باعث تشدید نشانه‌ها و ایجاد زخم‌های معده و اثنی‌عشر می‌شود؛ زیرا ورم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند مقدمه ایجاد زخم باشد. همچنین وجود التهاب مزمن در معده در درازمدت می‌تواند باعث آتروفی یا نازک شدن مخاط معده و تغییرات بعدی شود که این تغییرات در ایجاد سرطان معده در سنین سالمندی نقش دارند.»
درمان
دکتر دینداری در مورد درمان این بیماری یادآور می‌شود: «در درمان این بیماری باید عوامل مساعدکننده و ایجادکننده بیماری را از بین برد. مثلاً اگر بیماری در اثر عفونت هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده باشد باید این عفونت را ریشه‌کن کرد. در ورم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری عدم ریشه‌کنی کامل میکروب می‌تواند منجر به عود بیماری شود. بنابراین درمان را باید تا حصول اطمینان از ریشه‌کنی میکروب ادامه داد. البته رعایت رژیم غذایی و پرهیز از استرس‌های عصبی نیز در درمان بیماری مؤثر است. برای درمان قطعی ورم معده از آنتی‌اسیدها استفاده می‌شود. میزان تأثیر درمان به شدت بیماری و میزان اسیدی که در معده ترشح می‌شود بستگی دارد. همچنین نکات بهداشتی که بیمار رعایت می‌کند و تغذیه‌ای که دارد می‌توانند نقش اصلی در درمان قطعی ورم معده داشته باشند. داروهایی که برای درمان ورم معده استفاده می‌شوند، یا از خنثی‌کننده‌های اسید هستند یا از مواردی که از ساخت اسید جلوگیری می‌کنند. بعضی از بیماران با بهبود موقتی علائم، درمان را رها می‌کنند و ریشه‌کنی کامل بیماری را پیگیری نمی‌کنند. این مسئله باعث عود مجدد علائم می‌شود. ضمناً درمان‌های ناقص وخودسر توسط بعضی از بیماران باعث ادامه و تشدید علائم بیماری می‌شود. در موارد میکروبی ایجاد میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک ریشه‌کنی آن را مشکل می‌کند.»
دکترعلی دینداری، متخصص گوارش و کبد در مورد گاستریت و علل آن به «آتیه نو» می‌گوید: «منظور از گاستریت، التهاب مخاط یا پوشش داخلی معده است که گاهی با زخم‌های سطحی کوچک همراه است. این بیماری معمولاً در افراد بزرگسال و در سنین جوانی و میانسالی ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد که ترشح زیاد اسید به علت استرس‌های عصبی و عوامل ژنتیک در ایجاد تشدید این بیماری مؤثر باشد. این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عفونت ناشی از میکروب هلیکو باکتر پیلوری است. البته در کسانی که سیستم ایمنی بدنشان تضعیف شده باکتری‌های دیگر، بعضی ویروس‌ها و قارچ‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد این بیماری شوند. بعضی از بیماری‌های عمومی (سیستمیک) و یا اتوایمیون (خودایمنی) نیز به مخاط معده آسیب می‌زنند.
علاوه بر این بیماری‌هایی هستند که می‌توانند تشدیدکننده گاستریت شوند. بیماری کرون (یکی از بیماری‌های التهابی روده و غیرقابل درمان است که با التهاب دیواره روده مشخص می‌شود) و سارکوئیدوز از جمله آن‌هاست. در سارکوئیدوز مجموعه‌ای از سلول‌های التهابی در بدن رشد می‌کنند. سن بالاتر نیز می‌تواند خطر ابتلا به التهاب معده را افزایش دهد؛ چراکه پوشش معده افراد با افزایش سن نازک می‌شود و به دلیل اینکه افراد مسن در مقایسه با افراد جوان بیشتر ممکن است به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا اختلالات خودایمنی مبتلا شوند، ریسک بروز گاستریت در آن‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر این افراد مبتلا به ایدز یا عفونت‌های انگلی نیز بیشتر در معرض ابتلا به گاستریت هستند.»
علائم
او در مورد علائم این بیماری می‌افزاید: «علائم این بیماری از سوزش خفیف ناحیه سردل تا درد شدید این ناحیه با انتشار به پشت متفاوت است. درد این بیماران معمولاً بعد از غذا خوردن ایجاد می‌شود و در موارد تشدید، تهوع و استفراغ نیز اضافه می‌شود. ضمناً احساس پری در ناحیه سر دل بعد از غذا خوردن و سیری زودرس و آروغ زدن زیاد و گاه بوی بد دهان، استفراغ خونی، وجود خون در مدفوع، مدفوع سیاه و قیری رنگ نیز در این بیماران دیده می‌شود.
انواع بیماری
این متخصص گوارش و کبد در مورد انواع گاستریت توضیح می‌دهد: «دو نوع گاستریت حاد و مزمن وجود دارد. گاستریت ممکن است به‌طور ناگهانی رخ دهد (گاستریت حاد) یا به مرور زمان و به آرامی ظاهر شود (گاستریت مزمن).
گاستریت حاد با شروع ناگهانی التهاب مخاط معده همراه است. در بررسی‌های آندوسکوپی پوشش داخلی معده قرمز به نظر می‌رسد و در نمونه‌های مخاط معده تعداد زیادی سلول التهابی حاد وجود دارد. همچنین ممکن است شکاف‌های کوچک و کم‌عمقی در پوشش سطحی معده (گاستریت فرسایشی) و یا مناطق کوچک دارای خونریزی وجود داشته باشد.
گاستریت مزمن به التهاب و آسیب مداوم اما درجه پایین پوشش معده گفته می‌شود که در آن با از بین رفتن سلول‌های طبیعی، مخاط معده نازک‌تر می‌شود. وجود سلول‌های التهابی شامل لنفوسیت‌ها نشان‌دهنده پاسخ ایمنی بدن است. این بیماری در کشور‌های توسعه‌نیافته بیشتر به چشم می‌خورد. هنگامی‌که این مشکل به مدت چندین سال وجود داشته باشد، تغییرات مخاطی ممکن است به مرحله‌ای به نام متاپلازی برسد و خطر سرطان معده افزایش یابد.»
روش تشخیص
او با بیان این مطلب که رادیوگرافی معده با باریم می‌تواند تا حدودی به تشخیص کمک کند تا تورم چین‌های مخاطی معده در عکس مشاهده شود، بیان می‌کند: «برای تشخیص دقیق‌تر و نمونه‌برداری از معده باید آندوسکوپی انجام شود. در زمان آندوسکوپی انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری از مخاط معده برای تست اوره آز (تعیین وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پیلوری) و در بعضی موارد فرستادن نمونه برای آزمایشگاه پاتولوژی جهت بررسی و تعین دقیق نوع گاستریت معده ضروری است. آزمایش خون نیز ممکن است توسط پزشک درخواست شود. برای مثال ممکن است بررسی گلبول‌های قرمز خون برای تعیین اینکه آیا فرد دچار کم‌خونی شده یا خیر، درخواست شود تا از این طریق عفونت باکتریایی تشخیص داده شود. با آزمایش خون غربالگری نیز کم‌خونی‌های مزمن و خطرناک را ردیابی می‌کنند. آزمایش مدفوع نیز برای تشخیص التهاب دیواره معده درخواست می‌شود. آزمایش خون مخفی مدفوع که وجود خون در مدفوع را نشان می‌دهد یکی از این موارد است. وجود خون در مدفوع می‌تواند یکی از نشانه‌های گاستریت محسوب شود. عدم تشخیص و درمان صحیح بیماری علت اصلی تکرار حملات درد و سایر علائم بیماری است و به تدریج باعث تشدید نشانه‌ها و ایجاد زخم‌های معده و اثنی‌عشر می‌شود؛ زیرا ورم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند مقدمه ایجاد زخم باشد. همچنین وجود التهاب مزمن در معده در درازمدت می‌تواند باعث آتروفی یا نازک شدن مخاط معده و تغییرات بعدی شود که این تغییرات در ایجاد سرطان معده در سنین سالمندی نقش دارند.»
درمان
دکتر دینداری در مورد درمان این بیماری یادآور می‌شود: «در درمان این بیماری باید عوامل مساعدکننده و ایجادکننده بیماری را از بین برد. مثلاً اگر بیماری در اثر عفونت هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده باشد باید این عفونت را ریشه‌کن کرد. در ورم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری عدم ریشه‌کنی کامل میکروب می‌تواند منجر به عود بیماری شود. بنابراین درمان را باید تا حصول اطمینان از ریشه‌کنی میکروب ادامه داد. البته رعایت رژیم غذایی و پرهیز از استرس‌های عصبی نیز در درمان بیماری مؤثر است. برای درمان قطعی ورم معده از آنتی‌اسیدها استفاده می‌شود. میزان تأثیر درمان به شدت بیماری و میزان اسیدی که در معده ترشح می‌شود بستگی دارد. همچنین نکات بهداشتی که بیمار رعایت می‌کند و تغذیه‌ای که دارد می‌توانند نقش اصلی در درمان قطعی ورم معده داشته باشند. داروهایی که برای درمان ورم معده استفاده می‌شوند، یا از خنثی‌کننده‌های اسید هستند یا از مواردی که از ساخت اسید جلوگیری می‌کنند. بعضی از بیماران با بهبود موقتی علائم، درمان را رها می‌کنند و ریشه‌کنی کامل بیماری را پیگیری نمی‌کنند. این مسئله باعث عود مجدد علائم می‌شود. ضمناً درمان‌های ناقص وخودسر توسط بعضی از بیماران باعث ادامه و تشدید علائم بیماری می‌شود. در موارد میکروبی ایجاد میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک ریشه‌کنی آن را مشکل می‌کند.»