پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی:
تجدیدپذیرها نیمی از بازار را در اختیار می‌گیرند
محمد رضوانی روزنامه نگار
ناترازی انرژی این روزها در شرایطی گریبان کشور را گرفته که بسیاری از کارشناسان بخش قابل توجهی از این معضل را بی‌ربط به هدررفت انرژی مربوط به تجهیزات نمی‌دانند. این درحالی است که آژانس بین‌المللی انرژی چنین پیش‌بینی کرده که دنیای انرژی بر اساس سیاست‌ها و تنظیمات امروزی تا سال ۲۰۳۰ به‌طور چشمگیری تغییر خواهد کرد.
طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، چشم‌انداز انرژی جهانی نشان می‌دهد که تقریباً ده برابر تعداد خودروهای برقی بیشتری تا سال ۲۰۳۰ به جاده‌ها روانه خواهند شد و انرژی‌های تجدیدپذیر نزدیک به نیمی از ترکیب قدرت جهانی را در اختیار می‌گیرند.
طبق چشم‌انداز این آژانس در سال ۲۰۲۳، تغییرات عمده‌ای که امروزه در حال انجام است، تا پایان این دهه منجر به یک سیستم انرژی جهانی متفاوت خواهد شد. افزایش خارق‌العاده فناوری‌های انرژی پاک مانند خورشیدی، بادی، خودروهای الکتریکی و پمپ‌های حرارتی در حال تغییر شکل دادن به نحوه تأمین انرژی ما هستند؛ از کارخانه‌ها و وسایل نقلیه گرفته تا لوازم خانگی و سیستم‌های گرمایشی.
گام جهان به سمت انرژی‌های پاک
این چشم‌انداز اذعان دارد که فناوری‌های پاک نقش قابل‌توجهی نسبت به امروز خواهند داشت. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از ترکیب برق جهانی از حدود ۳۰ درصد امروزی به نزدیک به ۵۰ درصد خواهد رسید. پمپ‌های حرارتی و سایر سیستم‌های گرمایش الکتریکی بیش از سیستم‌های سوخت فسیلی در سطح جهان به فروش خواهند رسید و سه برابر سرمایه‌گذاری بیشتری در پروژه‌های بادی جدید نسبت به نیروگاه‌های جدید زغال‌سنگ و گاز انجام خواهد شد. همه این افزایش‌ها تنها بر اساس سیاست‌های فعلی دولت‌ها در سراسر جهان است. این در حالی است که اگر کشورها به وعده‌های انرژی و آب‌و‌هوای ملی خود، به موقع و کامل عمل کنند، پیشرفت انرژی پاک حتی سریع‌تر خواهد بود. با این حال، برای زنده نگهداشتن هدف محدود کردن گرمایش زمین تا ۱.۵ درجه سانتی‌گراد تا سال ۲۰۳۰، اقدامات بیشتری مورد نیاز است. بر اساس خط مشی امروزی، سهم سوخت‌های فسیلی در عرضه انرژی جهانی که برای دهه‌ها در حدود ۸۰ درصد باقی مانده، تا سال ۲۰۳۰ به ۷۳ درصد کاهش می‌یابد و انتشار جهانی دی‌اکسید‌کربن مرتبط با انرژی نیز تا سال ۲۰۲۵ به اوج خود می‌رسد. فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید: «گذار به انرژی پاک در سراسر جهان در حال وقوع و غیرقابل توقف است. مسئله «اگر» نیست، بلکه ناگزیر رخ می‌دهد و باید پرسید «چه زمانی؟». هرچه زودتر، برای همه ما بهتر است. دولت‌ها، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران باید به جای جلوگیری از انتقال به انرژی پاک، آن را پشت سر بگذارند. در این موضوع مزایای زیادی از جمله فرصت‌ها و مشاغل صنعتی جدید، امنیت انرژی بیشتر، هوای پاک‌تر، دسترسی جهانی به انرژی و آب و هوای امن‌تر برای همه وجود دارد.» با وجود تلاش‌ها برای رسیدن به هدف «توافقنامه پاریس» به منظور محدود کردن افزایش متوسط دمای جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، تقاضا برای سوخت‌های فسیلی همچنان بسیار بالاست. این خطر نه‌تنها باعث بدترشدن آب‌و‌هوا پس از یک سال گرمای بی‌سابقه (سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ بود) می‌شود، بلکه امنیت سیستم انرژی را نیز تضعیف می‌کند. شاید تحقق کاهش ۱.۵ درجه سانتی‌گرادی گرمایش زمین، ممکن اما بسیار دشوار باشد. با این حال هزینه‌های استمرار این وضع می‌تواند به مراتب بالاتر باشد. با وجود رشد چشمگیر انرژی پاک بر اساس سیاست‌های امروزی، انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای به اندازه‌ای بالا باقی می‌ماند که میانگین دمای جهانی را تا حدود ۲.۴ درجه سانتی‌گراد در این قرن افزایش می‌دهد که بسیار بالاتر از آستانه کلیدی تعیین‌شده در «توافقنامه پاریس» است.
راهکارهای جهانی مدیریت مصرف
آژانس بین‌المللی انرژی، پنج رکن کلیدی را در یک استراتژی جهانی مطرح می‌کند که شامل سه برابر شدن ظرفیت جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر، دو برابر شدن نرخ بهبود بهره‌وری انرژی، کاهش انتشار گاز متان از عملیات سوخت فسیلی تا ۷۵ درصد، سازوکارهای مالی نوآورانه در مقیاس بزرگ و سه برابر کردن سرمایه‌گذاری در انرژی پاک در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه و اقداماتی برای اطمینان از کاهش منظم در استفاده از سوخت‌های فسیلی است.
بازارهای گاز طبیعی در پی افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و قطع عرضه گاز توسط روسیه به اروپا، تحت سلطه نگرانی‌ها در مورد امنیت و افزایش قیمت‌ها هستند و تعادل بازار برهم خورده است. با وجود این، افزایش بی‌سابقه پروژه‌های جدید گاز طبیعی مایع (LNG) که از سال ۲۰۲۵ برقرار می‌شوند، قرار است تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۵۰ میلیارد متر مکعب در سال ظرفیت جدید اضافه کند که معادل حدود ۴۵ درصد از کل عرضه (LNG) جهانی امروزی است.
افزایش شدید ظرفیت، قیمت‌ها و نگرانی‌های عرضه گاز را کاهش می‌دهد اما با توجه به اینکه رشد تقاضای جهانی گاز از زمان گسترش «عصر طلایی» بازارهای گاز در دهه ۲۰۱۰ به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته، خطر ایجاد مازاد عرضه را نیز به همراه خواهد داشت. در نتیجه، روسیه فرصت بسیار محدودی برای گسترش پایگاه مشتریان خود خواهد داشت. کشوری که سهم آن از گاز تجارت بین‌المللی در سال ۲۰۲۱ به ۳۰ درصد رسید، قرار است تا سال ۲۰۳۰ به نصف آن کاهش یابد.
همچنین چین که تأثیر زیادی بر روندهای جهانی انرژی دارد، با کند شدن روند رشد اقتصادی خود، دستخوش تغییرات ساختاری بزرگی شده است. طبق گزارش‌ها، تقاضای کل انرژی چین در اواسط این دهه به اوج خود می‌رسد و ادامه رشد پویای انرژی پاک، تقاضای سوخت فسیلی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور را کاهش می‌دهد.
پیش‌بینی می‌شود که انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ حدود ۸۰ درصد از ظرفیت تولید برق جدید را بر اساس سیاست‌های فعلی تأمین کنند که انرژی خورشیدی بیش از نیمی از این توسعه را تشکیل می‌دهد. طبق تحلیل آژانس بین‌المللی انرژی، این سناریو تنها کسری از پتانسیل نیروی خورشیدی را در نظر می‌گیرد.
طبق برآوردها جهان باید تا پایان این دهه ظرفیت تولید بیش از ۱۲۰۰ گیگاوات برق از صفحات خورشیدی در هر سال داشته باشد اما به نظر می‌رسد که در سال ۲۰۳۰ تنها ۵۰۰ گیگاوات تولید کند. اگر جهان تا پایان این دهه به ۸۰۰ گیگاوات ظرفیت جدید خورشیدی برسد، به کاهش ۲۰ درصدی تولید برق با سوخت زغال‌سنگ در چین در سال ۲۰۳۰ منجر خواهد شد.
همچنین تا سال ۲۰۳۰، تولید برق از زغال‌سنگ و گاز طبیعی در سراسر آمریکای لاتین، آفریقا، آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه یک‌چهارم کمتر خواهد بود.
از طرفی، همه اشکال خودروهای الکتریکی می‌توانند به بهبود مصرف سوخت، کاهش هزینه سوخت و کاهش آلاینده‌ها کمک کنند. استفاده از وسایل نقلیه کارآمدتر از لحاظ مصرف انرژی مانند خودروهای هیبریدی و الکتریکی از اقتصاد هر کشوری حمایت می‌کند.
خودروهای الکتریکی هیبریدی معمولاً از سوخت کمتری نسبت به خودروهای معمولی مشابه استفاده می‌کنند. از طرفی، وسایل نقلیه الکتریکی از برق استفاده می‌کنند که برای تولید آن از گاز طبیعی، زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای، انرژی باد، انرژی برق‌آبی و انرژی خورشیدی استفاده می‌شود. در نتیجه، خودروهای برقی به دلیل کارایی بالای اجزای محرک الکتریکی می‌توانند هزینه سوخت را به‌طور محسوسی کاهش دهند.
تمرکز بر سبک جدید ساختمان‌سازی
با افزایش علاقه به توسعه زیرساخت‌های پایدار، تمرکز بر روی ساختمان‌های مسکونی کم‌مصرف و مقرون‌به‌صرفه معطوف شده است. نوع سوخت گرمایشی عامل مهمی است؛ زیرا گرمایش فضا و آب، بخش زیادی از مصرف انرژی خانگی را تشکیل می‌دهد. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که قیمت‌های پایین گاز طبیعی انگیزه‌هایی را برای نصب تجهیزات سوخت‌رسانی گاز طبیعی فراهم می‌کند. تجهیزات گرمایش الکتریکی نیز احتمالاً عملکرد اقتصادی بهتری در رسیدن به عملکرد انرژی خالص صفر، اما اثرات زیست‌محیطی بیشتری دارند.
مجمع جهانی اقتصاد چهار نمونه از طرح‌هایی را که نشان‌دهنده افزایش دو برابری بهره‌وری انرژی در جهان با سیاست و نوآوری است، ذکر کرده است.
۱. کارآمدتر کردن مصرف انرژی در ساختمان‌های مدارس و دانشگاه‌ها در آمریکا
۲. شیلی پیشگام در به‌کارگیری اتوبوس‌های برقی و صرفه‌جویی در انرژی
۳. ایجاد تفاوت هند و اسپانیا در صرفه‌جویی انرژی با تغییر دمای پیش‌فرض دستگاه‌های تهویه مطبوع
۴. ارتقای خانه‌ها به منظور کاهش مصرف انرژی در اتحادیه اروپا
با ادامه کاهش قیمت برق تجدیدپذیر و تجهیزات الکتریکی، شرکت‌های صنعتی می‌توانند ضمن برنامه‌ریزی برقی‌سازی فعالیت‌های خود، از فرصت‌های صرفه‌جویی در هزینه و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بهره ببرند.
خوراک انرژی جهان در حال تغییر است. طبق جدیدترین پیش‌بینی‌های پایگاه مک‌کینزی، انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند تا سال ۲۰۳۵ بیش از نیمی از برق جهان را با قیمت‌های پایین‌تر از تولید سوخت‌های فسیلی تولید کنند. انتظار می‌رود مقررات، مصرف برق را در بخش‌هایی مانند وسایل نقلیه مسافربری و تهویه فضا که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، افزایش دهد. صنعت بیش از هر بخش دیگری انرژی مصرف می‌کند. امروزه حدود ۲۰ درصد انرژی مصرفی در صنعت، برق است.
مصرف سوخت برای انرژی نیز تقریباً ۴۵ درصد از مصرف انرژی را تشکیل می‌دهد که شامل تولید گرما برای فرایندهای مختلف صنعتی است. تخمین زده می‌شود که از کل سوختی که شرکت‌های صنعتی برای تأمین انرژی استفاده می‌کنند، تقریباً ۵۰ درصد آن را می‌توان با استفاده از فناوری‌های موجود امروزی با برق جایگزین کرد.
فناوری‌های کنونی به شرکت‌های صنعتی اجازه می‌دهند تا سهم قابل‌توجهی از سوخت‌های فسیلی مصرفی خود را با برق جایگزین کنند و قیمت برق در مناطق خاصی به اندازه‌ای پایین است که شرکت‌ها می‌توانند با تغییر از سوخت‌های فسیلی به برق، هزینه‌های انرژی خود را کاهش دهند. فرصت‌ها برای پذیرش فناوری الکتریکی تنها با کاهش قیمت برق و بهبود فناوری‌های الکتریکی باید به گسترش خود ادامه دهند. برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها در کوتاه‌مدت، لازم است شرکت‌های صنعتی برق‌رسانی را در برنامه‌های خود قرار دهند. با توجه به اینکه برق‌رسانی در مقیاس بزرگ در صنعت، مستلزم تغییرات عمده در سیستم برق و سایت‌های صنعتی جهان است، اکنون زمان هماهنگی بیشتر تلاش‌ها برای ایجاد این تغییرات است.