نارسایی کلیه عارضه اختلال در عملکرد مجاری ادراری
بیتا مهدوی روزنامه نگار
در نارسایی حاد کلیه، بیماری با سرعت زیادی پیشرفت می‌کند و کلیه‌ها به‌طور ناگهانی و غیرمنتظره عملکرد خود را از دست می‌دهند. با وجود آنکه نارسایی حاد کلیه در چند روز یا حتی چند ساعت ایجاد می‌شود و بروز پیدا می‌کند اما در اغلب موارد موقتی است و به دلیل بیماری‌های خودایمنی، انسداد مجاری ادراری، کم‌آبی شدید و مصرف داروهای خاص ایجاد می‌شود. در این بیماری، کلیه‌ها کارکرد خود را از دست می‌دهند و دیگر نمی‌توانند مواد زائد نیتروژن‌دار را دفع کنند. تجمع این مواد درون بدن عوارض گوناگونی را برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند و حتی ممکن است در موارد شدید منجر به مرگ او شود. این در حالی است که می‌توان با اصلاح سبک زندگی و رعایت مواردی همچون نوشیدن آب به مقدار کافی، ورزش کردن، کاهش استرس و اضطراب به‌عنوان عوامل تضعیف‌کننده سیستم ایمنی و مصرف سبزیجات و میوه تا حدودی از بروز آن جلوگیری کرد.
دکتر بهرام معینی‌فر، متخصص کلیه در مورد نارسایی کلیه و علل ایجاد‌کننده آن به «آتیه نو» می‌گوید: «نارسایی کلیه عبارت است از ناتوانی کلیه‌ها در انجام اعمال خود که از نوع خفیف تا ازکارافتادگی کامل کلیه‌ها متغیر است. نارسایی کلیه، در رفع مواد ازت‌دار و سموم دیگری که باید از کلیه دفع شوند، اختلال ایجاد می‌کند. همچنین برا ثار این نارسایی، تعادل یون‌های سدیم، پتاسیم، کلر، هیدروژن و بقیه املاح و تعادل آب بدن به هم می‌خورد. علل ابتلا به نارسایی کلیه، در اکثر کشور‌های دنیا دیابت و فشار خون در رأس و سپس گلومرنفریت‌ها (گروهی از بیماری‌های بافت کلیه)، بیماری‌های ارثی و انسدادی (مانند سنگ کلیه) هستند.»
علائم
او در مورد علائم نارسایی کلیه می‌افزاید: «علائم نارسایی کلیه، طیف گسترده‌ای دارد. در اکثر اوقات در ابتدا از اختلال سایر سیستم‌ها قابل تشخیص نیست و با ضعف، بی‌حالی و بی‌اشتهایی، رنگ‌پریدگی و کم‌خونی، تهوع و استفراغ و تورم اندام‌ها شروع می‌شود. در حالات پیشرفته نارسایی اختلال در عملکرد سایر ارگان‌ها، کما و تشنج، مشکلات قلبی و تنفسی، اختلالات متابولیک و به‌هم خوردن تعادل املاح بدن (افزیش پتاسیم خون) رخ می‌دهد.»
انواع بیماری
این متخصص با اشاره به این مطلب که نارسایی مزمن کلیه به دلیل نرسیدن خون کافی به کلیه‌ها و در نتیجه کوچک شدن آن‌ها‌ها اتفاق می‌افتد انواع نارسایی را به ترتیب زیر دسته‌بندی می‌کند:
نارسایی حاد کلیه: این نوع به دلیل نرسیدن جریان کافی خون به کلیه‌ها اتفاق می‌افتد و زمانی قابل درمان است که پزشک بتواند به‌موقع بیماری را تشخیص دهد.
نارسایی حاد ذاتی کلیه: این نارسایی به دلیل ضربه مستقیم به کلیه‌ها اتفاق می‌افتد که می‌تواند در اثر یک سانحه باشد.
نارسایی مزمن ذاتی: کلیه به دلیل مشکلات ژنتیکی دچار مشکل می‌شود و برای مدت طولانی فرد با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کند.
نارسایی پسامزمن: این نارسایی به دلیل انسداد طولانی‌مدت مجاری ادرار و در نتیجه وارد شدن فشار و آسیب به کلیه‌ها ایجاد می‌شود.»
افراد مستعد بیماری
معینی‌فر درباره طیف افرادی که در معرض بیماری‌های کلیوی هستند، توضیح می‌دهد: «افرادی که از قبل زمینه بیماری کلیوی دارند و یا دچار فشار خون یا دیابت هستند بیشتر در معرض خطر هستند. سابقه فامیلی نیز مطرح است. از دیگر عوامل مؤثر در بروز نارسایی کلیه می‌توان به عفونت‌ها (در خود کلیه‌ها یا سایر نقاط بدن)، مصرف بی رویه و نادرست بعضی از دارو‌ها مانند مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها، تومور‌های کلیه و بیماری‌های عروقی اشاره کرد.»
عوارض
او در مورد عوارض نارسایی کلیه یادآوری می‌کند: «اختلال کار کلیه‌ها باعث اختلال در کار بقیه ارگان‌ها می‌شود. بسته به درصد باقی‌مانده از کار کلیه‌ها، عوارض و علائم در ارگان‌های درگیر ظاهر می‌شود. مثلاً عوارض گوارشی شامل تهوع، استفراغ و خونریزی گوارشی. عوارض قلبی شامل نارسایی قلبی و پریکاردیت (یک بیماری التهابی در غشای دولایه خارجی قلب) و عوارض عصبی از اختلال خفیف هوشیاری تا کما و تشنج است. عوارض در دستگاه خون‌سازی به شکل کم‌خونی و تمایل به خونریزی، بثورات پوستی و خارش و از همه مهم‌تر ضعف، بی‌حالی، بی‌اشتهایی و عوارض استخوانی شامل درد، شکستگی‌ها، تغییر شکل استخوان‌ها نرمی استخوان ظاهر می‌شود.»
درمان
این پزشک با بیان این مطلب که روش درمان به میزان نارسایی بستگی دارد ادامه می‌دهد: «در مواردی که بیماری چندان پیشرفته نیست درمان عبارت است از به‌کارگیری روش‌هایی برای پیشگیری و اصلاح اختلالات ناشی از نارسایی کلیه و حفظ باقی‌مانده عملکرد آن. مواردی از قبیل کنترل فشار خون، مشاوره با متخصص تغذیه و رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف کم مواد پروتئینی و چربی‌ها در این زمینه توصیه می‌شود. همچنین پزشک ممکن است مصرف داروهای استاتین را برای کاهش کلسترول خون توصیه کند. سطح کلسترول خون در بیشتر افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه بالا می‌رود که این می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. در کنار این‌ها رساندن مصرف نمک به حداقل ممکن و کنترل سایر بیماری‌های احتمالی همراه مانند دیابت و کم‌خونی اهمیت زیادی دارد. دلیل عارضه کم‌خونی به علت کمبود هورمون اریتروپوییتین است که از کلیه ترشح می‌شود. در صورت وجود کم‌خونی می‌توان از این هورمون استفاده کرد. مشکلات استخوانی، دیگر عارضه ناشی از این بیماری است که با تجویز کلسیم و ویتامین D تا حد زیادی قابل پیشگیری است.»
معینی‌فر اضافه می‌کند: «برای مبتلایان به نارسایی کلیه ورزش به‌خصوص پیاده‌روی و شنا توصیه می‌شود. پیاده‌روی در حد یک ساعت و سه بار در هفته کافی است. در موارد پیشرفته علاوه بر موارد فوق باید از دیالیز استفاده کرد. نارسایی کلیه در مرحله پایانی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد عملکرد طبیعی خود را انجام دهند. دیالیز درمانی است که خون را با استفاده از دستگاه تصفیه می‌کند. این به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند کار خود را انجام دهند کمک می‌کند. همه اختلالات کلیوی دائمی نیستند. دیالیز می‌تواند به‌طور موقت عملکردی مشابه کلیه‌ها داشته باشد تا زمانی که کلیه‌ها خود را ترمیم کنند و دوباره به‌تنهایی شروع به کار کنند. با این حال، در بیماری مزمن کلیه، کلیه‌ها به‌ندرت بهبود می‌یابند. بیماران باید به‌طور دائم دیالیز شوند تا زمانی که پیوند کلیه به یک گزینه تبدیل شود.»
پیشگیری
این متخصص کلیه بیان می‌کند: «با توجه به اینکه پیشگیری همیشه بر درمان رجحان دارد توصیه می‌شود که مردم از مصرف بی‌رویه دارو‌ها از هر قبیل به‌خصوص مسکن و آنتی‌بیوتیک خودداری کنند. بیمارانی که سابقه پرفشاری خون و دیابت در فامیل دارند با مراجعات مکرر می‌توانند از عوارض نارسایی کلیه جلوگیری کنند و یا حداقل پیشرفت نارسایی مزمن کلیه را به تعویق اندازند. افرادی که دچار سنگ‌های مکرر ادراری هستند و یا عفونت‌های مکرر دارند نیز باید توجه کافی داشته باشند و به‌طور مرتب به پزشک مراجعه کنند.»
دکتر بهرام معینی‌فر، متخصص کلیه در مورد نارسایی کلیه و علل ایجاد‌کننده آن به «آتیه نو» می‌گوید: «نارسایی کلیه عبارت است از ناتوانی کلیه‌ها در انجام اعمال خود که از نوع خفیف تا ازکارافتادگی کامل کلیه‌ها متغیر است. نارسایی کلیه، در رفع مواد ازت‌دار و سموم دیگری که باید از کلیه دفع شوند، اختلال ایجاد می‌کند. همچنین برا ثار این نارسایی، تعادل یون‌های سدیم، پتاسیم، کلر، هیدروژن و بقیه املاح و تعادل آب بدن به هم می‌خورد. علل ابتلا به نارسایی کلیه، در اکثر کشور‌های دنیا دیابت و فشار خون در رأس و سپس گلومرنفریت‌ها (گروهی از بیماری‌های بافت کلیه)، بیماری‌های ارثی و انسدادی (مانند سنگ کلیه) هستند.»
علائم
او در مورد علائم نارسایی کلیه می‌افزاید: «علائم نارسایی کلیه، طیف گسترده‌ای دارد. در اکثر اوقات در ابتدا از اختلال سایر سیستم‌ها قابل تشخیص نیست و با ضعف، بی‌حالی و بی‌اشتهایی، رنگ‌پریدگی و کم‌خونی، تهوع و استفراغ و تورم اندام‌ها شروع می‌شود. در حالات پیشرفته نارسایی اختلال در عملکرد سایر ارگان‌ها، کما و تشنج، مشکلات قلبی و تنفسی، اختلالات متابولیک و به‌هم خوردن تعادل املاح بدن (افزیش پتاسیم خون) رخ می‌دهد.»
انواع بیماری
این متخصص با اشاره به این مطلب که نارسایی مزمن کلیه به دلیل نرسیدن خون کافی به کلیه‌ها و در نتیجه کوچک شدن آن‌ها‌ها اتفاق می‌افتد انواع نارسایی را به ترتیب زیر دسته‌بندی می‌کند:
نارسایی حاد کلیه: این نوع به دلیل نرسیدن جریان کافی خون به کلیه‌ها اتفاق می‌افتد و زمانی قابل درمان است که پزشک بتواند به‌موقع بیماری را تشخیص دهد.
نارسایی حاد ذاتی کلیه: این نارسایی به دلیل ضربه مستقیم به کلیه‌ها اتفاق می‌افتد که می‌تواند در اثر یک سانحه باشد.
نارسایی مزمن ذاتی: کلیه به دلیل مشکلات ژنتیکی دچار مشکل می‌شود و برای مدت طولانی فرد با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کند.
نارسایی پسامزمن: این نارسایی به دلیل انسداد طولانی‌مدت مجاری ادرار و در نتیجه وارد شدن فشار و آسیب به کلیه‌ها ایجاد می‌شود.»
افراد مستعد بیماری
معینی‌فر درباره طیف افرادی که در معرض بیماری‌های کلیوی هستند، توضیح می‌دهد: «افرادی که از قبل زمینه بیماری کلیوی دارند و یا دچار فشار خون یا دیابت هستند بیشتر در معرض خطر هستند. سابقه فامیلی نیز مطرح است. از دیگر عوامل مؤثر در بروز نارسایی کلیه می‌توان به عفونت‌ها (در خود کلیه‌ها یا سایر نقاط بدن)، مصرف بی رویه و نادرست بعضی از دارو‌ها مانند مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها، تومور‌های کلیه و بیماری‌های عروقی اشاره کرد.»
عوارض
او در مورد عوارض نارسایی کلیه یادآوری می‌کند: «اختلال کار کلیه‌ها باعث اختلال در کار بقیه ارگان‌ها می‌شود. بسته به درصد باقی‌مانده از کار کلیه‌ها، عوارض و علائم در ارگان‌های درگیر ظاهر می‌شود. مثلاً عوارض گوارشی شامل تهوع، استفراغ و خونریزی گوارشی. عوارض قلبی شامل نارسایی قلبی و پریکاردیت (یک بیماری التهابی در غشای دولایه خارجی قلب) و عوارض عصبی از اختلال خفیف هوشیاری تا کما و تشنج است. عوارض در دستگاه خون‌سازی به شکل کم‌خونی و تمایل به خونریزی، بثورات پوستی و خارش و از همه مهم‌تر ضعف، بی‌حالی، بی‌اشتهایی و عوارض استخوانی شامل درد، شکستگی‌ها، تغییر شکل استخوان‌ها نرمی استخوان ظاهر می‌شود.»
درمان
این پزشک با بیان این مطلب که روش درمان به میزان نارسایی بستگی دارد ادامه می‌دهد: «در مواردی که بیماری چندان پیشرفته نیست درمان عبارت است از به‌کارگیری روش‌هایی برای پیشگیری و اصلاح اختلالات ناشی از نارسایی کلیه و حفظ باقی‌مانده عملکرد آن. مواردی از قبیل کنترل فشار خون، مشاوره با متخصص تغذیه و رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف کم مواد پروتئینی و چربی‌ها در این زمینه توصیه می‌شود. همچنین پزشک ممکن است مصرف داروهای استاتین را برای کاهش کلسترول خون توصیه کند. سطح کلسترول خون در بیشتر افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه بالا می‌رود که این می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. در کنار این‌ها رساندن مصرف نمک به حداقل ممکن و کنترل سایر بیماری‌های احتمالی همراه مانند دیابت و کم‌خونی اهمیت زیادی دارد. دلیل عارضه کم‌خونی به علت کمبود هورمون اریتروپوییتین است که از کلیه ترشح می‌شود. در صورت وجود کم‌خونی می‌توان از این هورمون استفاده کرد. مشکلات استخوانی، دیگر عارضه ناشی از این بیماری است که با تجویز کلسیم و ویتامین D تا حد زیادی قابل پیشگیری است.»
معینی‌فر اضافه می‌کند: «برای مبتلایان به نارسایی کلیه ورزش به‌خصوص پیاده‌روی و شنا توصیه می‌شود. پیاده‌روی در حد یک ساعت و سه بار در هفته کافی است. در موارد پیشرفته علاوه بر موارد فوق باید از دیالیز استفاده کرد. نارسایی کلیه در مرحله پایانی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد عملکرد طبیعی خود را انجام دهند. دیالیز درمانی است که خون را با استفاده از دستگاه تصفیه می‌کند. این به حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌ها در زمانی که کلیه‌ها نمی‌توانند کار خود را انجام دهند کمک می‌کند. همه اختلالات کلیوی دائمی نیستند. دیالیز می‌تواند به‌طور موقت عملکردی مشابه کلیه‌ها داشته باشد تا زمانی که کلیه‌ها خود را ترمیم کنند و دوباره به‌تنهایی شروع به کار کنند. با این حال، در بیماری مزمن کلیه، کلیه‌ها به‌ندرت بهبود می‌یابند. بیماران باید به‌طور دائم دیالیز شوند تا زمانی که پیوند کلیه به یک گزینه تبدیل شود.»
پیشگیری
این متخصص کلیه بیان می‌کند: «با توجه به اینکه پیشگیری همیشه بر درمان رجحان دارد توصیه می‌شود که مردم از مصرف بی‌رویه دارو‌ها از هر قبیل به‌خصوص مسکن و آنتی‌بیوتیک خودداری کنند. بیمارانی که سابقه پرفشاری خون و دیابت در فامیل دارند با مراجعات مکرر می‌توانند از عوارض نارسایی کلیه جلوگیری کنند و یا حداقل پیشرفت نارسایی مزمن کلیه را به تعویق اندازند. افرادی که دچار سنگ‌های مکرر ادراری هستند و یا عفونت‌های مکرر دارند نیز باید توجه کافی داشته باشند و به‌طور مرتب به پزشک مراجعه کنند.»