مسیر کوتاه تأمین نقدینگی دانش‌بنیان‌ها
سیدمحسن میرصدری رئیس کمیسیون کسبوکارهای نوین اتاق ایران
امروزه شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل ذات دانش‌محور، تحقیق و توسعه‌ای و بهره‌گیری از دانشمندان و متخصصان حوزه‌های مختلف علم و فناوری، در تمام دنیا به‌عنوان منبع اصلی تحول و نوآوری جامعه و موتور محرک رشد اقتصادی و توسعه پایدار محسوب می‌شوند و توسعه کارآفرینی و خلق ثروت در سطح ملی را نیز در پرونده خود دارند. در کشورمان اسناد بالادستی از جمله سیاست‌های ابلاغی اصل ۴۴ قانون اساسی، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه اقتصادی و... همواره حوزه کسبوکارهای دانش‌بنیان را برای توسعه اقتصادی کشور ضروری می‌دانند، با این حال هنوز این شرکت‌ها برای موفقیت و رشد پایدار با نبود قطعیت‌ها، ریسک‌ها و چالش‌های ریز و درشت متعددی روبه‌رو هستند. در این مورد می‌توان به ناکافی و یا کم‌اثر بودن حمایت از دانش‌بنیان‌ها و وجود چالش‌های متعدد سیاستی، تنظیم‌گری و حقوقی در این زمینه، معضلات تأمین مالی و تراکنش‌ها، چالش‌های حوزه توسعه بازار داخلی و صادرات محصولات و...، اشاره کرد.
از اصلی‌ترین دارایی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، دارایی‌های نامشهود است. این مسئله نیز با مشکلات متعددی در زمینه ارزیابی ارزش واقعی آن توسط ارزیابان و نبود اعتماد و اعتباردهی نهادهای مالی و مراجع قانونی به ارزش واقعی این دارایی‌ها روبه‌روست. برخی مواقع دارایی نامشهود از اصلی‌ترین و با ارزش‌ترین دارایی‌های یک شرکت دانش‌بنیان محسوب می‌شود. بهره‌گیری از مالکیت معنوی چنین دارایی‌هایی در مراجع قضایی، نهادهای مالی و سایر مراجع قانونی به‌صورت ضمانت، وثیقه و...، تأثیر بسزایی در ادامه حیات و رشد و توسعه این شرکت‌ها خواهد داشت. از سویی، یکی از مشکلات دانش‌بنیان‌ها تأمین سرمایه و نقدینگی است؛ زیرا دریافت تسهیلات در بسیاری مواقع راه‌حل مناسبی برای این شرکت‌ها محسوب نمی‌شود، به سبب آنکه بازپرداخت تسهیلات با نرخ سود بالا و تأمین وثایق جهت ضمانت برای شرکت‌های دانش‌بنیان که بعضاً بنگاه‌های متوسط و کوچک هستند، بسیار دشوار به حساب می‌آید. به همین دلیل در حال حاضر بازار سرمایه نقش مهمی در به‌کارگیری نقدینگی‌های راکد و جذب آن در تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های مهم، راهبردی و نوآورانه شرکت‌های دانش‌بنیان دارد. قابل درک است که انواع ابزارهای بازار سرمایه اعم از انواع ابزارهای تأمین مالی بلندمدت، انواع ابزارهای مدیریت دارایی، انواع ابزارهای ویژه مدیریت خطر و... در جهت کاهش ریسک نوسانات بازار بوده و در دسترس تمام علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در حوزه دانش‌بنیان است. سرمایه‌گذاران که مشتاق به ریسک بیشتر هستند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در بازار نوآفرین بر روی شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و نوآور، شرکت‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و شرکت‌های سهامی عام که پیش‌تر در بازارهای شرکت‌های کوچک و متوسط پذیرش شده‌اند و یا شرکت‌های فعال در صنایع جدید با ریسک بالا سرمایه‌گذاری کنند و بدیهی است با تقبل ریسک بالاتر، در بیشتر موارد از رشد بالای ارزش سهام این شرکت‌ها در بازار سرمایه برخوردار می‌شوند. به‌طور کلی، علاوه بر ظرفیت‌های موجود بازار سرمایه و بازار نوآفرین که پاسخگوی سطح مناسبی از نیاز صنایع دانش‌بنیان است، باید در شناساندن هرچه بیشتر روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس و به‌کارگیری ابزارهای موجود در بازار سرمایه و گسترش هرچه بیشتر فرهنگ سرمایه‌گذاری در میان مردم تلاش کرد. در این راستا انجام فعالیت‌های آموزشی و تبلیغی و بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آموزش در این امر راه‌گشا خواهد بود؛ چرا‌که منجر به ورود حجم بیشتری از پس‌اندازها و نقدینگی‌های جامعه به جریان توسعه فناوری و نوآوری کشور می‌شود. همچنین با ایجاد یک بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران خارجی به‌خصوص ایرانیان خارج از کشور در بازار سرمایه می‌توان در جهت تضمین و گسترش این بازار و تأمین بخشی از منابع ارزی مورد نیاز کشور گام برداشت. معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری نیز همواره نقش کلیدی در توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور ایفا می‌کند. اتخاذ انواع سیاست‌های حمایتی و تأثیرگذار این معاونت همچون تدوین قانون جهش تولید دانش‌بنیان و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آن از جمله اثربخش‌ترین گام‌های برداشته شده در این جهت هستند. بی‌اغراق مواردی مانند ظرفیت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری ذیل ماده ۱۱ این قانون از مترقی‌ترین راهکارهای رفع مشکلات شرکت‌ها اعم از دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان در حوزه مالیات و جذب سرمایه به حوزه نوآوری و فناوری محسوب می‌شود.
از اصلی‌ترین دارایی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، دارایی‌های نامشهود است. این مسئله نیز با مشکلات متعددی در زمینه ارزیابی ارزش واقعی آن توسط ارزیابان و نبود اعتماد و اعتباردهی نهادهای مالی و مراجع قانونی به ارزش واقعی این دارایی‌ها روبه‌روست. برخی مواقع دارایی نامشهود از اصلی‌ترین و با ارزش‌ترین دارایی‌های یک شرکت دانش‌بنیان محسوب می‌شود. بهره‌گیری از مالکیت معنوی چنین دارایی‌هایی در مراجع قضایی، نهادهای مالی و سایر مراجع قانونی به‌صورت ضمانت، وثیقه و...، تأثیر بسزایی در ادامه حیات و رشد و توسعه این شرکت‌ها خواهد داشت. از سویی، یکی از مشکلات دانش‌بنیان‌ها تأمین سرمایه و نقدینگی است؛ زیرا دریافت تسهیلات در بسیاری مواقع راه‌حل مناسبی برای این شرکت‌ها محسوب نمی‌شود، به سبب آنکه بازپرداخت تسهیلات با نرخ سود بالا و تأمین وثایق جهت ضمانت برای شرکت‌های دانش‌بنیان که بعضاً بنگاه‌های متوسط و کوچک هستند، بسیار دشوار به حساب می‌آید. به همین دلیل در حال حاضر بازار سرمایه نقش مهمی در به‌کارگیری نقدینگی‌های راکد و جذب آن در تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های مهم، راهبردی و نوآورانه شرکت‌های دانش‌بنیان دارد. قابل درک است که انواع ابزارهای بازار سرمایه اعم از انواع ابزارهای تأمین مالی بلندمدت، انواع ابزارهای مدیریت دارایی، انواع ابزارهای ویژه مدیریت خطر و... در جهت کاهش ریسک نوسانات بازار بوده و در دسترس تمام علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در حوزه دانش‌بنیان است. سرمایه‌گذاران که مشتاق به ریسک بیشتر هستند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در بازار نوآفرین بر روی شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و نوآور، شرکت‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و شرکت‌های سهامی عام که پیش‌تر در بازارهای شرکت‌های کوچک و متوسط پذیرش شده‌اند و یا شرکت‌های فعال در صنایع جدید با ریسک بالا سرمایه‌گذاری کنند و بدیهی است با تقبل ریسک بالاتر، در بیشتر موارد از رشد بالای ارزش سهام این شرکت‌ها در بازار سرمایه برخوردار می‌شوند. به‌طور کلی، علاوه بر ظرفیت‌های موجود بازار سرمایه و بازار نوآفرین که پاسخگوی سطح مناسبی از نیاز صنایع دانش‌بنیان است، باید در شناساندن هرچه بیشتر روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس و به‌کارگیری ابزارهای موجود در بازار سرمایه و گسترش هرچه بیشتر فرهنگ سرمایه‌گذاری در میان مردم تلاش کرد. در این راستا انجام فعالیت‌های آموزشی و تبلیغی و بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آموزش در این امر راه‌گشا خواهد بود؛ چرا‌که منجر به ورود حجم بیشتری از پس‌اندازها و نقدینگی‌های جامعه به جریان توسعه فناوری و نوآوری کشور می‌شود. همچنین با ایجاد یک بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران خارجی به‌خصوص ایرانیان خارج از کشور در بازار سرمایه می‌توان در جهت تضمین و گسترش این بازار و تأمین بخشی از منابع ارزی مورد نیاز کشور گام برداشت. معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری نیز همواره نقش کلیدی در توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور ایفا می‌کند. اتخاذ انواع سیاست‌های حمایتی و تأثیرگذار این معاونت همچون تدوین قانون جهش تولید دانش‌بنیان و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آن از جمله اثربخش‌ترین گام‌های برداشته شده در این جهت هستند. بی‌اغراق مواردی مانند ظرفیت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری ذیل ماده ۱۱ این قانون از مترقی‌ترین راهکارهای رفع مشکلات شرکت‌ها اعم از دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان در حوزه مالیات و جذب سرمایه به حوزه نوآوری و فناوری محسوب می‌شود.