آتیه نو بررسی می‌کند:
چالش‌ها و فرصت‌های احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای صنایع
حمیدرضا بیاتی‌نیا کاشانی روزنامه نگار
در سال‌های اخیر، کشورمان با چالش جدی ناترازی میان تولید و مصرف برق مواجه بوده است؛ مشکلی که در فصل تابستان به اوج خود می‌رسد. به‌طوری که هم‌زمان با افزایش دما و استفاده گسترده از وسایل سرمایشی، مصرف برق به‌طور چشمگیری بالا می‌رود و شبکه برق کشور تحت فشار قرار می‌گیرد. این وضعیت معمولاً منجر به قطعی برق در بخش‌های خانگی و صنعتی می‌شود که تبعات اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارد. در سال جاری نیز در فصل زمستان این مشکل رخ داده است. برای مقابله با این بحران و کاهش فشار بر شبکه برق سراسری، دولت راهکارهایی را در دستور کار قرار داد. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، تشویق و در برخی موارد، الزام صنایع بزرگ به احداث نیروگاه‌های اختصاصی بوده است. این سیاست، علاوه بر کاهش خاموشی‌ها، به صنایع امکان می‌دهد تا برق موردنیاز خود را با پایداری بیشتری تأمین کنند و مصرف‌کنندگان خانگی نیز از برق بدون قطعی بهره‌مند شوند. این رویکرد، ضمن کاهش وابستگی به شبکه ملی، به بهبود مدیریت انرژی در کشور کمک شایانی می‌کند. بر اساس آخرین اعلام، سید زمان حسینی، مجری طرح احداث نیروگاه‌های صنایع انرژی‌بر توانیر، از صدور مجوز احداث ۹۳۰۰ مگاوات نیروگاه برای صنایع خبر داد. از این میزان، ۷۵۰۰ مگاوات به نیروگاه‌های حرارتی و ۱۸۰۰ مگاوات به نیروگاه‌های تجدیدپذیر اختصاص دارد. این اقدام در چارچوب ماده ۴ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق کشور صورت گرفته که صنایع انرژی‌بر را ملزم به تأمین برق خود از طریق احداث نیروگاه‌های اختصاصی می‌کند. تاکنون از ۷۵۰۰ مگاوات نیروگاه حرارتی در دست احداث، ۲۰۰۰ مگاوات به شبکه سراسری برق متصل شده و این ظرفیت تا اوج مصرف تابستان آینده به ۳۰۰۰ مگاوات خواهد رسید. همچنین از مجموع ۱۸۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر مصوب، ۹۰۰ مگاوات در دست اجرا بوده و ۷۰ مگاوات آن عملیاتی شده است. این برنامه با هدف تأمین پایدار برق صنایع، کاهش خاموشی‌ها در تابستان و افزایش کارایی شبکه برق کشور طراحی شده است. در صورت بهره‌برداری کامل از این ظرفیت، فشار بر شبکه سراسری برق در فصول پرمصرف کاهش یافته و زمینه برای توسعه زیرساخت‌های صادراتی برق فراهم خواهد شد. این ناترازی‌ها صنایع را به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر سوق داد. احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های انرژی و تضمین پایداری تأمین برق می‌شود، بلکه سازگاری با استانداردهای زیست‌محیطی و بهبود جایگاه رقابتی صنایع در بازارهای بین‌المللی را هم به همراه دارد. برای راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر، صنایع باید مجموعه‌ای از الزامات قانونی و اجرایی را رعایت کنند. سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) به‌عنوان مرجع اصلی، وظیفه صدور مجوزهای لازم را بر عهده دارد. از سوی دیگر، تطابق با قوانین کاربری زمین و استانداردهای زیست‌محیطی نیز از جمله پیش‌شرط‌های کلیدی است. همچنین، تأییدیه‌های مربوط به تکنولوژی و تجهیزات مورد استفاده باید از نهادهای ذی‌صلاح دریافت شود. از منظر فنی، انتخاب فناوری مناسب با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی اهمیت زیادی دارد. برای مثال، در مناطق بادخیز، نیروگاه بادی می‌تواند بهترین گزینه باشد، در حالی که در نواحی کویری نیروگاه‌های خورشیدی بازدهی بیشتری دارند. علاوه بر این، زیرساخت‌های مناسب برای انتقال برق تولیدی و به‌کارگیری سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی به‌منظور مدیریت نوسانات تولید، از دیگر الزامات فنی محسوب می‌شوند.
هزینه‌های احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر
اشکان بیگدلی، فعال حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به اینکه احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی نیاز دارد که بسته به نوع فناوری متفاوت است، گفت: «برای نیروگاه‌های خورشیدی، هزینه ساخت هر کیلووات ظرفیت بین 1.96 تا 2.8 میلیارد تومان متغیر است. این مقدار برای نیروگاه بادی به 2.8 تا 4.2 میلیارد تومان و برای نیروگاه‌های زیست‌توده به 4.2 تا 7 میلیارد تومان می‌رسد. نیروگاه‌های آبی به‌عنوان گران‌ترین گزینه، برای هر کیلووات ظرفیتی معادل 5.6 تا 8.4 میلیارد تومان هزینه دارند.» او افزود: «علاوه بر هزینه ساخت، هزینه‌های نگهداری و عملیاتی نیز باید در نظر گرفته شود. این هزینه‌ها شامل تعمیرات، تعویض قطعات و نگهداری تجهیزات، به ازای هر کیلووات ظرفیت بین 400 تا 800 میلیون تومان در سال تخمین زده می‌شود.» بیگدلی اضافه کرد: «استفاده از باتری‌های ذخیره‌سازی انرژی برای حفظ پایداری سیستم، بسته به ظرفیت و فناوری، هزینه‌ای در حدود 560 میلیون تا 1.4 میلیارد تومان به ازای هر کیلووات ساعت به همراه دارد.»
مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی
او ادامه داد: «سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر برای صنایع، نه‌تنها هزینه‌های بلندمدت انرژی را کاهش می‌دهد، بلکه به ایجاد درآمد از طریق فروش برق مازاد به شبکه نیز منجر می‌شود. این اقدام، وابستگی به شبکه برق سراسری را کم کرده و به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یاری می‌رساند. از منظر اقتصادی، استفاده از این نیروگاه‌ها، موقعیت صنایع را در بازارهای صادراتی تقویت کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا با استانداردهای بین‌المللی سازگار شوند.» بیگدلی توضیح داد: «با وجود مزایای متعدد، هزینه‌های بالای اولیه یکی از چالش‌های اصلی توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. نوسانات نرخ ارز، محدودیت‌های واردات تجهیزات و کمبود زیرساخت‌های انتقال برق در برخی مناطق، موانعی جدی برای اجرای این طرح‌ها به‌شمار می‌روند.»
این کارشناس حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر بیان کرد: «برای رفع این چالش‌ها، حمایت‌های دولتی مانند ارائه یارانه، خرید تضمینی برق، تسهیلات مالیاتی و تسهیل در واردات تجهیزات، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار متخصص داخلی و بهبود فناوری‌های بومی، هزینه‌ها را کاهش داده و وابستگی به شرکت‌های خارجی را کمتر می‌کند.»
او اضافه کرد: «احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای صنایع، گامی بلند در مسیر توسعه پایدار و رقابت‌پذیری اقتصادی است. با وجود هزینه‌های بالای اولیه، مزایای اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی این فناوری‌ها، توجیه‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌دهد. برنامه‌ریزی دقیق همراه با حمایت‌های دولتی و مشارکت بخش خصوصی، آینده‌ای روشن برای انرژی‌های تجدیدپذیر در صنعت ایران رقم می‌زند.»
در کنار تمامی مزایای ذکرشده، نقش نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ایجاد اشتغال را نباید نادیده گرفت. توسعه این نیروگاه‌ها به جذب نیروی کار برای مراحل طراحی، ساخت و نصب تجهیزات منجر می‌شود و در طولانی‌مدت برای نگهداری، بهره‌برداری و مدیریت سیستم‌های تجدیدپذیر فرصت‌های شغلی فراهم می‌آورد. این امر به‌ویژه در مناطق محروم و کم‌برخوردار که معمولاً پتانسیل بالایی برای احداث نیروگاه‌های بادی و خورشیدی دارند، به کاهش نرخ بیکاری یاری می‌رساند. توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در صنایع، محرک مهمی برای رشد فناوری و نوآوری در کشور به حساب می‌آید. با گسترش این پروژه‌ها، تقاضا برای تکنولوژی‌های پیشرفته، تجهیزات کارآمد و نرم‌افزارهای مدیریت انرژی افزایش می‌یابد. این فرصت‌ها زمینه را برای تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های فعال در حوزه انرژی‌های پاک فراهم می‌سازد و به انتقال فناوری از سایر کشورها کمک می‌کند. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در این بخش، می‌تواند منجر به تولید تجهیزات بومی و کاهش هزینه‌ها در بلندمدت شود.
هزینه‌های احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر
اشکان بیگدلی، فعال حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به اینکه احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی نیاز دارد که بسته به نوع فناوری متفاوت است، گفت: «برای نیروگاه‌های خورشیدی، هزینه ساخت هر کیلووات ظرفیت بین 1.96 تا 2.8 میلیارد تومان متغیر است. این مقدار برای نیروگاه بادی به 2.8 تا 4.2 میلیارد تومان و برای نیروگاه‌های زیست‌توده به 4.2 تا 7 میلیارد تومان می‌رسد. نیروگاه‌های آبی به‌عنوان گران‌ترین گزینه، برای هر کیلووات ظرفیتی معادل 5.6 تا 8.4 میلیارد تومان هزینه دارند.» او افزود: «علاوه بر هزینه ساخت، هزینه‌های نگهداری و عملیاتی نیز باید در نظر گرفته شود. این هزینه‌ها شامل تعمیرات، تعویض قطعات و نگهداری تجهیزات، به ازای هر کیلووات ظرفیت بین 400 تا 800 میلیون تومان در سال تخمین زده می‌شود.» بیگدلی اضافه کرد: «استفاده از باتری‌های ذخیره‌سازی انرژی برای حفظ پایداری سیستم، بسته به ظرفیت و فناوری، هزینه‌ای در حدود 560 میلیون تا 1.4 میلیارد تومان به ازای هر کیلووات ساعت به همراه دارد.»
مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی
او ادامه داد: «سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر برای صنایع، نه‌تنها هزینه‌های بلندمدت انرژی را کاهش می‌دهد، بلکه به ایجاد درآمد از طریق فروش برق مازاد به شبکه نیز منجر می‌شود. این اقدام، وابستگی به شبکه برق سراسری را کم کرده و به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یاری می‌رساند. از منظر اقتصادی، استفاده از این نیروگاه‌ها، موقعیت صنایع را در بازارهای صادراتی تقویت کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا با استانداردهای بین‌المللی سازگار شوند.» بیگدلی توضیح داد: «با وجود مزایای متعدد، هزینه‌های بالای اولیه یکی از چالش‌های اصلی توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. نوسانات نرخ ارز، محدودیت‌های واردات تجهیزات و کمبود زیرساخت‌های انتقال برق در برخی مناطق، موانعی جدی برای اجرای این طرح‌ها به‌شمار می‌روند.»
این کارشناس حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر بیان کرد: «برای رفع این چالش‌ها، حمایت‌های دولتی مانند ارائه یارانه، خرید تضمینی برق، تسهیلات مالیاتی و تسهیل در واردات تجهیزات، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار متخصص داخلی و بهبود فناوری‌های بومی، هزینه‌ها را کاهش داده و وابستگی به شرکت‌های خارجی را کمتر می‌کند.»
او اضافه کرد: «احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای صنایع، گامی بلند در مسیر توسعه پایدار و رقابت‌پذیری اقتصادی است. با وجود هزینه‌های بالای اولیه، مزایای اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی این فناوری‌ها، توجیه‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌دهد. برنامه‌ریزی دقیق همراه با حمایت‌های دولتی و مشارکت بخش خصوصی، آینده‌ای روشن برای انرژی‌های تجدیدپذیر در صنعت ایران رقم می‌زند.»
در کنار تمامی مزایای ذکرشده، نقش نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ایجاد اشتغال را نباید نادیده گرفت. توسعه این نیروگاه‌ها به جذب نیروی کار برای مراحل طراحی، ساخت و نصب تجهیزات منجر می‌شود و در طولانی‌مدت برای نگهداری، بهره‌برداری و مدیریت سیستم‌های تجدیدپذیر فرصت‌های شغلی فراهم می‌آورد. این امر به‌ویژه در مناطق محروم و کم‌برخوردار که معمولاً پتانسیل بالایی برای احداث نیروگاه‌های بادی و خورشیدی دارند، به کاهش نرخ بیکاری یاری می‌رساند. توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در صنایع، محرک مهمی برای رشد فناوری و نوآوری در کشور به حساب می‌آید. با گسترش این پروژه‌ها، تقاضا برای تکنولوژی‌های پیشرفته، تجهیزات کارآمد و نرم‌افزارهای مدیریت انرژی افزایش می‌یابد. این فرصت‌ها زمینه را برای تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های فعال در حوزه انرژی‌های پاک فراهم می‌سازد و به انتقال فناوری از سایر کشورها کمک می‌کند. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در این بخش، می‌تواند منجر به تولید تجهیزات بومی و کاهش هزینه‌ها در بلندمدت شود.