تفکر انعکاسی یا بازتابی؛ چرا و چگونه؟
پرتو جغتایی روزنامه نگار
آیا شده است درباره موضوعی بی‌مقدمه قضاوت کنید و بعد از خود بپرسید کاری که کردم درست بود یا خیر؟ همه آدم‌ها مرتکب این خطا می‌شوند. در این بین راهکاری وجود دارد که بسیار کمک‌کننده است؛ پدیده‌ای به نام «تفکر انعکاسی» که به مدد آن می‌توان این شبهه را از بین برد. اما تفکر انعکاسی دقیقاً چیست و اگر قرار باشد پا در میدان آن گذاشته و از فواید آن در راستای زیست بهتر بهره ببریم، چه باید کنیم. در ادامه به توضیحاتی درباره این پدیده خواهیم پرداخت که دانستن آن شما را یاری خواهد داد.
معنای تفکر انعکاسی
تفکر بازتابی یا تفکر انعکاسی اصطلاحی است که احتمالاً شما نیز مطالبی درباره آن شنیده و برای درک مفهومش تلاش کرده‌اید. اگر جزو این دسته هستید، می‌دانید که با یک مفهوم مهم انتزاعی سروکار دارید اما در حقیقت این اصطلاح خیلی ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید. به‌طور خلاصه این مفهوم به موارد همچون تفکر دائمی و تحلیلی کارهایی که انجام داده‌اید، آنچه انجام می‌دهید، تجربه‌هایی که داشته‌اید، آنچه آموخته‌اید و چگونگی یادگیری آن‌ها می‌پردازد. در واقع تفکر انعکاسی، به‌معنی داشتن تصویر بزرگ‌تر از یک موضوع و درک تمامی پیامدهای آن است. این مفهوم فقط به نوشتن برنامه‌های آینده و کارهایی که در گذشته انجام داده‌اید برنمیگردد، بلکه به دلیل انجام کارها و اهمیت آن‌ها نیز ارتباط پیدا می‌کند. این موضوع اغلب احساسات، واکنش‌ها و هیجانات افراد را دربر می‌گیرد. تفکر انعکاسی نوعی ارزیابی فردی است که از آن به‌عنوان تجربه‌ای مفید از آگاهی نام برده می‌شود. این روش فکری مشخص می‌کند در زندگی چه چیز واقعاً برای شما مهم است. افراد دارای تفکر انعکاسی، تجربه و موقعیت خاصی را بازبینی می‌کنند و از آن یاد می‌گیرند تا بتوانند در آینده بهتر با شرایط روبه‌رو شوند. آنچه در مسیر تفکر انعکاسی همواره باید به آن توجه داشت، اصل صداقت و خودداری از تحلیل‌های شخصی است.
تفاوت‌های دو تفکر
معمولاً تفکر انعکاسی و تفکر انتقادی، به‌صورت مترادف با یکدیگر به کار رفته‌اند اما تفاوت‌های اندکی از نظر مفاهیم دارند. تفکر انتقادی فرایند سیستماتیک تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، به‌منظور شکل‌گیری عقیده یا تصمیم‌گیری است و بر اساس انگیزه بنیادی موجود، می‌تواند متفاوت باشد. همه ما زیاد فکر می‌کنیم اما بخش گسترده‌ای از تفکراتمان با تعصباتی همراه است که به دریافت اطلاعات اشتباه منجر می‌شوند؛ اینجا جایی است که تفکر انتقادی وارد عمل می‌شود. تفکر انتقادی یکی از مهارت‌های حیاتی است که افراد را قادر می‌سازد تا به‌طور مؤثر و دقیق به تحلیل و ارزیابی اطلاعات، ایده‌ها و دیدگاه‌های مختلف بپردازند. این مهارت به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با بی‌طرفی و به‌شکلی منطقی، اطلاعات را به‌طور دقیق بررسی کرده و به نتایج مؤثری دست پیدا کنند. تفکر انتقادی همانند تفکر بازتابی یا انعکاسی یکی از پایه‌های اصلی تصمیم‌گیری‌های موفق و حل مسائل کاربردی است و اهمیت بسیاری در محیط‌های کاری، تحصیلی و زندگی روزمره دارد.
ملزومات تفکر بازتابی
برای اینکه تفکر انعکاسی به‌خوبی انجام شود، به محیط مناسبی نیاز است. داشتن وقت کافی برای تفکر مناسب هنگام واکنش و وجود پشتیبانی احساسی لازم برای ترغیب به تفکر، ارزیابی مجدد و نتیجه‌گیری، برخی از این ویژگی‌ها به شمار می‌آیند. بررسی سریع موقعیت، می‌تواند به تشویق تفکر انعکاسی کمک کند. بحث درباره موضوعاتی مشخص، نکاتی که آموخته شده‌اند و مواردی که باید یاد گرفته شوند، به تفکر انعکاسی کمک می‌کند. همچنین تشکیل گروه‌های یادگیری اجتماعی، برای بهبود توانمندی خود در زمینه درک دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات دیگران، بسیار مفید است. تفکر انعکاسی سؤالات استراتژیک را در ذهن شما ایجاد می‌کند که به نیازهای خاصی پاسخ می‌دهد. اگر مشکل را به وضوح تعریف کنید، در نظر گرفتن راه‌حل‌های ممکن برای برآورده کردن مشکلات و نیازها آسان‌تر خواهد بود. مهارت‌های تفکر انعکاسی، مشورت و تفکر را بر پاسخ‌های عجولانه ترجیح می‌دهد. به اقدامات قبلی، که برای رفع مشکلات گذشته شما انجام شده است، فکر کنید.
آموخته‌های حاصل از تجربیات قبلی را شناسایی کنید و در نظر بگیرید که کدام اقدامات انجام شده در آن زمان موفق بوده‌اند. طرز تفکر انعکاسی افراد این فرصت را می‌دهد که خود را از هیجان‌های شدید و تجربه‌های بد یا خوب کنار بکشند و با دیدگاه بهتری به مسائل اطراف توجه کنند. این روش موجب افزایش اعتماد به نفس افراد در تصمیم‌گیری‌ها خواهد شد و به آن‌ها کمک می‌کند تا ایده‌ها و تجارب خود را بهتر مد نظر قرار دهند. حال که با مفهوم تفکر انعکاسی آشنا شدید، خوب است که آن را به بخشی طبیعی از زندگی و روند تفکر خود تبدیل کنید. ضروری است پیوسته از تجربه‌های خود درس بگیرید، رشد کنید و به اهدافی که می‌خواهید برسید.
تفکر انعکاسی به‌قدری مهم است که باید برای مجهز‌شدن به آن تمرین کنید؛ چراکه به شما کمک می‌کند تا از دیدگاه‌ها و افکار نو یا متفاوت، استقبال کنید و نقطه‌نظرات دیگران را بهتر درک کنید. از طرفی این روش در پیشرفت شخصی و حرفه‌ای افراد نقش زیادی ایفا می‌کند. با شناخت و درک بهتر خود می‌توانید متوجه شوید که کجا باید تلاشتان را در بهترین شکل متمرکز کنید. با تفکر انعکاسی انگیزه زیادی برای انجام کارها پیدا می‌کنید؛ زیرا به‌واقع متوجه می‌شوید که قصد دارید به چه چیزهایی دست پیدا کنید و چرا می‌خواهید این کارها را انجام دهید. در این راه احتمالاً خودتان به استقبال چالش‌های جدید می‌روید و از آن‌ها نمی‌ترسید. متفکران انعکاسی می‌دانند که چگونه دانش خود را از موقعیت‌ها به موضوعات و تجربه‌های دیگر توسعه دهند. به‌طور کلی ارتباط مفاهیم جدید با تجربیات گذشته، به شما اعتماد به نفس و آگاهی بیشتری می‌دهد. چرخه یادگیری انعکاسی هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود. موضوعات مختلفی را یاد بگیرید و از آن‌ها استفاده کنید، سپس به تفکر انعکاسی ادامه دهید و درک خود را توسعه دهید. درگیر شدن در تفکر انعکاسی می‌تواند به شما در درک تجربیات خود برای پذیرش چالش‌های جدید و بهبود شایستگی‌ها کمک کند. شما می‌توانید از تفکر بازتابی برای اطلاع از تصمیمات شخصی و پیشرفت حرفه‌ای استفاده کنید.