چرا مشاغل کاذب جذابیت دارند؟
در سال‌های اخیر، جذابیت مشاغل کاذب در کشور افزایش یافته است. به‌گونه‌ای که بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند به جای استخدام در یک کارگاه تولیدی و یا خدماتی که قید‌و‌بندهای بیشتر و دستمزد کمتری دارند، فارغ از محدودیت‌های بازار کار، درآمدزایی کنند.
به گفته آیت اسدی، عضو کارگری شورای‌عالی کار و رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان قزوین، بسیاری از شرکت‌ها با مشکل کمبود نیرو مواجه‌اند؛ چون کسی با حداقل حقوق مصوب شورای‌عالی کار یا حتی کمی بالاتر از آن نمی‌تواند زندگی‌اش را اداره کند و ناچار به مشاغل غیرمولد و کاذب روی می‌آورد.
نماینده کارگران در شورای‌عالی کار در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «جوانان تازه وارد به بازار کار، وقتی به شرکت‌ها و کارخانجات برای استخدام مراجعه می‌کنند، دستمزدهای پیشنهاد شده برای آنان جذابیتی ندارد. معمولاً حداقل دستمزد یا کمی بالاتر به نیروها پیشنهاد می‌شود که گاهی با این ارقام اجاره خانه هم قابل پرداخت نیست. به همین دلیل، کارگران به‌ویژه جوان‌ترها ترجیح می‌دهند به مشاغل کاذب از جمله واسطه‌‌گری یا درآمدزایی از طریق بازی‌های اینترنتی و یوتیوب و اینستاگرام روی بیاورند.» «شاخ مجازی» اصطلاحی است که برای پرطرفداران فضاهای مجازی مثل اینستاگرام استفاده می‌شود؛ افرادی که فقط از طریق تبلیغاتی که با بهره گرفتن از معروفیت و تعداد طرفداران مجازی خود می‌گیرند، گاهی در یک هفته بیشتر از چند ماهِ یک کارگر متخصص درآمد دارند. اسدی با اشاره به این افراد، فضای مشاغل کاذب را آزادتر، با قید و بند و محدودیت کمتر و با قابلیت درآمدزایی بسیار بیشتر توصیف می‌کند که همین فاکتورها موجب می‌شود کارگران بیشتر از قبل جذب این فضا شوند. این فعال کارگری از مشاغل بینابینی با شرایط مناسب‌تر از مشاغل سنتی نام برد که مزایایی خاص برای نیروی کار دارد و ادامه داد: «زمان‌بندی و میزان درآمدزایی کارگر دست خودش است و نیازی ندارد به کسی پاسخگو باشد. رانندگی تاکسی‌های اینترنتی یکی از این مشاغل است که در فضای بین بازار کار رسمی و بازار کار کاذب قرار دارد. با این حال این شغل نیز در مواردی جذابیت بیشتری از مشاغل رسمی دارد.»
رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان قزوین، از کارگاه‌هایی در استان قزوین و در شهرک‌های صنعتی این استان روایت می‌کند که به‌خاطر نبود کارگر متخصص و کار بلد دچار مشکل هستند و هرچه آگهی منتشر می‌کنند، نیروی ماهر برای تقاضای کار مراجعه نمی‌کند، چراکه حقوق پیشنهادی برای کارگران ماهر رضایت‌بخش نیست. به گفته کارشناسان گاهی سود مشاغل کاذب ده‌برابر مشاغل رسمی است و همین مسئله استقبال از مشاغل غیرمولد، کاذب و بدون بیمه و ضوابط رسمی را در میان نیروی انسانی کشور افزایش داده و تمایل به مشارکت اقتصادی رو به کاهش است.
بر اساس آخرین گزارش‌ها از مراجع رسمی آماری، نرخ بیکاری کشور در سال گذشته به ۸.۱ درصد رسیده، نرخ بیکاری بانوان ۲ درصد کاهش داشته و نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان ۱.۲ درصد کمتر شده است. بخشی از علت کاهش نرخ بیکاری به کاهش تقاضا برای اشتغال یا پایین آمدن نرخ نیروهای جویای کار در کشور برمی‌گردد و داده‌های رسمی این ادعا را ثابت می‌کنند.
آرشیو مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در پاییز ۱۳۹۸ حدود ۴۴.۳ درصد از افراد ۱۵ سال به بالا در کشور فعال بوده‌اند اما اکنون شمار افراد فعال جامعه تنها ۴۱.۵ درصد است. ایران در سال ۲۰۲۱ با نرخ مشارکت اقتصادی ۴۱.۹ درصدی در رتبه ۱۶۷ جهان قرار گرفت. در همین شرایط متوسط نرخ مشارکت اقتصادی در دنیا حدود ۵۹.۵ درصد بوده است.
از سوی دیگر، یک نکته را هم باید در نظر داشت که کار در مشاغل کاذب و پاره‌وقت برای چند ساعت در هفته هم که باشد، فرد شاغل به‌حساب می‌آید و جزو آمار بیکاران قرار نمی‌گیرد. کاهش تمایل برای اشتغال در کارگاه‌های صنعتی و خدماتی، یک واقعیت مسلم است. در ماه‌های ابتدای امسال، محمود کریمی‌بیرانوند، معاون وقت توسعه، کارآفرینی و اشتغال وزارت کار در این رابطه اعلام کرد: «عمده فرصت‌های شغلی ایجاد شده مطابق با داده‌های مرکز آمار ایران و سامانه رصد اشتغال، مربوط به بخش خدمات و پس از آن بخش صنعت و کشاورزی است و تمایل نیروی کار به اشتغال در بخش‌های صنعتی و تولیدی کاهش یافته است.» به‌رغم آنکه نرخ اشتغال رو به افزایش است اما کماکان در برخی از استان‌ها با وجود تقاضای بازار، نیروی کار نیست و افراد حاضر نیستند در برخی رسته‌های شغلی فعالیت کنند. در مجموع باید گفت که افزایش تمایل به مشاغل کاذب قبل از هرچیز خروجی دستمزد بالاتر این مشاغل است. وقتی یک جوان در برنامه‌های فضای مجازی چند برابر دستمزد رایج بازار کار درآمد ماهانه دارد، انگیزه چندانی برای ثبت تقاضای شغل رسمی و اقدام برای استخدام باقی نمی‌ماند.
به گفته آیت اسدی، عضو کارگری شورای‌عالی کار و رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان قزوین، بسیاری از شرکت‌ها با مشکل کمبود نیرو مواجه‌اند؛ چون کسی با حداقل حقوق مصوب شورای‌عالی کار یا حتی کمی بالاتر از آن نمی‌تواند زندگی‌اش را اداره کند و ناچار به مشاغل غیرمولد و کاذب روی می‌آورد.
نماینده کارگران در شورای‌عالی کار در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «جوانان تازه وارد به بازار کار، وقتی به شرکت‌ها و کارخانجات برای استخدام مراجعه می‌کنند، دستمزدهای پیشنهاد شده برای آنان جذابیتی ندارد. معمولاً حداقل دستمزد یا کمی بالاتر به نیروها پیشنهاد می‌شود که گاهی با این ارقام اجاره خانه هم قابل پرداخت نیست. به همین دلیل، کارگران به‌ویژه جوان‌ترها ترجیح می‌دهند به مشاغل کاذب از جمله واسطه‌‌گری یا درآمدزایی از طریق بازی‌های اینترنتی و یوتیوب و اینستاگرام روی بیاورند.» «شاخ مجازی» اصطلاحی است که برای پرطرفداران فضاهای مجازی مثل اینستاگرام استفاده می‌شود؛ افرادی که فقط از طریق تبلیغاتی که با بهره گرفتن از معروفیت و تعداد طرفداران مجازی خود می‌گیرند، گاهی در یک هفته بیشتر از چند ماهِ یک کارگر متخصص درآمد دارند. اسدی با اشاره به این افراد، فضای مشاغل کاذب را آزادتر، با قید و بند و محدودیت کمتر و با قابلیت درآمدزایی بسیار بیشتر توصیف می‌کند که همین فاکتورها موجب می‌شود کارگران بیشتر از قبل جذب این فضا شوند. این فعال کارگری از مشاغل بینابینی با شرایط مناسب‌تر از مشاغل سنتی نام برد که مزایایی خاص برای نیروی کار دارد و ادامه داد: «زمان‌بندی و میزان درآمدزایی کارگر دست خودش است و نیازی ندارد به کسی پاسخگو باشد. رانندگی تاکسی‌های اینترنتی یکی از این مشاغل است که در فضای بین بازار کار رسمی و بازار کار کاذب قرار دارد. با این حال این شغل نیز در مواردی جذابیت بیشتری از مشاغل رسمی دارد.»
رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان قزوین، از کارگاه‌هایی در استان قزوین و در شهرک‌های صنعتی این استان روایت می‌کند که به‌خاطر نبود کارگر متخصص و کار بلد دچار مشکل هستند و هرچه آگهی منتشر می‌کنند، نیروی ماهر برای تقاضای کار مراجعه نمی‌کند، چراکه حقوق پیشنهادی برای کارگران ماهر رضایت‌بخش نیست. به گفته کارشناسان گاهی سود مشاغل کاذب ده‌برابر مشاغل رسمی است و همین مسئله استقبال از مشاغل غیرمولد، کاذب و بدون بیمه و ضوابط رسمی را در میان نیروی انسانی کشور افزایش داده و تمایل به مشارکت اقتصادی رو به کاهش است.
بر اساس آخرین گزارش‌ها از مراجع رسمی آماری، نرخ بیکاری کشور در سال گذشته به ۸.۱ درصد رسیده، نرخ بیکاری بانوان ۲ درصد کاهش داشته و نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان ۱.۲ درصد کمتر شده است. بخشی از علت کاهش نرخ بیکاری به کاهش تقاضا برای اشتغال یا پایین آمدن نرخ نیروهای جویای کار در کشور برمی‌گردد و داده‌های رسمی این ادعا را ثابت می‌کنند.
آرشیو مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در پاییز ۱۳۹۸ حدود ۴۴.۳ درصد از افراد ۱۵ سال به بالا در کشور فعال بوده‌اند اما اکنون شمار افراد فعال جامعه تنها ۴۱.۵ درصد است. ایران در سال ۲۰۲۱ با نرخ مشارکت اقتصادی ۴۱.۹ درصدی در رتبه ۱۶۷ جهان قرار گرفت. در همین شرایط متوسط نرخ مشارکت اقتصادی در دنیا حدود ۵۹.۵ درصد بوده است.
از سوی دیگر، یک نکته را هم باید در نظر داشت که کار در مشاغل کاذب و پاره‌وقت برای چند ساعت در هفته هم که باشد، فرد شاغل به‌حساب می‌آید و جزو آمار بیکاران قرار نمی‌گیرد. کاهش تمایل برای اشتغال در کارگاه‌های صنعتی و خدماتی، یک واقعیت مسلم است. در ماه‌های ابتدای امسال، محمود کریمی‌بیرانوند، معاون وقت توسعه، کارآفرینی و اشتغال وزارت کار در این رابطه اعلام کرد: «عمده فرصت‌های شغلی ایجاد شده مطابق با داده‌های مرکز آمار ایران و سامانه رصد اشتغال، مربوط به بخش خدمات و پس از آن بخش صنعت و کشاورزی است و تمایل نیروی کار به اشتغال در بخش‌های صنعتی و تولیدی کاهش یافته است.» به‌رغم آنکه نرخ اشتغال رو به افزایش است اما کماکان در برخی از استان‌ها با وجود تقاضای بازار، نیروی کار نیست و افراد حاضر نیستند در برخی رسته‌های شغلی فعالیت کنند. در مجموع باید گفت که افزایش تمایل به مشاغل کاذب قبل از هرچیز خروجی دستمزد بالاتر این مشاغل است. وقتی یک جوان در برنامه‌های فضای مجازی چند برابر دستمزد رایج بازار کار درآمد ماهانه دارد، انگیزه چندانی برای ثبت تقاضای شغل رسمی و اقدام برای استخدام باقی نمی‌ماند.