بازتعریف پول با کشورهای مختلف چه کرد؟
حذف صفر؛ سیاستی پر تکرار در دنیا
حذف صفر از واحد پولی یک کشور یا به اصطلاح «بازتعریف پول»، تدبیری است که توسط برخی کشورها، غالباً بر اثر تورم انجام می‌گیرد. تاریخ نمونه‌های زیادی از حذف صفر را به خود دیده که اغلب آن‌ها در دوره پس از جنگ یا در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته رخ داده است.
بازتعریف پول یک ابزار کمکی محسوب می‌شود که با کاهش عرضه پول همراه است. این رویکرد گرچه به نیت کاهش اثرات ابرتورم به کار گرفته می‌شود اما به‌خودی‌خود، بیشتر یک تهدید است؛ چراکه مردم دارایی‌های سنگین یا ارزهای خارجی را خریداری می‌کنند، در نتیجه تورم تشدید می‌شود.
پس از بازتعریف پول، ممکن است نام جدیدی برای واحد پولی انتخاب شود یا به انتهای نام قبلی لفظی جدید اضافه شود. تاکنون چندین کشور برای حذف حداقل سه صفر از پول ملی خود اقدام کرده‌اند. این کار بارها در کشورهایی مانند بلغارستان، آرژانتین، رومانی، ترکیه و برزیل اتفاق افتاده است. با این حال، مشاهده می‌شود که حذف صفرها از پول ملی تنها در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که در دوره مشابه، سیاست‌های کاهش تورم به‌طور هم‌زمان انجام شود. البته می‌توان از اثرات مثبت و ابعاد روانی آن برای ایجاد ارزش و کنترل تورم استفاده کرد. از اثرات مثبت این روش می‌توان در مدیریت نقدینگی و سیاست ضدتورمی استفاده کرد. در ادامه موارد ملموسی درباره کشورهایی که تحت تغییر ارزش پول قرار گرفته‌اند به همراه تأثیرات آن‌ها آورده شده است.
حذف 10 صفر از پول ملی در زیمبابوه
زیمبابوه در اواخر دهه 2000 تورم شدیدی را تجربه کرد که منجر به چاپ اسکناس‌های نجومی مانند اسکناس‌های تریلیون دلاری شد. سرانجام این کشور در سال 2008 واحد پول خود را بازتعریف کرد و 10 صفر را از آن حذف کرد.
این تغییر، انجام معاملات را در این کشور ساده کرد اما به کاهش ابرتورم موجود در این کشور کمکی نکرد. در نهایت هم زیمبابوه واحد پول خود را به کلی کنار گذاشت و از ارزهای خارجی مانند دلار آمریکا و رَند (Rand) آفریقای جنوبی استفاده کرد.
تجربه ترکیه از حذف شش صفر
ترکیه نیز در مقطعی با تورم مزمن مواجه شد و واحد پول آن (لیر) به سرعت ارزش خود را از دست داد. ترکیه در سال 2005 با کاهش شش صفر از واحد پول خود، آن را بازتعریف کرد و یک میلیون لیر ترکیه به یک لیر جدید ترکیه تبدیل شد.
این تغییر موجب افزایش اعتماد به این ارز شد؛ زیرا دردسر مواجهه با اعداد زیاد در معاملات روزمره را از بین برد. با این حال، فشارهای تورمی همچنان بر لیر جدید ترکیه تأثیر می‌گذارد و منجر به کاهش بیشتر ارزش آن می‌شود.
کاهش تورم آرژانتین با حذف چهار صفر
رکود اقتصادی در آرژانتین به‌طور قابل‌توجهی ارزش پول آن را کاهش داد و در سال 1992 بحران افزایش قیمت دلار را به همراه داشت. بنابراین دولت آرژانتین به منظور کنترل تورم به شدت در حال افزایش اقدام به حذف چند صفر از ارز خود کرد. در سال 1960، زمانی که آرژانتین دو صفر از پول ملی خود را حذف کرد، ارزش پزو در مقابل ارزش دلار ثابت شد. در طول دهه 1980 هر 18 هزار پزو با یک دلار مبادله می‌شد.
به این ترتیب در سال 1983 دولت آرژانتین تصمیم گرفت مجدداً چهار صفر را از پول ملی خود حذف کند اما ناکام ماند. سرانجام در دهه 1990 با حذف چهار صفر از پول خود، به هدف مورد نظر رسید و نرخ تورم چشمگیر خود را کاهش داد.
تجربه نه چندان خوشایند ونزوئلا
ونزوئلا با یکی از بدترین تورم‌های تاریخ مواجه شد که منجر به پیدایش ارقام نجومی برای ارز آن موسوم به بولیوار (Bolivar) شد. این کشور در سال 2018 واحد پول خود را بازتعریف کرد و با حذف پنج صفر، واحد پولی جدید سوبرانو بولیوار (Bolivar Soberano) یا ساورین بولیوار (Sovereign Bolivar) را ایجاد کرد. این بازتعریف به رفع مشکلات اساسی اقتصاد ونزوئلا کمکی نکرد و تورم فوق‌العاده در این کشور ادامه یافت. ارزش این پول جدید به سرعت کاهش یافت و باعث آشفتگی بیشتر اقتصادی شد.
مجارستان و اقتصاد ویران شده در جنگ
ابرتورم مجارستان و پس از آن بازتعریف پول این کشور در سال‌های 1945 و 1946 به بالاترین میزان در کل تاریخ سیستم مالی جهان تبدیل شد. اقتصاد این کشور در اثر جنگ ویران شده بود و قیمت‌ها هر 15 ساعت دو برابر می‌شد و کنترل گردش مالی غیرممکن شده بود. به‌طوری که بزرگ‌ترین اسکناس پنگو (pengo) در زمان بازتعریف پول، یک سکستیلیون (10 با 21 صفر مقابل آن) بود. سرانجام در اول اوت 1946، ارز فورینت (forint) معرفی شد که به‌طور کلی در کنار سایر اقدامات، از اصلاحات موفقیت‌آمیز به شمار می‌رود.
شکست بازتعریف پول در روسیه
اقتصاد تک‌بعدی این کشور که وابسته به صادرات نفت بود بر اثر کاهش قیمت نفت در سال 1997 با شکست مواجه شد. دولت روسیه برای جبران کسری بودجه به روش‌هایی نظیر چاپ پول، انتشار اوراق قرضه کوتاه‌مدت دولتی و همچنین حذف صفر از روبل متوسل شد که در نهایت منجر به افزایش قیمت‌ها شد. در اوایل سال 1998، سه صفر از روبل روسیه حذف شد اما این امر مشکلات ساختاری اقتصاد این کشور را برطرف نکرد و در ماه اوت همان سال ورشکستگی ملی به دنبال داشت. این کار در ابتدا تا حدودی مشکلات داخلی این کشور را حل کرد، البته به ضرر سرمایه‌گذاران تمام شد. پس از ورشکستگی، اقتصاد روسیه به تدریج سرپا شد اما بازتعریف پول در روسیه به‌عنوان نمونه‌ای از یک سیاست اقتصادی ناموفق شناخته می‌شود.
حذف صفر در سیرالئون و غنا
اخیراً کشور سیرالئون نیز واحد پولی خود را در سال 2022 بازتعریف کرده و تاکنون این عمل بیش از آنکه به نفع این کشور باشد، به ضرر آن تمام شده است اما برای شرح تأثیرات کلی آن باید بیشتر منتظر ماند. غنا نیز با واحد پول موسوم به سدی (Cedi) از تورم بالا و عدم اعتماد رنج می‌برد. دولت این کشور در سال 2007 با حذف چهار صفر، واحد پول خود را بازتعریف کرد. این تغییر به تسهیل معاملات و القای اعتماد به این ارز کمک کرد و پس از آن غنا به اصلاحات اقتصادی برای حفظ ثبات و جلوگیری از کاهش ارزش بیشتر پول خود ادامه داد. بدین‌ترتیب تاکنون ده‌ها کشور حداقل یک بار از بازتعریف پول استفاده کرده‌اند و در 10 کشور این اتفاق دو بار رخ داده است. در برخی کشورها نیز این راهکار بیش از دو بار مورد استفاده قرار گرفته است. به‌عنوان مثال برزیل تاکنون شش بار، یوگسلاوی سابق پنج بار، آرژانتین چهار بار و بلژیک، روسیه، اوکراین و لهستان سه بار دست به حذف صفر و بازتعریف پول زده‌اند. به‌طور کلی از این مثال‌ها می‌توان برداشت کرد که بازتعریف پول می‌تواند معاملات را آسان‌تر کند و به‌طور موقت اعتماد به پول یک کشور را افزایش دهد اما راه‌حلی برای مشکلات اساسی اقتصادی مانند تورم و ابرتورم نیست. تلاش‌ها برای تثبیت اقتصاد و تغییرات اقتصادی بزرگ‌تر، اغلب همراه با بازتعریف‌های موفق انجام می‌شوند. به این معنی که در بسیاری موارد، کشورها نهایتاً به جای بازتعریف ارزهای خود به ارزهای خارجی باثبات‌تر روی می‌آورند. برخی ابزارهای سیاستی پیشنهادی که می‌توانند همراه با بازتعریف پول برای بهبود زندگی شهروندان مورد استفاده قرار گیرند، وجود دارند. به عنوان مثال پیشنهاد می‌شود که فرایند بازتعریف پول باید با دقت برنامه‌ریزی شود تا اختلالات به حداقل برسد و انتقال و گذاری آرام برای مشاغل و افراد تضمین شود. بازتعریف پول اگرچه ابزاری مفید برای ساده‌سازی معاملات و بازگرداندن اعتماد به یک ارز است اما راه‌حلی مستقل برای رفع مشکلات عمیق اقتصادی نیست. برای ایجاد اثرات مثبت قابل‌توجه بر اقتصاد، باید تلاش‌های متعددی در کنار بازتعریف پول صورت گیرد.
بازتعریف پول یک ابزار کمکی محسوب می‌شود که با کاهش عرضه پول همراه است. این رویکرد گرچه به نیت کاهش اثرات ابرتورم به کار گرفته می‌شود اما به‌خودی‌خود، بیشتر یک تهدید است؛ چراکه مردم دارایی‌های سنگین یا ارزهای خارجی را خریداری می‌کنند، در نتیجه تورم تشدید می‌شود.
پس از بازتعریف پول، ممکن است نام جدیدی برای واحد پولی انتخاب شود یا به انتهای نام قبلی لفظی جدید اضافه شود. تاکنون چندین کشور برای حذف حداقل سه صفر از پول ملی خود اقدام کرده‌اند. این کار بارها در کشورهایی مانند بلغارستان، آرژانتین، رومانی، ترکیه و برزیل اتفاق افتاده است. با این حال، مشاهده می‌شود که حذف صفرها از پول ملی تنها در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که در دوره مشابه، سیاست‌های کاهش تورم به‌طور هم‌زمان انجام شود. البته می‌توان از اثرات مثبت و ابعاد روانی آن برای ایجاد ارزش و کنترل تورم استفاده کرد. از اثرات مثبت این روش می‌توان در مدیریت نقدینگی و سیاست ضدتورمی استفاده کرد. در ادامه موارد ملموسی درباره کشورهایی که تحت تغییر ارزش پول قرار گرفته‌اند به همراه تأثیرات آن‌ها آورده شده است.
حذف 10 صفر از پول ملی در زیمبابوه
زیمبابوه در اواخر دهه 2000 تورم شدیدی را تجربه کرد که منجر به چاپ اسکناس‌های نجومی مانند اسکناس‌های تریلیون دلاری شد. سرانجام این کشور در سال 2008 واحد پول خود را بازتعریف کرد و 10 صفر را از آن حذف کرد.
این تغییر، انجام معاملات را در این کشور ساده کرد اما به کاهش ابرتورم موجود در این کشور کمکی نکرد. در نهایت هم زیمبابوه واحد پول خود را به کلی کنار گذاشت و از ارزهای خارجی مانند دلار آمریکا و رَند (Rand) آفریقای جنوبی استفاده کرد.
تجربه ترکیه از حذف شش صفر
ترکیه نیز در مقطعی با تورم مزمن مواجه شد و واحد پول آن (لیر) به سرعت ارزش خود را از دست داد. ترکیه در سال 2005 با کاهش شش صفر از واحد پول خود، آن را بازتعریف کرد و یک میلیون لیر ترکیه به یک لیر جدید ترکیه تبدیل شد.
این تغییر موجب افزایش اعتماد به این ارز شد؛ زیرا دردسر مواجهه با اعداد زیاد در معاملات روزمره را از بین برد. با این حال، فشارهای تورمی همچنان بر لیر جدید ترکیه تأثیر می‌گذارد و منجر به کاهش بیشتر ارزش آن می‌شود.
کاهش تورم آرژانتین با حذف چهار صفر
رکود اقتصادی در آرژانتین به‌طور قابل‌توجهی ارزش پول آن را کاهش داد و در سال 1992 بحران افزایش قیمت دلار را به همراه داشت. بنابراین دولت آرژانتین به منظور کنترل تورم به شدت در حال افزایش اقدام به حذف چند صفر از ارز خود کرد. در سال 1960، زمانی که آرژانتین دو صفر از پول ملی خود را حذف کرد، ارزش پزو در مقابل ارزش دلار ثابت شد. در طول دهه 1980 هر 18 هزار پزو با یک دلار مبادله می‌شد.
به این ترتیب در سال 1983 دولت آرژانتین تصمیم گرفت مجدداً چهار صفر را از پول ملی خود حذف کند اما ناکام ماند. سرانجام در دهه 1990 با حذف چهار صفر از پول خود، به هدف مورد نظر رسید و نرخ تورم چشمگیر خود را کاهش داد.
تجربه نه چندان خوشایند ونزوئلا
ونزوئلا با یکی از بدترین تورم‌های تاریخ مواجه شد که منجر به پیدایش ارقام نجومی برای ارز آن موسوم به بولیوار (Bolivar) شد. این کشور در سال 2018 واحد پول خود را بازتعریف کرد و با حذف پنج صفر، واحد پولی جدید سوبرانو بولیوار (Bolivar Soberano) یا ساورین بولیوار (Sovereign Bolivar) را ایجاد کرد. این بازتعریف به رفع مشکلات اساسی اقتصاد ونزوئلا کمکی نکرد و تورم فوق‌العاده در این کشور ادامه یافت. ارزش این پول جدید به سرعت کاهش یافت و باعث آشفتگی بیشتر اقتصادی شد.
مجارستان و اقتصاد ویران شده در جنگ
ابرتورم مجارستان و پس از آن بازتعریف پول این کشور در سال‌های 1945 و 1946 به بالاترین میزان در کل تاریخ سیستم مالی جهان تبدیل شد. اقتصاد این کشور در اثر جنگ ویران شده بود و قیمت‌ها هر 15 ساعت دو برابر می‌شد و کنترل گردش مالی غیرممکن شده بود. به‌طوری که بزرگ‌ترین اسکناس پنگو (pengo) در زمان بازتعریف پول، یک سکستیلیون (10 با 21 صفر مقابل آن) بود. سرانجام در اول اوت 1946، ارز فورینت (forint) معرفی شد که به‌طور کلی در کنار سایر اقدامات، از اصلاحات موفقیت‌آمیز به شمار می‌رود.
شکست بازتعریف پول در روسیه
اقتصاد تک‌بعدی این کشور که وابسته به صادرات نفت بود بر اثر کاهش قیمت نفت در سال 1997 با شکست مواجه شد. دولت روسیه برای جبران کسری بودجه به روش‌هایی نظیر چاپ پول، انتشار اوراق قرضه کوتاه‌مدت دولتی و همچنین حذف صفر از روبل متوسل شد که در نهایت منجر به افزایش قیمت‌ها شد. در اوایل سال 1998، سه صفر از روبل روسیه حذف شد اما این امر مشکلات ساختاری اقتصاد این کشور را برطرف نکرد و در ماه اوت همان سال ورشکستگی ملی به دنبال داشت. این کار در ابتدا تا حدودی مشکلات داخلی این کشور را حل کرد، البته به ضرر سرمایه‌گذاران تمام شد. پس از ورشکستگی، اقتصاد روسیه به تدریج سرپا شد اما بازتعریف پول در روسیه به‌عنوان نمونه‌ای از یک سیاست اقتصادی ناموفق شناخته می‌شود.
حذف صفر در سیرالئون و غنا
اخیراً کشور سیرالئون نیز واحد پولی خود را در سال 2022 بازتعریف کرده و تاکنون این عمل بیش از آنکه به نفع این کشور باشد، به ضرر آن تمام شده است اما برای شرح تأثیرات کلی آن باید بیشتر منتظر ماند. غنا نیز با واحد پول موسوم به سدی (Cedi) از تورم بالا و عدم اعتماد رنج می‌برد. دولت این کشور در سال 2007 با حذف چهار صفر، واحد پول خود را بازتعریف کرد. این تغییر به تسهیل معاملات و القای اعتماد به این ارز کمک کرد و پس از آن غنا به اصلاحات اقتصادی برای حفظ ثبات و جلوگیری از کاهش ارزش بیشتر پول خود ادامه داد. بدین‌ترتیب تاکنون ده‌ها کشور حداقل یک بار از بازتعریف پول استفاده کرده‌اند و در 10 کشور این اتفاق دو بار رخ داده است. در برخی کشورها نیز این راهکار بیش از دو بار مورد استفاده قرار گرفته است. به‌عنوان مثال برزیل تاکنون شش بار، یوگسلاوی سابق پنج بار، آرژانتین چهار بار و بلژیک، روسیه، اوکراین و لهستان سه بار دست به حذف صفر و بازتعریف پول زده‌اند. به‌طور کلی از این مثال‌ها می‌توان برداشت کرد که بازتعریف پول می‌تواند معاملات را آسان‌تر کند و به‌طور موقت اعتماد به پول یک کشور را افزایش دهد اما راه‌حلی برای مشکلات اساسی اقتصادی مانند تورم و ابرتورم نیست. تلاش‌ها برای تثبیت اقتصاد و تغییرات اقتصادی بزرگ‌تر، اغلب همراه با بازتعریف‌های موفق انجام می‌شوند. به این معنی که در بسیاری موارد، کشورها نهایتاً به جای بازتعریف ارزهای خود به ارزهای خارجی باثبات‌تر روی می‌آورند. برخی ابزارهای سیاستی پیشنهادی که می‌توانند همراه با بازتعریف پول برای بهبود زندگی شهروندان مورد استفاده قرار گیرند، وجود دارند. به عنوان مثال پیشنهاد می‌شود که فرایند بازتعریف پول باید با دقت برنامه‌ریزی شود تا اختلالات به حداقل برسد و انتقال و گذاری آرام برای مشاغل و افراد تضمین شود. بازتعریف پول اگرچه ابزاری مفید برای ساده‌سازی معاملات و بازگرداندن اعتماد به یک ارز است اما راه‌حلی مستقل برای رفع مشکلات عمیق اقتصادی نیست. برای ایجاد اثرات مثبت قابل‌توجه بر اقتصاد، باید تلاش‌های متعددی در کنار بازتعریف پول صورت گیرد.