یک کارشناس مسکن تشریح کرد
تبعات حضور اتباع خارجی در صنعت ساختمان
آمار دقیقی درباره تعداد اتباع قانونی و غیرقانونی افغان در ایران وجود ندارد. با وجود این، طی ماه‌های گذشته که بحث کنترل جدی‌تر حضور آن‌ها در کشور و بازگشت اتباع غیرمجاز مطرح شده، برخی کارشناسان حوزه‌های مختلف بابت جای خالی این افراد و صنایعی که با اتکا به کارگران افغان می‌چرخند هشدار داده‌اند. صنعت مسکن نیز یکی از بخش‌هایی است که در ظاهر بسیاری بر حضور پررنگ کارگران افغان در آن صحه می‌گذارند. درباره تأثیر حضور این دسته از مهاجران بر وضعیت صنعت و بازار مسکن به گفت‌وگویی با ابوذر ندیمی، کارشناس مسکن پرداخته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
فکر می‌کنید حضور اتباع افغانستانی در صنعت مسکن ایران چه تأثیری داشته و دارد؟
یکی از نکاتی که جا دارد درباره وضعیت مسکن و اتباع به آن اشاره شود آن است که در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد اتباع خارجی کشور به‌ویژه اهالی کشور افغانستان وجود ندارد. گاه برخی افراد تعداد مهاجران این کشور را بالغ بر ۱۰ میلیون نفر می‌دانند و گاه عده‌ای از جمعیت زیر ۱۰ میلیون نفری آن‌ها صحبت می‌کنند. از سوی دیگر درباره خروج اتباع و بازگرداندنشان به کشور خود هم عدد و رقم درستی منتشر نشده است. حتی در ارتباط با افرادی که در حال حاضر و به‌طور جدید از افغانستان راهی ایران می‌شوند هم آمار متقنی وجود ندارد اما واقعیت آن است که سکونت این افراد در کشور به شکل‌های مختلف در صحنه کار و زندگی و مسکن مردم تأثیرگذار است. یکی از نکاتی که باید در حوزه مهاجران افغان مورد توجه قرار گیرد بحث قدرت زیست جمعی بالای آن‌هاست. در شرایطی که بازار اجاره‌بها با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کند و مردم برای تأمین ملک اجاره‌ای، قدرتی به مراتب پایین‌تر نسبت به سال‌های گذشته دارند، تبعات مهاجرت گسترده افغان‌ها قابل چشم‌پوشی نیست. این افراد در قیاس با ایرانیان عادت به زیست جمعی بالایی داشته و می‌توانند یک واحد را برای جمعیت بالاتری اجاره کرده و مبلغ اجاره‌بها را بین خود تقسیم کنند. بر این اساس ممکن است گاه قدرت آن‌ها در بازار اجاره‌بها نسبت به هموطنان به نوعی بیشتر باشد. از سوی دیگر این افراد معمولاً به مناطق پرتراکم شهری علاقه‌مندی بیشتری نشان می‌دهند و طبیعی است که در این مناطق نرخ اجاره‌بها در قیاس با سایر مناطق شهری پایین‌تر باشد. بدین ترتیب شاهدیم که حضور این گروه به اشکال مختلف موجب می‌شود شهروندان برای اجاره واحدهایی که به نظر می‌رسد قیمت پایین‌تری داشته باشند تحت فشار قرار گیرند. همچنین بسیاری از واحدهای مسکونی خالی که نیاز به سرایدار یا نگهبان دارد به واسطه این افراد اشغال می‌شود. حال این را در نظر بگیرید که افراد مذکور، در قیاس با ایرانیان مهاجران کشورهای دیگر، پرداختی‌هایی مانند مالیات نداشته و به نسبت هزینه‌های زندگی آن‌ها در قیاس با یک ایرانی پایین‌تر حساب می‌شود؛ چراکه بابت خدمات مختلفی که ایرانیان به دولت می‌پردازند، تبعه افغان هزینه‌ای ندارد. مسئله دیگر مربوط به آن دسته از اتباع است که برای مدتی کوتاه در ایران سکونت دارند تا بتوانند به کشور دیگری مهاجرت کنند. به‌طور غالب این افراد در کشورهای دیگر نیروی کاری داشته و از طرف آن‌ها نیز مبلغی را دریافت می‌کنند که این بحث هم در وضعیت مالی آن‌ها در قیاس با ایرانیان تأثیرگذار است.
علاوه بر بازار اجاره‌بها، حضور این افراد در صنعت ساخت‌و‌ساز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که طی سال‌های گذشته با کاهش ساخت‌و‌ساز در کشور و افزایش تقاضای مهاجرت قانونی و غیرقانونی اتباع افغانستان مشکلات متعددی برای مردم ایجاد شده است؛ چراکه بهره‌مندی و دسترسی به انواع یارانه‌ها و فرصت‌ها با این رویکرد تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. در این میان یکی از رویکردهای نادرستی که در بحث خروج اتباع غیرقانونی مطرح می‌شود این نکته است که برخی می‌گویند در صورت خروج این افراد برای تصدی مشاغل سخت و دشوار نیرویی وجود نخواهد داشت. بر این اساس حضور کارگران افغان در ایران امری ضروری تلقی می‌شود. مشاغل مرتبط با ساخت‌و‌ساز مسکن نیز از جمله شغل‌های سختی محسوب می‌شوند که گفته می‌شود برای چرخاندن آن‌ها نیاز به حضور این افراد وجود دارد اما باید به این نکته توجه داشت که در حال حاضر در استان‌های مختلف و شهرستان‌های ما افراد نه‌چندان کمی به مشاغل مرتبط با ساختمان می‌پردازند و اگر شرایط برابر وجود داشته باشد امکان جابه‌جایی آن‌ها به کلان‌شهرها ارتقا پیدا خواهد کرد. بر این مبنا به تناسب پروژه‌های تعریف‌شده می‌توان برای تأمین نیرو از پتانسیل کارگران اطراف استان استفاده کرد. بنابراین عده بسیاری آمادگی این را دارند که برای تصدی این مشاغل اقدام کنند و اینکه گفته می‌شود در صورت خروج این دسته از مهاجران، یک صنعت دچار مشکل می‌شود خیلی منطقی به نظر نمی‌رسد. حتی با پیگیری این موضوع از اداره کار ممکن است افراد به خوبی متوجه شوند که نیرو برای پر کردن جای کارگران افغان در استان‌های مختلف کشور وجود دارد و چنانچه به‌طور مثال یک کانکس برای اقامت آن‌ها فراهم شود می‌توانند برای دوره مربوط به ساختمان‌سازی به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت کنند. در این سال‌ها به واسطه آنکه اتباع افغانستان در قیاس با ما قدرت بیشتری برای حمایت از یکدیگر دارند هرگاه کارگری به کاری دعوت شده چندین نفر از هموطنان خود را نیز معرفی کرده و برای آن‌ها شغل ایجاد کرده است در صورتی که این روند در میان کارگران ایرانی کمتر دیده می‌شود. یکی از دلایلی که باعث می‌شود عده‌ای بر این استدلال‌ها اصرار داشته باشند آن است که کارفرمایان می‌توانند برای کارگران خارجی حداقل پرداختی را داشته باشند و هزینه‌ای بابت تأمین‌اجتماعی و غیره پرداخت نکنند. در غیر این صورت در میان جمعیت کشور افرادی هستند که می‌توانند به راحتی جای این دسته از کارگران را پر کنند. لازم است در این زمینه دولت و سازمان‌های بیمه‌گر به مسئله ورود کنند تا شرایط به سمت برابری پیش برود و این‌گونه نباشد که به بهانه تصدی این مشاغل نیروهای خارجی وارد کشور شوند.
فکر می‌کنید حضور اتباع افغانستانی در صنعت مسکن ایران چه تأثیری داشته و دارد؟
یکی از نکاتی که جا دارد درباره وضعیت مسکن و اتباع به آن اشاره شود آن است که در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد اتباع خارجی کشور به‌ویژه اهالی کشور افغانستان وجود ندارد. گاه برخی افراد تعداد مهاجران این کشور را بالغ بر ۱۰ میلیون نفر می‌دانند و گاه عده‌ای از جمعیت زیر ۱۰ میلیون نفری آن‌ها صحبت می‌کنند. از سوی دیگر درباره خروج اتباع و بازگرداندنشان به کشور خود هم عدد و رقم درستی منتشر نشده است. حتی در ارتباط با افرادی که در حال حاضر و به‌طور جدید از افغانستان راهی ایران می‌شوند هم آمار متقنی وجود ندارد اما واقعیت آن است که سکونت این افراد در کشور به شکل‌های مختلف در صحنه کار و زندگی و مسکن مردم تأثیرگذار است. یکی از نکاتی که باید در حوزه مهاجران افغان مورد توجه قرار گیرد بحث قدرت زیست جمعی بالای آن‌هاست. در شرایطی که بازار اجاره‌بها با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کند و مردم برای تأمین ملک اجاره‌ای، قدرتی به مراتب پایین‌تر نسبت به سال‌های گذشته دارند، تبعات مهاجرت گسترده افغان‌ها قابل چشم‌پوشی نیست. این افراد در قیاس با ایرانیان عادت به زیست جمعی بالایی داشته و می‌توانند یک واحد را برای جمعیت بالاتری اجاره کرده و مبلغ اجاره‌بها را بین خود تقسیم کنند. بر این اساس ممکن است گاه قدرت آن‌ها در بازار اجاره‌بها نسبت به هموطنان به نوعی بیشتر باشد. از سوی دیگر این افراد معمولاً به مناطق پرتراکم شهری علاقه‌مندی بیشتری نشان می‌دهند و طبیعی است که در این مناطق نرخ اجاره‌بها در قیاس با سایر مناطق شهری پایین‌تر باشد. بدین ترتیب شاهدیم که حضور این گروه به اشکال مختلف موجب می‌شود شهروندان برای اجاره واحدهایی که به نظر می‌رسد قیمت پایین‌تری داشته باشند تحت فشار قرار گیرند. همچنین بسیاری از واحدهای مسکونی خالی که نیاز به سرایدار یا نگهبان دارد به واسطه این افراد اشغال می‌شود. حال این را در نظر بگیرید که افراد مذکور، در قیاس با ایرانیان مهاجران کشورهای دیگر، پرداختی‌هایی مانند مالیات نداشته و به نسبت هزینه‌های زندگی آن‌ها در قیاس با یک ایرانی پایین‌تر حساب می‌شود؛ چراکه بابت خدمات مختلفی که ایرانیان به دولت می‌پردازند، تبعه افغان هزینه‌ای ندارد. مسئله دیگر مربوط به آن دسته از اتباع است که برای مدتی کوتاه در ایران سکونت دارند تا بتوانند به کشور دیگری مهاجرت کنند. به‌طور غالب این افراد در کشورهای دیگر نیروی کاری داشته و از طرف آن‌ها نیز مبلغی را دریافت می‌کنند که این بحث هم در وضعیت مالی آن‌ها در قیاس با ایرانیان تأثیرگذار است.
علاوه بر بازار اجاره‌بها، حضور این افراد در صنعت ساخت‌و‌ساز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که طی سال‌های گذشته با کاهش ساخت‌و‌ساز در کشور و افزایش تقاضای مهاجرت قانونی و غیرقانونی اتباع افغانستان مشکلات متعددی برای مردم ایجاد شده است؛ چراکه بهره‌مندی و دسترسی به انواع یارانه‌ها و فرصت‌ها با این رویکرد تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. در این میان یکی از رویکردهای نادرستی که در بحث خروج اتباع غیرقانونی مطرح می‌شود این نکته است که برخی می‌گویند در صورت خروج این افراد برای تصدی مشاغل سخت و دشوار نیرویی وجود نخواهد داشت. بر این اساس حضور کارگران افغان در ایران امری ضروری تلقی می‌شود. مشاغل مرتبط با ساخت‌و‌ساز مسکن نیز از جمله شغل‌های سختی محسوب می‌شوند که گفته می‌شود برای چرخاندن آن‌ها نیاز به حضور این افراد وجود دارد اما باید به این نکته توجه داشت که در حال حاضر در استان‌های مختلف و شهرستان‌های ما افراد نه‌چندان کمی به مشاغل مرتبط با ساختمان می‌پردازند و اگر شرایط برابر وجود داشته باشد امکان جابه‌جایی آن‌ها به کلان‌شهرها ارتقا پیدا خواهد کرد. بر این مبنا به تناسب پروژه‌های تعریف‌شده می‌توان برای تأمین نیرو از پتانسیل کارگران اطراف استان استفاده کرد. بنابراین عده بسیاری آمادگی این را دارند که برای تصدی این مشاغل اقدام کنند و اینکه گفته می‌شود در صورت خروج این دسته از مهاجران، یک صنعت دچار مشکل می‌شود خیلی منطقی به نظر نمی‌رسد. حتی با پیگیری این موضوع از اداره کار ممکن است افراد به خوبی متوجه شوند که نیرو برای پر کردن جای کارگران افغان در استان‌های مختلف کشور وجود دارد و چنانچه به‌طور مثال یک کانکس برای اقامت آن‌ها فراهم شود می‌توانند برای دوره مربوط به ساختمان‌سازی به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت کنند. در این سال‌ها به واسطه آنکه اتباع افغانستان در قیاس با ما قدرت بیشتری برای حمایت از یکدیگر دارند هرگاه کارگری به کاری دعوت شده چندین نفر از هموطنان خود را نیز معرفی کرده و برای آن‌ها شغل ایجاد کرده است در صورتی که این روند در میان کارگران ایرانی کمتر دیده می‌شود. یکی از دلایلی که باعث می‌شود عده‌ای بر این استدلال‌ها اصرار داشته باشند آن است که کارفرمایان می‌توانند برای کارگران خارجی حداقل پرداختی را داشته باشند و هزینه‌ای بابت تأمین‌اجتماعی و غیره پرداخت نکنند. در غیر این صورت در میان جمعیت کشور افرادی هستند که می‌توانند به راحتی جای این دسته از کارگران را پر کنند. لازم است در این زمینه دولت و سازمان‌های بیمه‌گر به مسئله ورود کنند تا شرایط به سمت برابری پیش برود و این‌گونه نباشد که به بهانه تصدی این مشاغل نیروهای خارجی وارد کشور شوند.