بررسی سهم بخش‌های مختلف اقتصاد از اشتغال
خدمات همچنان پیشتاز است
نازنین رزاقی‌مهر روزنامه نگار
بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده توسط مرکز آمار ایران در زمینه تولید ناخالص داخلی و نیروی کار، بیشترین سهم تولید متعلق به بخش صنعت و بیشترین سهم اشتغال به بخش خدمات تعلق دارد.
آخرین بررسی‌های آماری از رشد اقتصادی و وضعیت نیروی کار در تابستان سال جاری نشان می‌دهد که بخش صنعت نسبت به سایر بخش‌های اقتصاد بهره‌ورتر عمل کرده است. به طوری‌که سهم تولید این بخش نسبت به اشتغالی که در تابستان داشته بسیار بالاتر بوده است.
در اقتصاد سه بخش عمده شامل کشاورزی، صنعت و خدمات وجود دارد. در اقتصادهای در حال توسعه، بخش کشاورزی بخش بزرگی از تولید را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده، هرچه یک کشور در مسیر توسعه حرکت کند کشاورزی پیشرفته‌تر شده و سهم بخش صنعت بزرگ‌تر می‌شود. با این حال، بررسی‌ها حاکی از آن است که در کشورهای توسعه‌یافته، بخش خدمات بزرگ‌ترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس آمارهای اعلامی توسط مرکز آمار ایران، سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت معادل ۵۲.۳ درصد بوده است. بخش کشاورزی یکی دیگر از بخش‌های اقتصاد است که با وجود سهم ۱۴.۵ درصدی از اشتغال در تابستان امسال، سهم کمتری از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارها سهم بخش کشاورزی از تولید در تابستان امسال حدود ۱۱ درصد بوده است. در نهایت، آخرین بخش مربوط به خدمات است. سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی ۳۶.۷ درصد بوده است. همچنین بر اساس آمارها سهم بخش خدمات از اشتغال کل کشور معادل ۵۲.۱ درصد بوده که نشان می‌دهد این بخش بیشترین میزان نیروی کار را در خود جای داده است.
تغییر ترکیب بازار کار در 20 سال اخیر
بر اساس گزارش‌ها، تولید ناخالص داخلی کشور از سه بخش صنعت، کشاورزی و خدمات تشکیل می‌شود. از همین‌رو جمعیت شاغل ایران در یکی از این سه بخش مشغول به کار هستند. سهم بخش‌ها از اشتغال به معنی نسبت جمعیت شاغل در هر بخش به کل شاغلان کشور است. همچنین به دلیل ماهیت فصلی بازار کار، مقایسه‌ها و تحلیل‌ها بر اساس فصل‌های یکسان انجام می‌شود. از نظر سهم از اشتغال، پس از خدمات، به ترتیب صنعت و کشاورزی قرار گرفته‌اند.
بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در 20 سال اخیر سهم اشتغال افراد در سه بخش اصلی اقتصاد متحول شده است. گزارش‌ها بیانگر آن است که در سال 84 از هر 100 فرد شاغل در بازار کار، 45 نفر در بخش خدمات، 31 نفر در بخش صنعت و 24 نفر در بخش کشاورزی مشغول به‌کار بوده‌اند. این در حالی است که در سال جاری بالغ بر نیمی از افراد در بخش خدمات فعالیت داشته‌اند. همچنین شاغلان بخش کشاورزی به زیر 15 نفر رسیده است. اشتغال در بخش صنعت نیز به 33 درصد افزایش یافته است. طبق شواهد آماری، سهم هریک از بخش‌ها از اشتغال افراد یکسان نبوده و در گذر زمان تحولاتی را تجربه کرده است. به بیان دقیق‌تر از سال 1384 تا سال 1402 سهم اشتغال افراد در بخش کشاورزی کمتر شده و خدمات محبوبیت بیشتری پیدا کرده است.
بر مبنای داده‌ها، از سال 1384 تا پایان امسال سهم اشتغال ایرانیان در بخش‌های مختلف اقتصادی متحول شده است. در سال 84 تقریبا از هر چهار ایرانی یک نفر در بخش کشاورزی مشغول به‌کار بوده است. به بیان دیگر سهم کشاورزی از اشتغال در بخش‌های اقتصادی معادل 24.2 درصد بوده است. همچنین در این برهه زمانی، صنعت سهم 30 درصدی از اشتغال افراد را به خود اختصاص داده است. بخش خدمات نیز با سهم 45.4 درصدی، بیشترین سهم از اشتغال ایرانیان را در سال 84 در اختیار داشته است. در سال 89، سهم خدمات از جمعیت شاغل به مرز 49 درصدی نزدیک شده است. در مقابل، کمتر از 19 درصد از افراد شاغل در بازار کار در بخش کشاورزی اشتغال داشته‌اند.
صنعت، پیشتاز دهه 90
مطالعات انجام شده بیانگر آن است که در ابتدای دهه 90، سهم اشتغال افراد در بخش خدمات کاهش پیدا کرده است. هم‌سو با کاهش سهم اشتغال افراد در این بخش، اشتغال در بخش کشاورزی نیز کمتر شده اما در این برهه شاغلان بخش صنعت گسترش یافته‌اند. در سال 92 از هر 100 فرد شاغل در بازار کار بالغ بر 34 نفر در بخش صنعت فعالیت داشته‌اند. این رقم بالاترین سهم اشتغال افراد در بخش صنعت محسوب می‌شود. بر اساس شواهد مذکور می‌توان گفت در ابتدای دهه 90، اشتغال در بخش صنعت به اوج رونق خود رسیده اما این ترکیب پایدار نمانده است.
چشم‌انداز بازار کار
طبق گزارش‌های منتشر شده توسط مرکز آمار، در سال 1402 خدمات، اشتغال‌زاترین بخش اقتصادی بوده است. به بیان دقیق‌تر در این دوره خدمات سهم 51.3 درصدی از اشتغال افراد را از آن خود کرده است.
سهم اشتغال در بخش کشاورزی در این برهه زمانی به 14.8 درصد رسیده است. به نظر می‌رسد افزایش مهاجرت و خشکسالی‌های پیاپی از جمله عوامل اثرگذار بر کاهش اشتغال در بخش کشاورزی بوده است؛ چراکه کشاورزان به سمت بخش خدمات سوق پیدا کرده‌اند و صنعت تقریباً سهم ثابتی از اشتغال افراد داشته است.
چالش‌های توسعه در بخش خدمات
یکی از علل رشد کسب‌و‌کارهای خدماتی، کاهش ریسک ایجاد این مشاغل است و افراد با کمترین هزینه می‌توانند اقدام به راه‌اندازی مشاغل خدماتی کنند.
حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار معتقد است: «بیشتر افرادی که به مشاغل تولیدی گرایش دارند از دیربازده بودن، سرمایه‌گذاری بالا و محدودیت‌ها و موانع پیش روی تولید اطلاع دارند و تأمین نقدینگی، رقابت بازار و شرایط اقتصادی از جمله این شرایط است.»
او می‌گوید: «بسیاری از افرادی که تمایل دارند زودتر به درآمد برسند از مشکلات راه‌اندازی یک کارگاه تولیدی باخبرند. به همین دلیل به سمت کسب و کارهای خدماتی می‌روند؛ چون سرمایه‌گذاری بالایی نمی‌خواهد و ریسک ایجاد این نوع کسب و کارها پایین است.»
تحلیل این کارشناس بازار کار از رشد اشتغال بخش خدمات در مقایسه با بخش‌های صنعت و کشاورزی این است که هزینه ایجاد شغل در بخش صنعت، گران‌تر است و به دلیل استفاده از ماشین‌آلات، نیروی انسانی کمتر به کار گرفته می‌شود. در بخش کشاورزی هم به دلیل خشکسالی‌های اخیر، فصلی بودن برخی فعالیت‌های مرتبط با کشت و مکانیزه‌شدن عمده فعالیت‌ها، بخشی از نیروهای کار عملاً دچار بیکاری می‌شوند؛ لذا بخش خدمات به دلیل تنوع فعالیت، هزینه و سرمایه کم و ریسک پایین‌تر نسبت به دو بخش صنعت و کشاورزی مطلوبیت بیشتری برای کارجویان دارد.
همراه با گسترش تکنولوژی و ظهور فناوری‌های جدید، سبک زندگی افراد و ماهیت بسیاری از مشاغل تغییر کرده است. در حال حاضر بخش خدمات نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی از ظرفیت و پتانسیل بیشتری در حوزه اشتغال و جذب کارجویان به بازار کار برخوردار است و می‌تواند یک بستر مناسب برای حضور در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی به‌شمار رود.
بر اساس گزارش‌ها، با وجود بالا بودن ظرفیت‌های اشتغال در بخش خدمات و تأثیرگذاری آن بر اقتصاد، نباید از نظر دور داشت که مشاغل خدماتی در مواجهه با شرایط بحرانی و شوک‌های اقتصادی نظیر پاندمی کووید از ثبات و پایداری لازم برخوردار نیستند. بی‌تردید ایجاد تعادل در بازار کار، نیازمند همراهی بخش‌های صنعت و کشاورزی در کنار بخش خدمات است و ضرورت دارد تا از ظرفیت همه بخش‌ها در عرصه اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی بهره‌برداری شود.
آخرین بررسی‌های آماری از رشد اقتصادی و وضعیت نیروی کار در تابستان سال جاری نشان می‌دهد که بخش صنعت نسبت به سایر بخش‌های اقتصاد بهره‌ورتر عمل کرده است. به طوری‌که سهم تولید این بخش نسبت به اشتغالی که در تابستان داشته بسیار بالاتر بوده است.
در اقتصاد سه بخش عمده شامل کشاورزی، صنعت و خدمات وجود دارد. در اقتصادهای در حال توسعه، بخش کشاورزی بخش بزرگی از تولید را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده، هرچه یک کشور در مسیر توسعه حرکت کند کشاورزی پیشرفته‌تر شده و سهم بخش صنعت بزرگ‌تر می‌شود. با این حال، بررسی‌ها حاکی از آن است که در کشورهای توسعه‌یافته، بخش خدمات بزرگ‌ترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس آمارهای اعلامی توسط مرکز آمار ایران، سهم بخش صنعت از تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت معادل ۵۲.۳ درصد بوده است. بخش کشاورزی یکی دیگر از بخش‌های اقتصاد است که با وجود سهم ۱۴.۵ درصدی از اشتغال در تابستان امسال، سهم کمتری از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمارها سهم بخش کشاورزی از تولید در تابستان امسال حدود ۱۱ درصد بوده است. در نهایت، آخرین بخش مربوط به خدمات است. سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی ۳۶.۷ درصد بوده است. همچنین بر اساس آمارها سهم بخش خدمات از اشتغال کل کشور معادل ۵۲.۱ درصد بوده که نشان می‌دهد این بخش بیشترین میزان نیروی کار را در خود جای داده است.
تغییر ترکیب بازار کار در 20 سال اخیر
بر اساس گزارش‌ها، تولید ناخالص داخلی کشور از سه بخش صنعت، کشاورزی و خدمات تشکیل می‌شود. از همین‌رو جمعیت شاغل ایران در یکی از این سه بخش مشغول به کار هستند. سهم بخش‌ها از اشتغال به معنی نسبت جمعیت شاغل در هر بخش به کل شاغلان کشور است. همچنین به دلیل ماهیت فصلی بازار کار، مقایسه‌ها و تحلیل‌ها بر اساس فصل‌های یکسان انجام می‌شود. از نظر سهم از اشتغال، پس از خدمات، به ترتیب صنعت و کشاورزی قرار گرفته‌اند.
بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در 20 سال اخیر سهم اشتغال افراد در سه بخش اصلی اقتصاد متحول شده است. گزارش‌ها بیانگر آن است که در سال 84 از هر 100 فرد شاغل در بازار کار، 45 نفر در بخش خدمات، 31 نفر در بخش صنعت و 24 نفر در بخش کشاورزی مشغول به‌کار بوده‌اند. این در حالی است که در سال جاری بالغ بر نیمی از افراد در بخش خدمات فعالیت داشته‌اند. همچنین شاغلان بخش کشاورزی به زیر 15 نفر رسیده است. اشتغال در بخش صنعت نیز به 33 درصد افزایش یافته است. طبق شواهد آماری، سهم هریک از بخش‌ها از اشتغال افراد یکسان نبوده و در گذر زمان تحولاتی را تجربه کرده است. به بیان دقیق‌تر از سال 1384 تا سال 1402 سهم اشتغال افراد در بخش کشاورزی کمتر شده و خدمات محبوبیت بیشتری پیدا کرده است.
بر مبنای داده‌ها، از سال 1384 تا پایان امسال سهم اشتغال ایرانیان در بخش‌های مختلف اقتصادی متحول شده است. در سال 84 تقریبا از هر چهار ایرانی یک نفر در بخش کشاورزی مشغول به‌کار بوده است. به بیان دیگر سهم کشاورزی از اشتغال در بخش‌های اقتصادی معادل 24.2 درصد بوده است. همچنین در این برهه زمانی، صنعت سهم 30 درصدی از اشتغال افراد را به خود اختصاص داده است. بخش خدمات نیز با سهم 45.4 درصدی، بیشترین سهم از اشتغال ایرانیان را در سال 84 در اختیار داشته است. در سال 89، سهم خدمات از جمعیت شاغل به مرز 49 درصدی نزدیک شده است. در مقابل، کمتر از 19 درصد از افراد شاغل در بازار کار در بخش کشاورزی اشتغال داشته‌اند.
صنعت، پیشتاز دهه 90
مطالعات انجام شده بیانگر آن است که در ابتدای دهه 90، سهم اشتغال افراد در بخش خدمات کاهش پیدا کرده است. هم‌سو با کاهش سهم اشتغال افراد در این بخش، اشتغال در بخش کشاورزی نیز کمتر شده اما در این برهه شاغلان بخش صنعت گسترش یافته‌اند. در سال 92 از هر 100 فرد شاغل در بازار کار بالغ بر 34 نفر در بخش صنعت فعالیت داشته‌اند. این رقم بالاترین سهم اشتغال افراد در بخش صنعت محسوب می‌شود. بر اساس شواهد مذکور می‌توان گفت در ابتدای دهه 90، اشتغال در بخش صنعت به اوج رونق خود رسیده اما این ترکیب پایدار نمانده است.
چشم‌انداز بازار کار
طبق گزارش‌های منتشر شده توسط مرکز آمار، در سال 1402 خدمات، اشتغال‌زاترین بخش اقتصادی بوده است. به بیان دقیق‌تر در این دوره خدمات سهم 51.3 درصدی از اشتغال افراد را از آن خود کرده است.
سهم اشتغال در بخش کشاورزی در این برهه زمانی به 14.8 درصد رسیده است. به نظر می‌رسد افزایش مهاجرت و خشکسالی‌های پیاپی از جمله عوامل اثرگذار بر کاهش اشتغال در بخش کشاورزی بوده است؛ چراکه کشاورزان به سمت بخش خدمات سوق پیدا کرده‌اند و صنعت تقریباً سهم ثابتی از اشتغال افراد داشته است.
چالش‌های توسعه در بخش خدمات
یکی از علل رشد کسب‌و‌کارهای خدماتی، کاهش ریسک ایجاد این مشاغل است و افراد با کمترین هزینه می‌توانند اقدام به راه‌اندازی مشاغل خدماتی کنند.
حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار معتقد است: «بیشتر افرادی که به مشاغل تولیدی گرایش دارند از دیربازده بودن، سرمایه‌گذاری بالا و محدودیت‌ها و موانع پیش روی تولید اطلاع دارند و تأمین نقدینگی، رقابت بازار و شرایط اقتصادی از جمله این شرایط است.»
او می‌گوید: «بسیاری از افرادی که تمایل دارند زودتر به درآمد برسند از مشکلات راه‌اندازی یک کارگاه تولیدی باخبرند. به همین دلیل به سمت کسب و کارهای خدماتی می‌روند؛ چون سرمایه‌گذاری بالایی نمی‌خواهد و ریسک ایجاد این نوع کسب و کارها پایین است.»
تحلیل این کارشناس بازار کار از رشد اشتغال بخش خدمات در مقایسه با بخش‌های صنعت و کشاورزی این است که هزینه ایجاد شغل در بخش صنعت، گران‌تر است و به دلیل استفاده از ماشین‌آلات، نیروی انسانی کمتر به کار گرفته می‌شود. در بخش کشاورزی هم به دلیل خشکسالی‌های اخیر، فصلی بودن برخی فعالیت‌های مرتبط با کشت و مکانیزه‌شدن عمده فعالیت‌ها، بخشی از نیروهای کار عملاً دچار بیکاری می‌شوند؛ لذا بخش خدمات به دلیل تنوع فعالیت، هزینه و سرمایه کم و ریسک پایین‌تر نسبت به دو بخش صنعت و کشاورزی مطلوبیت بیشتری برای کارجویان دارد.
همراه با گسترش تکنولوژی و ظهور فناوری‌های جدید، سبک زندگی افراد و ماهیت بسیاری از مشاغل تغییر کرده است. در حال حاضر بخش خدمات نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی از ظرفیت و پتانسیل بیشتری در حوزه اشتغال و جذب کارجویان به بازار کار برخوردار است و می‌تواند یک بستر مناسب برای حضور در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی به‌شمار رود.
بر اساس گزارش‌ها، با وجود بالا بودن ظرفیت‌های اشتغال در بخش خدمات و تأثیرگذاری آن بر اقتصاد، نباید از نظر دور داشت که مشاغل خدماتی در مواجهه با شرایط بحرانی و شوک‌های اقتصادی نظیر پاندمی کووید از ثبات و پایداری لازم برخوردار نیستند. بی‌تردید ایجاد تعادل در بازار کار، نیازمند همراهی بخش‌های صنعت و کشاورزی در کنار بخش خدمات است و ضرورت دارد تا از ظرفیت همه بخش‌ها در عرصه اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی بهره‌برداری شود.