مربی کودکان استثنایی در گفت‌وگو با آتیه نو:
برنامه‌ریزی اشتغال اوتیستیک باید از کودکی کلید بخورد
مهدیار عبدالهی روزنامه نگار
«برنامه‌ریزی برای اشتغال فرد اوتیستیک بالای طیف، باید از کودکی اتفاق بیفتد تا زمانی که او از این دوره عبور کرد و به بزرگسالی رسید ضرورت اشتغال جدی‌تر پیگیری و دنبال شود.» فرهاد سلیمانی، دبیر و مربی آموزش مهارت‌ها به کودکان استثنایی با اشاره به این مهم، در گفت‌وگو با «آتیه نو» بر آغاز برنامه‌ریزی برای اشتغال فرد اوتیسم از کودکی اشاره و بیان کرد: «پیگیری اشتغال بعد از دوران کودکی نه تنها نمی‌تواند به فرد دارای اختلال کمک چشمگیری کند بلکه بعضاً برای او چالش برانگیز و دغدغه‌آفرین می‌شود.»
اشتغال اوتیستیک، برنامه‌ای بلندمدت
این پژوهشگر حوزه معلولیت تأکید کرد: «اگر از کودکی به این مهم توجه شود در بزرگسالی رویکردهای خانواده و جامعه نسبت به اشتغال این افراد به معنای بیرون زدن از خانه نیست و به معنای واقعی اشتغال برای این عزیزان تحقق می‌یابد.»
سلیمانی افزود: «بسیار دیده شده که درمانگرها از این کودکان ربات‌هایی می‌سازند و به محض آشنایی و افزایش شناخت این کودکان با شرایط ذهنی درمانگر، نه‌تنها خشم زیادی در درون آنها انباشته می‌شود بلکه متأسفانه جامعه‌ستیزی نیز در آنها شکل می‌گیرد. بعضاً این کودکان با اجتماع مقابله به مثل کرده و سعی‌شان بر تنبیه اجتماع و خانواده متمرکز می‌شود.» او ادامه داد: «مهم است که در راستای ایجاد و تقویت همدلی اجتماعی در این کودکان، بیش از آن چیزی که فکر می‌کنیم صبوری به خرج دهیم و سعی کنیم ملاطفت بیشتری داشته باشیم.» این دبیر کودکان استثنایی اضافه کرد: «بسیاری از کودکان دارای اختلال اوتیسم به کلام و خودیاری نمی‌رسند و به همین دلیل به حمایت دائمی نیاز دارند. کار و شغل برای این گروه تعریف نشده؛ چراکه هیچ درکی از آن ندارند.»
سلیمانی گفت: «به عبارت دیگر، برای کودک در پایین طیف اختلال، ارتباطات اصلاً قابل درک نیست. او در شرایط ذهنی خود دنبال مواردی می‌گردد که بتواند دوپامین یا آندورفین را بالا و پایین کند که لذت آنی آن را در ثانیه بچشد. حتی رنج و درد خود را نیز نمی‌تواند به بیرون انتقال دهد و به همین دلیل پرخاشگری تنها واکنش اوست. برای این طیف عملاً دستیابی به خودیاری لازم یا امکان شرایط کاری وجود ندارد. در مقابل، دسته بالای طیف اگرچه می‌تواند به کلام و درصدی از خودیاری برسد اما با این وجود، شرایط او به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند از منزل خارج شود.» سلیمانی افزود: «توصیه اول این است که خانواده‌ها از کودکی فرزندان خود را با افراد آگاه به روان کودک و فعال در این حوزه آشنا کنند تا مهارت‌های مفیدی را در زمینه‌های مختلف به آنها آموزش دهند.»
ورزش منظم از ضروریات زندگی معلولان
این دبیر کودکان استثنایی تأکید کرد: «گنجاندن فعالیت ورزشی منظم در برنامه زندگی کودکان یکی از مواردی است که در بزرگسالی به حفظ سلامت جسم و روان آنها کمک چشمگیری می‌کند، از سوی دیگر تا حدودی بستر حضور در محیط بیرون و فضای کار را هموار می‌سازد.»
سلیمانی یادآور شد: «کیفیت ذهن فرد اوتیستیک به‌گونه‌ای است که می‌تواند در موقعیتی شلوغ مانند پرواز هم‌زمان هواپیما و هلی‌کوپتر و رژه چند هزار نفری حضور داشته باشد اما در عین حال، ذهن خود را از تمام سر و صداها و دغدغه‌های بیرونی خاموش کند. این مثال را گفتم که به این نکته اشاره کنم اگر یک فرد دارای اختلال اوتیسم در محیطی خاص یا با فرد و موقعیت‌هایی که موردعلاقه اوست قرار گیرد قطعاً کنجکاوی او برانگیخته می‌شود و این شرایط می‌تواند در بزرگسالی کودک اوتیستیک را یاری کند.»
این مربی کودکان استثنایی بر گنجاندن عناوین و سرفصل‌های جدید حوزه معلولیت در سیستم آموزشی و دانشگاهی اشاره کرد و افزود: «از سال‌های دور کشورهای پیشرفته دنیا رویکردها و سرفصل‌های نوینی در حوزه معلولیت در کتاب‌های درسی و دانشگاهی گنجانده‌اند. ما نیز باید به این مهم توجه بیشتری داشته باشیم، همچنین به موازات آن، باید کنشگران و علاقه‌مندان به فعالیت در حوزه معلولیت را به سمت کسب مهارت در حوزه‌های تخصصی معلولیت هدایت کنیم.»
طرح‌های پژوهشی در رابطه با اوتیسم
سلیمانی بر لزوم انجام طرح‌های پژوهشی با محوریت ضرورت‌ها و بایدهای اشتغال برای افراد دارای معلولیت اشاره کرد و گفت: «اهمیت اشتغال برای افراد دارای معلولیت اوتیسم، کم‌توان ذهنی و یا سندروم داون می‌تواند موضوع تزها و پروپوزال‌های دانشگاهی قرار گیرد تا به‌صورت پژوهشی بر روی این موضوع بررسی‌های عمقی انجام دهند.»
او اضافه کرد: «با قطعیت نمی‌توان گفت حالا که فرد دارای اختلال از کودکی عبور کرده و به بزرگسالی رسیده، باید حتماً جایی مشغول به کار شود. بنابراین انجام کار پژوهشی شرط لازم است.» سلیمانی تأکید کرد: «همچنین مثلاً اگر از امروز به صورت برنامه‌محور شروع به آموزش هدفمند کودکان پنج ساله اوتیستیک کنیم، به نحوی که طی 10 سال آینده به شرایط نسبی پذیرش شغل دست پیدا کنند، می‌توان به ورود مفید و مؤثر و اتصال آنها به اجتماع امیدوارتر شد.»
اشتغال اوتیستیک، برنامه‌ای بلندمدت
این پژوهشگر حوزه معلولیت تأکید کرد: «اگر از کودکی به این مهم توجه شود در بزرگسالی رویکردهای خانواده و جامعه نسبت به اشتغال این افراد به معنای بیرون زدن از خانه نیست و به معنای واقعی اشتغال برای این عزیزان تحقق می‌یابد.»
سلیمانی افزود: «بسیار دیده شده که درمانگرها از این کودکان ربات‌هایی می‌سازند و به محض آشنایی و افزایش شناخت این کودکان با شرایط ذهنی درمانگر، نه‌تنها خشم زیادی در درون آنها انباشته می‌شود بلکه متأسفانه جامعه‌ستیزی نیز در آنها شکل می‌گیرد. بعضاً این کودکان با اجتماع مقابله به مثل کرده و سعی‌شان بر تنبیه اجتماع و خانواده متمرکز می‌شود.» او ادامه داد: «مهم است که در راستای ایجاد و تقویت همدلی اجتماعی در این کودکان، بیش از آن چیزی که فکر می‌کنیم صبوری به خرج دهیم و سعی کنیم ملاطفت بیشتری داشته باشیم.» این دبیر کودکان استثنایی اضافه کرد: «بسیاری از کودکان دارای اختلال اوتیسم به کلام و خودیاری نمی‌رسند و به همین دلیل به حمایت دائمی نیاز دارند. کار و شغل برای این گروه تعریف نشده؛ چراکه هیچ درکی از آن ندارند.»
سلیمانی گفت: «به عبارت دیگر، برای کودک در پایین طیف اختلال، ارتباطات اصلاً قابل درک نیست. او در شرایط ذهنی خود دنبال مواردی می‌گردد که بتواند دوپامین یا آندورفین را بالا و پایین کند که لذت آنی آن را در ثانیه بچشد. حتی رنج و درد خود را نیز نمی‌تواند به بیرون انتقال دهد و به همین دلیل پرخاشگری تنها واکنش اوست. برای این طیف عملاً دستیابی به خودیاری لازم یا امکان شرایط کاری وجود ندارد. در مقابل، دسته بالای طیف اگرچه می‌تواند به کلام و درصدی از خودیاری برسد اما با این وجود، شرایط او به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند از منزل خارج شود.» سلیمانی افزود: «توصیه اول این است که خانواده‌ها از کودکی فرزندان خود را با افراد آگاه به روان کودک و فعال در این حوزه آشنا کنند تا مهارت‌های مفیدی را در زمینه‌های مختلف به آنها آموزش دهند.»
ورزش منظم از ضروریات زندگی معلولان
این دبیر کودکان استثنایی تأکید کرد: «گنجاندن فعالیت ورزشی منظم در برنامه زندگی کودکان یکی از مواردی است که در بزرگسالی به حفظ سلامت جسم و روان آنها کمک چشمگیری می‌کند، از سوی دیگر تا حدودی بستر حضور در محیط بیرون و فضای کار را هموار می‌سازد.»
سلیمانی یادآور شد: «کیفیت ذهن فرد اوتیستیک به‌گونه‌ای است که می‌تواند در موقعیتی شلوغ مانند پرواز هم‌زمان هواپیما و هلی‌کوپتر و رژه چند هزار نفری حضور داشته باشد اما در عین حال، ذهن خود را از تمام سر و صداها و دغدغه‌های بیرونی خاموش کند. این مثال را گفتم که به این نکته اشاره کنم اگر یک فرد دارای اختلال اوتیسم در محیطی خاص یا با فرد و موقعیت‌هایی که موردعلاقه اوست قرار گیرد قطعاً کنجکاوی او برانگیخته می‌شود و این شرایط می‌تواند در بزرگسالی کودک اوتیستیک را یاری کند.»
این مربی کودکان استثنایی بر گنجاندن عناوین و سرفصل‌های جدید حوزه معلولیت در سیستم آموزشی و دانشگاهی اشاره کرد و افزود: «از سال‌های دور کشورهای پیشرفته دنیا رویکردها و سرفصل‌های نوینی در حوزه معلولیت در کتاب‌های درسی و دانشگاهی گنجانده‌اند. ما نیز باید به این مهم توجه بیشتری داشته باشیم، همچنین به موازات آن، باید کنشگران و علاقه‌مندان به فعالیت در حوزه معلولیت را به سمت کسب مهارت در حوزه‌های تخصصی معلولیت هدایت کنیم.»
طرح‌های پژوهشی در رابطه با اوتیسم
سلیمانی بر لزوم انجام طرح‌های پژوهشی با محوریت ضرورت‌ها و بایدهای اشتغال برای افراد دارای معلولیت اشاره کرد و گفت: «اهمیت اشتغال برای افراد دارای معلولیت اوتیسم، کم‌توان ذهنی و یا سندروم داون می‌تواند موضوع تزها و پروپوزال‌های دانشگاهی قرار گیرد تا به‌صورت پژوهشی بر روی این موضوع بررسی‌های عمقی انجام دهند.»
او اضافه کرد: «با قطعیت نمی‌توان گفت حالا که فرد دارای اختلال از کودکی عبور کرده و به بزرگسالی رسیده، باید حتماً جایی مشغول به کار شود. بنابراین انجام کار پژوهشی شرط لازم است.» سلیمانی تأکید کرد: «همچنین مثلاً اگر از امروز به صورت برنامه‌محور شروع به آموزش هدفمند کودکان پنج ساله اوتیستیک کنیم، به نحوی که طی 10 سال آینده به شرایط نسبی پذیرش شغل دست پیدا کنند، می‌توان به ورود مفید و مؤثر و اتصال آنها به اجتماع امیدوارتر شد.»