تحول در سرمایه‌گذاری و تسهیل فرآیندهای مالی
توکن‌های بهادار، ابزار تأمین مالی نوین
رامین بیات روزنامه نگار
بازار سرمایه قوانین و چارچوب‌های سختگیرانه‌ای در زمینه تأمین مالی دارد. این مسئله باعث شده تأمین منابع مالی از طریق عرضه عمومی سهام برای شرکت‌های نوپا و در حال رشد به چالشی بزرگ تبدیل شود. از سویی این فرآیند، به‌واسطه زمان‌بر بودن و هزینه‌های مالی بالا، مانعی جدی برای شرکت‌هایی است که هنوز به مرحله بلوغ نرسیده‌اند. این چالش‌ها ریسک تأمین مالی را برای آن‌ها افزایش می‌دهد. بنابراین زمان آن فرارسیده که با توجه به تحولات جهانی و ظهور زیرساخت‌های نوین، پارادایمی جدید در بازارهای مالی شکل گیرد. این رویکرد تازه می‌تواند ضمن حفظ امنیت سرمایه‌گذاران، به حل مشکلات موجود در بازار سرمایه یاری رسانده و مسیر پیش‌رو را پربارتر سازد. برای دستیابی به تأمین مالی پایدار، لازم است برنامه‌های کارآمدی در تمامی مراحل چرخه عمر کسب‌وکارها ایجاد شود. این برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم هزینه‌ها و زمان روند تأمین مالی را کاهش داده و هم امکان جذب را برای شرکت‌های کوچک‌تر و نوپا ساده‌تر کنند.
توکن‌های بهادار با بهره‌گیری از بستر امن و شفاف فناوری بلاکچین، این نیاز را تا حد زیادی برآورده ساخته‌اند. در این رابطه سروش صنوبری، کارشناس بازارهای مالی در گفت‌وگو با «آتیه نو» گفت: «در فناوری بلاکچین، توکن یک کد یا شناسه دیجیتال است که به داده‌های ذخیره‌شده در یک پایگاه داده غیرمتمرکز اختصاص می‌یابد. این مفهوم بنیادین، بستری فراهم آورده که در آن، امکان دیجیتالی‌سازی دارایی‌ها و ابزارهای مالی به روش‌هایی نوین فراهم می‌شود.»
او افزود: «به بیان دیگر، توکن‌های بهادار به‌عنوان یکی از کاربردهای مهم بلاکچین، نوعی دارایی دیجیتال هستند که نشانه مالکیت یا حقوق خاصی بر یک یا چند دارایی واقعی یا مجازی به حساب می‌آیند. این توکن‌ها را می‌توان نسخه دیجیتالی ابزارهای مالی سنتی نظیر سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه یا سایر اسناد بهادار دانست.»
صنوبری تأکید کرد: «این فناوری امکان ایجاد و معامله دارایی‌ها را به‌صورت دیجیتالی و بدون واسطه‌های سنتی مانند بانک‌ها یا نهادهای مالی، به سرمایه‌گذاران می‌دهد. به‌عنوان مثال، فرض کنید یک شرکت قصد دارد برای توسعه پروژه‌های جدید خود، سرمایه‌گذار جذب کند. به‌جای آنکه شرکت از روش‌های مرسوم نظیر عرضه عمومی سهام استفاده کند، این امکان را در اختیار دارد که با ایجاد توکن‌های دیجیتال که نماد مالکیت یا حقوق درآمدی شرکت هستند، سرمایه‌گذاران را به سوی خود بکشاند.»
این کارشناس بازارهای مالی اضافه کرد: «این توکن‌ها از طریق بسترهای خاصی که برای معاملات توکن‌های بهادار طراحی شده‌اند، به فروش می‌رسند و شرکت از این طریق به منابع مالی مورد نیاز خود دست پیدا می‌کند. به این ترتیب، سرمایه‌گذاران نیز از مالکیت یا سهمی در سودآوری شرکت برخوردار می‌شوند.»
او در ادامه با اشاره به فرآیند توکن‌سازی، گفت: «تقریباً هر نوع دارایی را می‌توان از طریق این فرآیند به یک توکن دیجیتال تبدیل کرد. به‌عنوان مثال، مالکیت یک خودرو را در نظر بگیرید. با به کارگیری روش‌های رمزنگاری و فناوری بلاکچین، این امکان وجود دارد که اطلاعاتی نظیر شماره پلاک خودرو، نام مالک، آدرس و دیگر جزئیات مرتبط را به یک توکن دیجیتال منحصر‌به‌فرد بدل ساخت. این توکن به‌عنوان سند مالکیت دیجیتال خودرو عمل کرده و امکان انتقال ساده و سریع آن بین خریداران و فروشندگان فراهم می‌شود. چنین قابلیتی به‌ویژه در کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت معاملات اهمیت دارد.»
این تحلیلگر بازارهای مالی همچنین به مزایای گسترده توکن‌های بهادار اشاره کرد و یادآور شد: «ایجاد این توکن‌ها نه‌تنها فرآیند جذب سرمایه را ساده‌تر و سریع‌تر می‌کند، بلکه امکان مشارکت افراد بیشتری را نیز فراهم می‌سازد. برخلاف دارایی‌های سنتی که معمولاً در واحدهای بزرگ ارائه می‌شوند، توکن‌ها قابلیت تقسیم به واحدهای کوچک‌تر رادارند. این موضوع موجبات آن را فراهم می‌آورد تا سرمایه‌گذاران خُرد نیز بتوانند در پروژه‌های بزرگ مشارکت کنند. علاوه بر این، توکن‌ها امکان معامله بین‌المللی را فراهم ساخته و موانع جغرافیایی و زمانی را از میان برمی‌دارند.»
صنوبری همچنین با اشاره به چالش‌های موجود در راه گسترش بهره‌گیری از توکن‌های بهادار، گفت: «هرچند این فناوری امکانات زیادی را برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده اما هنوز در برخی کشورهای جهان، قوانین و مقررات دقیقی برای استفاده از این تکنولوژی وجود ندارد.»
او افزود: «علاوه بر این، مسائل مربوط به امنیت، حفظ حریم خصوصی و شفافیت در معاملات همچنان از دغدغه‌های اصلی در به‌کارگیری از توکن‌ها هستند. از سویی برای اینکه این تکنولوژی بتواند به‌طور گسترده در سطح جهانی نقش‌آفرینی کند، لازم است نهادهای نظارتی قوانین و چارچوب‌های مشخصی برای آن تعریف کنند و همچنین ابزارهای امنیتی و حفاظتی لازم برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها و تقلب‌ها به‌طور مؤثری پیاده‌سازی شود.»
تسریع فرآیند تأمین مالی
توکن‌ها از طریق کاهش هزینه‌های مدیریتی و نظارتی، فرآیند تأمین مالی را تسهیل کرده و به‌عنوان مکملی در کنار عرضه عمومی سهام نقش‌آفرینی می‌کنند. در سوی دیگر، محدودیت‌های زمانی و زیرساختی بورس اوراق بهادار، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و نوآور، چالشی بزرگ محسوب می‌شود. بیشتر نمادهای حاضر در بازار بورس به شرکت‌های بزرگ اختصاص دارد و شرکت‌هایی که در حوزه‌های خلاقانه و نوآورانه فعالیت می‌کنند، کمتر در میان آن‌ها دیده می‌شوند. این مسئله نشان‌دهنده ضرورت ایجاد فضایی جدید و انعطاف‌پذیرتر برای تأمین مالی است که بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع صنایع باشد. بر اساس این، ضروری است که فضای سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های نوآور و کوچک‌تر نسبت به شرکت‌های بزرگ در بازار سرمایه، دارای مزیت‌های رقابتی بیشتری باشد، تا این مسئله گسترش یابد. یکی از گام‌های کلیدی برای دستیابی به این هدف، افزایش ساعات معاملاتی به حساب می‌آید. همچنین، توسعه الگوریتم‌های پیشرفته نقدشوندگی و بهره‌گیری از فرآیندهای تسویه پایاپای، ابزارهای قدرتمندی هستند که توکن‌های بهادار قادرند با استفاده از آن‌ها نقشی کلیدی ایفا کنند. زیرساخت‌های فنی بازار سرمایه، در مقایسه با فناوری‌های مدرن مبتنی بر بلاکچین، از سرعت و کارایی پایین‌تری برخوردارند. این کاستی‌ها باعث شده توکن‌های بهادار با مزایایی همچون سرعت، شفافیت و امنیت بیشتر، به گزینه‌ای جذاب برای توسعه تأمین مالی تبدیل شوند. یکی از ضعف‌های بازار سرمایه سنتی در کشورمان، زمان طولانی تسویه است. در حال حاضر، در بورس تهران فرآیند تسویه‌حساب برای فروش سهام به دو روز کاری زمان نیاز دارد تا مبلغ ریالی معامله به حساب فروشنده واریز شود. در مقابل، فناوری بلاکچین می‌تواند این زمان را به چند دقیقه کاهش دهد. برای مثال، تراکنش‌های ارزهای دیجیتال نظیر بیتکوین و اتریوم به‌طور معمول در عرض چند دقیقه نهایی می‌شوند. به‌کارگیری قراردادهای هوشمند در این فرآیند، وابستگی‌های میان معامله‌گران را به‌شکل خودکار مدیریت کرده و سرعت تسویه اوراق بهادار را از دو روز به مدت‌زمان بسیار کوتاهی کاهش می‌دهد. این مزیت، نه‌تنها کارایی بازار را بهبود می‌بخشد، بلکه جذابیت سرمایه‌گذاری را برای بازیگران کوچک‌تر و نوآور نیز افزایش می‌دهد.
توکن‌های بهادار با بهره‌گیری از بستر امن و شفاف فناوری بلاکچین، این نیاز را تا حد زیادی برآورده ساخته‌اند. در این رابطه سروش صنوبری، کارشناس بازارهای مالی در گفت‌وگو با «آتیه نو» گفت: «در فناوری بلاکچین، توکن یک کد یا شناسه دیجیتال است که به داده‌های ذخیره‌شده در یک پایگاه داده غیرمتمرکز اختصاص می‌یابد. این مفهوم بنیادین، بستری فراهم آورده که در آن، امکان دیجیتالی‌سازی دارایی‌ها و ابزارهای مالی به روش‌هایی نوین فراهم می‌شود.»
او افزود: «به بیان دیگر، توکن‌های بهادار به‌عنوان یکی از کاربردهای مهم بلاکچین، نوعی دارایی دیجیتال هستند که نشانه مالکیت یا حقوق خاصی بر یک یا چند دارایی واقعی یا مجازی به حساب می‌آیند. این توکن‌ها را می‌توان نسخه دیجیتالی ابزارهای مالی سنتی نظیر سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه یا سایر اسناد بهادار دانست.»
صنوبری تأکید کرد: «این فناوری امکان ایجاد و معامله دارایی‌ها را به‌صورت دیجیتالی و بدون واسطه‌های سنتی مانند بانک‌ها یا نهادهای مالی، به سرمایه‌گذاران می‌دهد. به‌عنوان مثال، فرض کنید یک شرکت قصد دارد برای توسعه پروژه‌های جدید خود، سرمایه‌گذار جذب کند. به‌جای آنکه شرکت از روش‌های مرسوم نظیر عرضه عمومی سهام استفاده کند، این امکان را در اختیار دارد که با ایجاد توکن‌های دیجیتال که نماد مالکیت یا حقوق درآمدی شرکت هستند، سرمایه‌گذاران را به سوی خود بکشاند.»
این کارشناس بازارهای مالی اضافه کرد: «این توکن‌ها از طریق بسترهای خاصی که برای معاملات توکن‌های بهادار طراحی شده‌اند، به فروش می‌رسند و شرکت از این طریق به منابع مالی مورد نیاز خود دست پیدا می‌کند. به این ترتیب، سرمایه‌گذاران نیز از مالکیت یا سهمی در سودآوری شرکت برخوردار می‌شوند.»
او در ادامه با اشاره به فرآیند توکن‌سازی، گفت: «تقریباً هر نوع دارایی را می‌توان از طریق این فرآیند به یک توکن دیجیتال تبدیل کرد. به‌عنوان مثال، مالکیت یک خودرو را در نظر بگیرید. با به کارگیری روش‌های رمزنگاری و فناوری بلاکچین، این امکان وجود دارد که اطلاعاتی نظیر شماره پلاک خودرو، نام مالک، آدرس و دیگر جزئیات مرتبط را به یک توکن دیجیتال منحصر‌به‌فرد بدل ساخت. این توکن به‌عنوان سند مالکیت دیجیتال خودرو عمل کرده و امکان انتقال ساده و سریع آن بین خریداران و فروشندگان فراهم می‌شود. چنین قابلیتی به‌ویژه در کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت معاملات اهمیت دارد.»
این تحلیلگر بازارهای مالی همچنین به مزایای گسترده توکن‌های بهادار اشاره کرد و یادآور شد: «ایجاد این توکن‌ها نه‌تنها فرآیند جذب سرمایه را ساده‌تر و سریع‌تر می‌کند، بلکه امکان مشارکت افراد بیشتری را نیز فراهم می‌سازد. برخلاف دارایی‌های سنتی که معمولاً در واحدهای بزرگ ارائه می‌شوند، توکن‌ها قابلیت تقسیم به واحدهای کوچک‌تر رادارند. این موضوع موجبات آن را فراهم می‌آورد تا سرمایه‌گذاران خُرد نیز بتوانند در پروژه‌های بزرگ مشارکت کنند. علاوه بر این، توکن‌ها امکان معامله بین‌المللی را فراهم ساخته و موانع جغرافیایی و زمانی را از میان برمی‌دارند.»
صنوبری همچنین با اشاره به چالش‌های موجود در راه گسترش بهره‌گیری از توکن‌های بهادار، گفت: «هرچند این فناوری امکانات زیادی را برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده اما هنوز در برخی کشورهای جهان، قوانین و مقررات دقیقی برای استفاده از این تکنولوژی وجود ندارد.»
او افزود: «علاوه بر این، مسائل مربوط به امنیت، حفظ حریم خصوصی و شفافیت در معاملات همچنان از دغدغه‌های اصلی در به‌کارگیری از توکن‌ها هستند. از سویی برای اینکه این تکنولوژی بتواند به‌طور گسترده در سطح جهانی نقش‌آفرینی کند، لازم است نهادهای نظارتی قوانین و چارچوب‌های مشخصی برای آن تعریف کنند و همچنین ابزارهای امنیتی و حفاظتی لازم برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها و تقلب‌ها به‌طور مؤثری پیاده‌سازی شود.»
تسریع فرآیند تأمین مالی
توکن‌ها از طریق کاهش هزینه‌های مدیریتی و نظارتی، فرآیند تأمین مالی را تسهیل کرده و به‌عنوان مکملی در کنار عرضه عمومی سهام نقش‌آفرینی می‌کنند. در سوی دیگر، محدودیت‌های زمانی و زیرساختی بورس اوراق بهادار، به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک و نوآور، چالشی بزرگ محسوب می‌شود. بیشتر نمادهای حاضر در بازار بورس به شرکت‌های بزرگ اختصاص دارد و شرکت‌هایی که در حوزه‌های خلاقانه و نوآورانه فعالیت می‌کنند، کمتر در میان آن‌ها دیده می‌شوند. این مسئله نشان‌دهنده ضرورت ایجاد فضایی جدید و انعطاف‌پذیرتر برای تأمین مالی است که بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع صنایع باشد. بر اساس این، ضروری است که فضای سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های نوآور و کوچک‌تر نسبت به شرکت‌های بزرگ در بازار سرمایه، دارای مزیت‌های رقابتی بیشتری باشد، تا این مسئله گسترش یابد. یکی از گام‌های کلیدی برای دستیابی به این هدف، افزایش ساعات معاملاتی به حساب می‌آید. همچنین، توسعه الگوریتم‌های پیشرفته نقدشوندگی و بهره‌گیری از فرآیندهای تسویه پایاپای، ابزارهای قدرتمندی هستند که توکن‌های بهادار قادرند با استفاده از آن‌ها نقشی کلیدی ایفا کنند. زیرساخت‌های فنی بازار سرمایه، در مقایسه با فناوری‌های مدرن مبتنی بر بلاکچین، از سرعت و کارایی پایین‌تری برخوردارند. این کاستی‌ها باعث شده توکن‌های بهادار با مزایایی همچون سرعت، شفافیت و امنیت بیشتر، به گزینه‌ای جذاب برای توسعه تأمین مالی تبدیل شوند. یکی از ضعف‌های بازار سرمایه سنتی در کشورمان، زمان طولانی تسویه است. در حال حاضر، در بورس تهران فرآیند تسویه‌حساب برای فروش سهام به دو روز کاری زمان نیاز دارد تا مبلغ ریالی معامله به حساب فروشنده واریز شود. در مقابل، فناوری بلاکچین می‌تواند این زمان را به چند دقیقه کاهش دهد. برای مثال، تراکنش‌های ارزهای دیجیتال نظیر بیتکوین و اتریوم به‌طور معمول در عرض چند دقیقه نهایی می‌شوند. به‌کارگیری قراردادهای هوشمند در این فرآیند، وابستگی‌های میان معامله‌گران را به‌شکل خودکار مدیریت کرده و سرعت تسویه اوراق بهادار را از دو روز به مدت‌زمان بسیار کوتاهی کاهش می‌دهد. این مزیت، نه‌تنها کارایی بازار را بهبود می‌بخشد، بلکه جذابیت سرمایه‌گذاری را برای بازیگران کوچک‌تر و نوآور نیز افزایش می‌دهد.