دیابت بارداری
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دیابت بارداری، نوعی از دیابت است که در زمان حاملگی به‌صورت افزایش قندخون تشخیص داده می‌شود. علت آن هورمون‌های ترشح شده از جفت است که اثرات ضدانسولینی دارند که با ترشح انسولین توسط سلول‌های لوزالمعده مادر اثر این هورمون‌ها خنثی می‌شود اما مقدار ترشح انسولین افراد مستعد برای جبران کافی نیست. افزایش غیرطبیعی قندخون در دوران بارداری می‌تواند منجر به عوارض برای مادر و جنین شود؛ لذا پیشگیری و کنترل آن در طی دوران بارداری ضروری است. دیابت بارداري شایع‌ترین عارضه متابولیک حاملگی است که تقریباً 4 تا 15 درصد کل بارداري‌ها را در جهان درگیر می‌کند. بررسی‌های انجام شده در کشور حاکی از این است که شیوع دیابت بارداری 5.88 درصد است. این در حالی است که کنتـرل عوامل خطرساز در این خصوص می‌تواند باعث کاهش میزان بروز دیابت در دوران بارداري شود.
دکتر فریبا اسحاقی، متخصص زنان و زایمان در مورد دیابت بارداری به «آتیه نو» می‌گوید: «به بالا رفتن قندخون در هنگام بارداری دیابت حاملگی می‌گویند که معمولاً در سه ماهه دوم و سوم بارداری ظاهر می‌شود. شایع‌ترین زمان ایجاد دیابت حاملگی بین هفته‌های 24 تا 28 حاملگی است. تابه‌حال، علت دقیق قندخون در این ایام شناخته نشده است اما احتمالاً هورمون‌ها نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. هورمون‌هایی که به هنگام بارداری به مقدار بالایی تولید می‌شوند با تأثیر بر جفت، به حفظ بارداری کمک می‌کنند. باگذشت زمان، میزان این هورمون‌ها در خون مادر باردار افزایش می‌یابد و ممکن است باعث شروع مقاومت بدن به انسولین (هورمون تنظیم‌کننده قندخون) شود. هورمون انسولین به انتقال گلوکز از خون به سلول‌ها و تأمین انرژی کمک می‌کند. در دوران بارداری، بدن به‌طور طبیعی کمی نسبت به انسولین مقاوم می‌شود تا گلوکز بیشتری در جریان خون برای انتقال به جنین در دسترس باشد. اگر مقاومت به انسولین بیش از حد شود، سطح گلوکز خون مادر ممکن است به‌طور غیرطبیعی افزایش یابد و باعث دیابت بارداری شود.
شیوع دیابت حاملگی در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. می‌توان گفت بین 2 تا 5 درصد خانم‌های باردار به دیابت حاملگی مبتلا می‌شوند. البته این میزان در خانم‌های بارداری که دارای عوامل خطر دیابت حاملگی هستند بیشتر است و حتی ممکن است به 14 درصد هم برسد. سن بالای 30 سال، چاقی به‌خصوص وزن بالای 90 کیلوگرم، سابقه قبلی از دیابت یا اختلال تحمل گلوگز، پرفشاری خون و سابقه ناهنجاری‌های جنینی در حاملگی قبلی، از عوارض خطر ابتلا به دیابت حاملگی هستند.»
علائم
او در مورد علائم دیابت بارداری می‌افزاید: «بالارفتن سطح قندخون در زمان بارداری معمولاً نشانه‌های محسوسی ندارد و معمولاً شبیه به سایر عوارض حاملگی است. با این‌حال برخی علائم رایج دیابت شدید در دوران بارداری شامل احساس تشنگی و گرسنگی بیش از حد و غیرطبیعی، تکرر ادرار، خشکی دهان، خستگی شدید، تاری دید و خارش است. برای اطمینان از اینکه این موارد علائم پیش‌دیابت هستند یا بخشی از عوارض طبیعی حاملگی، به‌طورمرتب بیمار باید تحت نظر پزشک باشد.»
تشخیص
این متخصص زنان و زایمان با بیان این مطلب که در خیلی از موارد، دیابت بارداری دارای علائم خاصی نیست از این‌رو توصیه می‌شود تمام خانم‌های باردار از نظر دیابت بارداری غربالگیر شوند بیان می‌کند: «تست غربالگری اولیه برای تشخیص دیابت بارداری تست امتحان گلوکز است. این تست برای تمامی خانم‌های باردار که بین هفته‌های 24 تا 28 حاملگی هستند انجام می‌شود. البته اگر در ویزیت اولیه، قندخون صبحگاهی خانم باردار بیشتر از 95 باشد و یا دارای عوامل خطر دیابت بارداری باشد، تست امتحان گلوکز در هنگام ویزیت اولیه انجام می‌شود. روش انجام تست امتحان گلوگز به این صورت است که خانم باردار باید 50 گرم کلولز بخورد و قندخون او یک ساعت بعد آزمایش شود. اگر قندخون او بیشتر از 130 باشد به دیابت بارداری مشکوک می‌شویم. در صورتی که تست امتحان گلولز مثبت باشد برای تشخیص قطعی دیابت حاملگی باید تست تحمل گلوکز 3 ساعته را انجام داد. در صورتی که تست امتحان گلولز منفی باشد اما فرد عوامل خطر دیابت بارداری و علائم آن را نشان دهد نیز این تست انجام می‌شود. اگر خانم بارداری در پیش از دو موقعیت از چهار موقعیت اندازه‌گیری قندخون اعداد غیرطبیعی نشان دهد تشخیص دیابت بارداری مسجل می‌شود.»
عوارض
دکتر اسحاقی در مورد عوارض دیابت بارداری توضیح می‌دهد: «در صورت عدم تشخیص و درمان دیابت بارداری ممکن است مخاطرات زیادی برای مادر و جنین ایجاد شود. دیابت بارداری حتی ممکن است به مرگ مادر هم منجر شود که شایع‌ترین علت آن انفارکتوس قلبی است. از دیگر عوارض ابتلای مادر می‌توان به بالارفتن قندخون (مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی)، پاره شدن نابه‌هنگام کیسه آب و زایمان زودرس و عفونت‌های ادراری در نیمه دوم بارداری، سقط مکرر و افزایش صدمات ناشی از زایمان از طریق سزارین اشاره کرد. دیابت بارداری همچنین باعث ایجاد عوارضی در جنین می‌شود، به‌طوری که مرگ‌و‌میر جنین حین تولد در زنان مبتلا به دیابت بارداری دو برابر زنان سالم است. همچنین دیابت بارداری باعث ماکروزومی (درشت‌اندامی جنین)، هیپوگلیسمی (کاهش سطح قندخون زیر حد طبیعی)، و سندرم زجر تنفسی (اختلال تهدید‌کننده ریوی) در جنین می‌شود.»
درمان
او در مورد درمان بارداری بیان می‌کند: «در دوران بارداری نمی‌توان از دارو‌های پایین‌آورنده قندخون خوراکی استفاده کرد. خانم باردار ابتدا باید رژیم غذایی دیابتیک را رعایت کند. به‌طوری که انرژی لازم برای او در سه ماه اول بارداری 25 کیلوگرم کالری، در سه ماه دوم بارداری 30 کیلوگرم کالری و در سه ماه سوم بارداری 35 کیلوگرم کالری است. اگر با رعایت رژیم غذایی به مدت 1 تا 2 هفته، قندخون ناشتا به کمتر از 95 نرسید تزریق انسولین لازم می‌شود. هرچند اختلال تحمل گلولز در افراد مبتلا به دیابت بارداری پس از وضع حمل برطرف می‌شود اما این خطر وجود دارد که درصدی از این خانم‌ها در آینده به دیابت بزرگسالان مبتلا شوند. بنابراین افراد مبتلا باید بیشتر از سایر افراد نسبت به کنترل وزن خود و ورزش کردن حساس باشند. پس از اقدامات تشخیصی، در صورتی که آزمایش قندخون غیرطبیعی باشد، لازم است بیمار تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کند. از طرفی پایش مرتب قندخون توسط گلوکومتر و ثبت آن در جداول مناسب برای خودپایشی و ارائه به پزشک معالج باید انجام شود. همچنین بیمار باید سونوگرافی‌ها و تست‌های سلامت جنین را طبق توصیه پزشک خود به‌موقع انجام دهد.»
دکتر فریبا اسحاقی، متخصص زنان و زایمان در مورد دیابت بارداری به «آتیه نو» می‌گوید: «به بالا رفتن قندخون در هنگام بارداری دیابت حاملگی می‌گویند که معمولاً در سه ماهه دوم و سوم بارداری ظاهر می‌شود. شایع‌ترین زمان ایجاد دیابت حاملگی بین هفته‌های 24 تا 28 حاملگی است. تابه‌حال، علت دقیق قندخون در این ایام شناخته نشده است اما احتمالاً هورمون‌ها نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. هورمون‌هایی که به هنگام بارداری به مقدار بالایی تولید می‌شوند با تأثیر بر جفت، به حفظ بارداری کمک می‌کنند. باگذشت زمان، میزان این هورمون‌ها در خون مادر باردار افزایش می‌یابد و ممکن است باعث شروع مقاومت بدن به انسولین (هورمون تنظیم‌کننده قندخون) شود. هورمون انسولین به انتقال گلوکز از خون به سلول‌ها و تأمین انرژی کمک می‌کند. در دوران بارداری، بدن به‌طور طبیعی کمی نسبت به انسولین مقاوم می‌شود تا گلوکز بیشتری در جریان خون برای انتقال به جنین در دسترس باشد. اگر مقاومت به انسولین بیش از حد شود، سطح گلوکز خون مادر ممکن است به‌طور غیرطبیعی افزایش یابد و باعث دیابت بارداری شود.
شیوع دیابت حاملگی در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. می‌توان گفت بین 2 تا 5 درصد خانم‌های باردار به دیابت حاملگی مبتلا می‌شوند. البته این میزان در خانم‌های بارداری که دارای عوامل خطر دیابت حاملگی هستند بیشتر است و حتی ممکن است به 14 درصد هم برسد. سن بالای 30 سال، چاقی به‌خصوص وزن بالای 90 کیلوگرم، سابقه قبلی از دیابت یا اختلال تحمل گلوگز، پرفشاری خون و سابقه ناهنجاری‌های جنینی در حاملگی قبلی، از عوارض خطر ابتلا به دیابت حاملگی هستند.»
علائم
او در مورد علائم دیابت بارداری می‌افزاید: «بالارفتن سطح قندخون در زمان بارداری معمولاً نشانه‌های محسوسی ندارد و معمولاً شبیه به سایر عوارض حاملگی است. با این‌حال برخی علائم رایج دیابت شدید در دوران بارداری شامل احساس تشنگی و گرسنگی بیش از حد و غیرطبیعی، تکرر ادرار، خشکی دهان، خستگی شدید، تاری دید و خارش است. برای اطمینان از اینکه این موارد علائم پیش‌دیابت هستند یا بخشی از عوارض طبیعی حاملگی، به‌طورمرتب بیمار باید تحت نظر پزشک باشد.»
تشخیص
این متخصص زنان و زایمان با بیان این مطلب که در خیلی از موارد، دیابت بارداری دارای علائم خاصی نیست از این‌رو توصیه می‌شود تمام خانم‌های باردار از نظر دیابت بارداری غربالگیر شوند بیان می‌کند: «تست غربالگری اولیه برای تشخیص دیابت بارداری تست امتحان گلوکز است. این تست برای تمامی خانم‌های باردار که بین هفته‌های 24 تا 28 حاملگی هستند انجام می‌شود. البته اگر در ویزیت اولیه، قندخون صبحگاهی خانم باردار بیشتر از 95 باشد و یا دارای عوامل خطر دیابت بارداری باشد، تست امتحان گلوکز در هنگام ویزیت اولیه انجام می‌شود. روش انجام تست امتحان گلوگز به این صورت است که خانم باردار باید 50 گرم کلولز بخورد و قندخون او یک ساعت بعد آزمایش شود. اگر قندخون او بیشتر از 130 باشد به دیابت بارداری مشکوک می‌شویم. در صورتی که تست امتحان گلولز مثبت باشد برای تشخیص قطعی دیابت حاملگی باید تست تحمل گلوکز 3 ساعته را انجام داد. در صورتی که تست امتحان گلولز منفی باشد اما فرد عوامل خطر دیابت بارداری و علائم آن را نشان دهد نیز این تست انجام می‌شود. اگر خانم بارداری در پیش از دو موقعیت از چهار موقعیت اندازه‌گیری قندخون اعداد غیرطبیعی نشان دهد تشخیص دیابت بارداری مسجل می‌شود.»
عوارض
دکتر اسحاقی در مورد عوارض دیابت بارداری توضیح می‌دهد: «در صورت عدم تشخیص و درمان دیابت بارداری ممکن است مخاطرات زیادی برای مادر و جنین ایجاد شود. دیابت بارداری حتی ممکن است به مرگ مادر هم منجر شود که شایع‌ترین علت آن انفارکتوس قلبی است. از دیگر عوارض ابتلای مادر می‌توان به بالارفتن قندخون (مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی)، پاره شدن نابه‌هنگام کیسه آب و زایمان زودرس و عفونت‌های ادراری در نیمه دوم بارداری، سقط مکرر و افزایش صدمات ناشی از زایمان از طریق سزارین اشاره کرد. دیابت بارداری همچنین باعث ایجاد عوارضی در جنین می‌شود، به‌طوری که مرگ‌و‌میر جنین حین تولد در زنان مبتلا به دیابت بارداری دو برابر زنان سالم است. همچنین دیابت بارداری باعث ماکروزومی (درشت‌اندامی جنین)، هیپوگلیسمی (کاهش سطح قندخون زیر حد طبیعی)، و سندرم زجر تنفسی (اختلال تهدید‌کننده ریوی) در جنین می‌شود.»
درمان
او در مورد درمان بارداری بیان می‌کند: «در دوران بارداری نمی‌توان از دارو‌های پایین‌آورنده قندخون خوراکی استفاده کرد. خانم باردار ابتدا باید رژیم غذایی دیابتیک را رعایت کند. به‌طوری که انرژی لازم برای او در سه ماه اول بارداری 25 کیلوگرم کالری، در سه ماه دوم بارداری 30 کیلوگرم کالری و در سه ماه سوم بارداری 35 کیلوگرم کالری است. اگر با رعایت رژیم غذایی به مدت 1 تا 2 هفته، قندخون ناشتا به کمتر از 95 نرسید تزریق انسولین لازم می‌شود. هرچند اختلال تحمل گلولز در افراد مبتلا به دیابت بارداری پس از وضع حمل برطرف می‌شود اما این خطر وجود دارد که درصدی از این خانم‌ها در آینده به دیابت بزرگسالان مبتلا شوند. بنابراین افراد مبتلا باید بیشتر از سایر افراد نسبت به کنترل وزن خود و ورزش کردن حساس باشند. پس از اقدامات تشخیصی، در صورتی که آزمایش قندخون غیرطبیعی باشد، لازم است بیمار تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کند. از طرفی پایش مرتب قندخون توسط گلوکومتر و ثبت آن در جداول مناسب برای خودپایشی و ارائه به پزشک معالج باید انجام شود. همچنین بیمار باید سونوگرافی‌ها و تست‌های سلامت جنین را طبق توصیه پزشک خود به‌موقع انجام دهد.»