آتیه‌نو بررسی کرد
دلایل کاهش مشمولان بیمه بیکاری
نازنین رزاقی‌مقدم روزنامه نگار
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی که نشان‌دهنده درصد جمعیت بیکار یک کشور در مقایسه با نیروی کار فعال است، نرخ بیکاری (Unemployment Rate) است. تعیین نرخ بیکاری نشان می‌دهد چه تعداد از افرادی که به دنبال کار و آماده به کار کردن هستند، به نسبت کل نیروی کار فعال کشور بیکارند. میزان سلامت اقتصادی یک کشور، میزان فشار تورمی و سیاست‌های اقتصادی مرتبط با کاهش بیکاری، از جمله مواردی است که با تعیین نرخ بیکاری مورد ارزیابی و سنجش قرار می‌گیرد.
با این حال، نرخ بیکاری تنها یک عدد برای ارزیابی شاخص‌های مذکور است و نشان‌دهنده وضعیت اشتغال نیست. در بسیاری از موارد، نرخ بیکاری ممکن است پایین اما وضعیت کارگران و شغل‌ها کم‌کیفیت باشد. در عین حال، نرخ بیکاری معمولاً افرادی را که فعالانه به دنبال کار هستند و به‌عنوان مثال از کار تعدیل یا اخراج شده‌اند و در زمره مشمولان بیمه بیکاری قرار دارند را در نظر می‌گیرد. در این تعریف، افرادی که از جست‌وجوی کار ناامید شده‌اند (کارگران دلسرد) نادیده گرفته می‌شوند.
آمار و ارقام مشمولان بیمه بیکاری
بر اساس گزارش‌ها، در سه ماهه اول سال جاری، در مجموع به طور متوسط 32 درصد از مقرری‌بگیران بیمه بیکاری کاسته شده که آن هم به دلیل اشتغال دوباره افراد بیکار شده بوده است. طبق آمارهای منتشر شده از سوی مرکز فناوری اطلاعات و آمار و محاسبات سازمان تأمین‌اجتماعی، در فروردین ماه 23 درصد، اردیبهشت 36 درصد و خرداد نیز 37 درصد از مقرری بگیران بیمه بیکاری کاسته شده است. یکی از دادههای آماری مربوط به قطع بیمه بیکاری در سازمان تأمین‌اجتماعی در سال 1403 نشان می‌دهد که دلایل مختلفی برای قطع این نوع بیمه به نفع مخاطبان و ذی‌نفعان سازمان وجود داشته است.
پایان استحقاق بیمه‌شده با 59 درصد، اشتغال دوباره فرد بیمه‌شده با 32 درصد، قطع مقرری توسط کارگزاری پنج درصد، احراز شرایط بازنشستگی مقرری‌بگیر با دو درصد و سایر موارد نیز دو درصد بوده است.
دادههای آماری نشانگر این موضوع است که در این مدت بیمه بیکاری 63 درصد از مردان و 37 درصد از زنان به‌خاطر دلایل مطرح شده قطع شده است.
در میان افرادی که بیمه بیکاری آن‌ها از سوی سازمان تأمین‌اجتماعی قطع شده، طبق آمارهای موجود 74 درصد متأهل، 25 درصد مجرد و یک درصد نیز افراد متکفل بوده‌اند. دادههای مربوط به پرداخت مقرری بیمه بیکاری در سازمان تأمین‌اجتماعی حاکی از کاهش تعداد مقرری‌بگیران در سالهای 1400 و 1401 است، بهگونهای که این مهم باعث شد تا 1020 میلیارد تومان از این محل صرفهجویی شود.
در همین راستا 180 میلیارد تومان در سال 1400، همچنین 350 میلیارد تومان در سال 1401 و طبق برآوردها 490 میلیارد تومان در سال گذشته میزان صرفهجویی از صندوق بیمه بیکاری بوده که این اقدام کارنامه مثبتی از سازمان تأمین‌اجتماعی در این مدت را به ثبت رسانده است.
ارزش مقرری بیمه بیکاری در سال 1403 به رقم حدود هفت هزار و 773 میلیارد و 880 میلیون تومان رسیده که نشان می‌دهد تأمین‌اجتماعی مبالغ هنگفتی نیز در این بخش هزینه میکند.
بر پایه این آمارها، در هر ساعت به‌طور متوسط 1.7 میلیارد تومان و هر روز به‌طور متوسط بیش از 41.9 میلیارد تومان مقرری بیمه بیکاری از سوی سازمان تأمین‌اجتماعی به افراد مشمول پرداخت می‌شود. همچنین ارزش نهایی مقرری بیمه بیکاری در سال 1402 حدود 12 هزار و 645 میلیارد تومان اعلام شده است. در حال حاضر حدود 150 هزار نفر از مقرری بیمه بیکاری سازمان تأمین‌اجتماعی استفاده می‌کنند.
در سال 1402 به‌طور متوسط ماهانه 155 هزار نفر از مقرری بیمه بیکاری در کشور استفاده کردند که نسبت به سال 1401 این آمار 10 درصد کاهش داشته است. جمع مدت پرداخت مقرری با توجه به میزان سابقه کلی پرداخت حق‌بیمه برای مجردان حداکثر 36 ماه و برای متأهلان یا متکفلان حداکثر 50 ماه است. در سال گذشته، مبلغی حدود 17 هزار میلیارد تومان به مقرری‌بگیران واجد شرایط از سوی تأمین‌اجتماعی پرداخت شد.
بیمه بیکاری به کارگران مشمول قانون کار و تابع قانون تأمین‌اجتماعی تعلق می‌گیرد و بر اساس آن کارفرما مکلف است سه درصد از مزد کارگر را به صندوق بیمه بیکاری واریز کند.
مقرری بیمه بیکاری مبلغی است که ماهیانه به مقرری‌بگیر پرداخت می‌شود و میزان و مدت استحقاق بهره‌مندی از آن بر اساس سابقه پرداخت حق‌بیمه بیکاری و متوسط مزد، حقوق یا کارمزد روزانه کارگر مشمول بیمه بیکاری تعیین می‌شود.
مطابق ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، مدت پرداخت مقرری با توجه به میزان سابقه پرداخت حق‌بیمه و وضعیت تجرد، تأهل یا تکفل بیمه‌شده تعیین می‌شود. بر این اساس جمع مدت پرداخت مقرری برای مجردین حداقل شش ماه و حداکثر ۳۶ ماه و برای متأهلین یا متکفلین حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۵۰ ماه است. لازم به ذکر است که مقرری بیمه بیکاری افراد واجد شرایط از روز اول بیکاری قابل پرداخت است و مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق‌بیمه محسوب می‌شود. افرادی که به‌طور غیر ارادی از کار بیکار شده‌اند، موظفند مراتب بیکاری خود را از طریق ثبت درخواست در سامانه جامع روابط کار به نشانی prkar.mcls.gov.ir اعلام کنند.
واکنش‌های متفاوت به کاهش آمار
از نگاه برخی تحلیلگران بازار کار، دلیل کاهش آمار مقرری‌بگیران بیمه بیکاری، توانمندسازی و آموزش آن‌ها و ارائه آموزش‌های مهارتی و کاهش اخراج و تعدیل نیروی کار در این زمینه اثرگذار بوده است. گروهی دیگر معتقدند این روند کاهشی به محدودیت‌های پیش‌بینی شده برای دریافت مقرری بیکاری برمی‌گردد و الزاماً به توان‌افزایی و مهارت‌آموزی افراد بیکارشده برای بازگشت مجدد به بازار کار ارتباطی ندارد.
به نظر این گروه از کارشناسان، کاهش تعداد بیمه‌شدگان در بیمه بیکاری عموماً مستلزم محدود کردن محدوده افرادی است که واجد شرایط دریافت مزایای بیکاری هستند و در نتیجه افراد کمتری تحت‌پوشش این نوع بیمه قرار می‌گیرند یا بیکاری خود را گزارش می‌کنند. بیمه بیکاری معمولاً برای ارائه حمایت مالی به افرادی طراحی شده که به‌طور غیرارادی شغل خود را از دست می‌دهند. هنگامی‌که تعداد افراد بیمه‌شده کاهش می‌یابد، گروه‌های خاصی ممکن است به دلیل تغییر در الزامات واجد شرایط بودن، تعدیل سیاست‌های دولت یا اقدامات مربوط به کاهش هزینه با هدف کاهش هزینه‌های عمومی، واجد شرایط دریافت این مزایا نباشند.
یک رویکرد برای کاهش تعداد بیمه‌شدگان، تشدید معیارهای واجد شرایط بودن است. این می‌تواند شامل افزایش حداقل ساعات کار، تغییر زمان اشتغال مورد نیاز قبل از واجد شرایط بودن، یا محدود کردن تعریف بیکاری غیرارادی باشد. به‌عنوان مثال کارگران گیگ، فریلنسرها یا برخی از کارمندان پاره‌وقت ممکن است در صورتی که تعاریف سختگیرانه‌تری نداشته باشند، کنار گذاشته شوند. کاهش پوشش بیمه بیکاری، اغلب بر وضعیت کارگران موقت و فصلی تأثیر می‌گذارد؛ زیرا این مشاغل می‌توانند در چارچوب مقررات مشمولیت بیمه بیکاری قرار نگیرند.
کارشناسان روابط کار تحلیل می‌کنند در حالی که کاهش تعداد بیمه‌شدگان می‌تواند هزینه‌های دولتی را کاهش دهد، احتمال دارد منجر به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی شود. تعداد افراد بیمه‌شده کمتر، می‌تواند به معنای خطرات فقر بیشتر در میان بیکاران و اتکای بیشتر به شبکه‌های حمایتی غیررسمی باشد و ممکن است اثرات نامطلوبی بر افراد و جوامعی بگذارد که بدون دسترسی به این شبکه، ایمنی مالی خود را از دست می‌دهند.
با این حال، نرخ بیکاری تنها یک عدد برای ارزیابی شاخص‌های مذکور است و نشان‌دهنده وضعیت اشتغال نیست. در بسیاری از موارد، نرخ بیکاری ممکن است پایین اما وضعیت کارگران و شغل‌ها کم‌کیفیت باشد. در عین حال، نرخ بیکاری معمولاً افرادی را که فعالانه به دنبال کار هستند و به‌عنوان مثال از کار تعدیل یا اخراج شده‌اند و در زمره مشمولان بیمه بیکاری قرار دارند را در نظر می‌گیرد. در این تعریف، افرادی که از جست‌وجوی کار ناامید شده‌اند (کارگران دلسرد) نادیده گرفته می‌شوند.
آمار و ارقام مشمولان بیمه بیکاری
بر اساس گزارش‌ها، در سه ماهه اول سال جاری، در مجموع به طور متوسط 32 درصد از مقرری‌بگیران بیمه بیکاری کاسته شده که آن هم به دلیل اشتغال دوباره افراد بیکار شده بوده است. طبق آمارهای منتشر شده از سوی مرکز فناوری اطلاعات و آمار و محاسبات سازمان تأمین‌اجتماعی، در فروردین ماه 23 درصد، اردیبهشت 36 درصد و خرداد نیز 37 درصد از مقرری بگیران بیمه بیکاری کاسته شده است. یکی از دادههای آماری مربوط به قطع بیمه بیکاری در سازمان تأمین‌اجتماعی در سال 1403 نشان می‌دهد که دلایل مختلفی برای قطع این نوع بیمه به نفع مخاطبان و ذی‌نفعان سازمان وجود داشته است.
پایان استحقاق بیمه‌شده با 59 درصد، اشتغال دوباره فرد بیمه‌شده با 32 درصد، قطع مقرری توسط کارگزاری پنج درصد، احراز شرایط بازنشستگی مقرری‌بگیر با دو درصد و سایر موارد نیز دو درصد بوده است.
دادههای آماری نشانگر این موضوع است که در این مدت بیمه بیکاری 63 درصد از مردان و 37 درصد از زنان به‌خاطر دلایل مطرح شده قطع شده است.
در میان افرادی که بیمه بیکاری آن‌ها از سوی سازمان تأمین‌اجتماعی قطع شده، طبق آمارهای موجود 74 درصد متأهل، 25 درصد مجرد و یک درصد نیز افراد متکفل بوده‌اند. دادههای مربوط به پرداخت مقرری بیمه بیکاری در سازمان تأمین‌اجتماعی حاکی از کاهش تعداد مقرری‌بگیران در سالهای 1400 و 1401 است، بهگونهای که این مهم باعث شد تا 1020 میلیارد تومان از این محل صرفهجویی شود.
در همین راستا 180 میلیارد تومان در سال 1400، همچنین 350 میلیارد تومان در سال 1401 و طبق برآوردها 490 میلیارد تومان در سال گذشته میزان صرفهجویی از صندوق بیمه بیکاری بوده که این اقدام کارنامه مثبتی از سازمان تأمین‌اجتماعی در این مدت را به ثبت رسانده است.
ارزش مقرری بیمه بیکاری در سال 1403 به رقم حدود هفت هزار و 773 میلیارد و 880 میلیون تومان رسیده که نشان می‌دهد تأمین‌اجتماعی مبالغ هنگفتی نیز در این بخش هزینه میکند.
بر پایه این آمارها، در هر ساعت به‌طور متوسط 1.7 میلیارد تومان و هر روز به‌طور متوسط بیش از 41.9 میلیارد تومان مقرری بیمه بیکاری از سوی سازمان تأمین‌اجتماعی به افراد مشمول پرداخت می‌شود. همچنین ارزش نهایی مقرری بیمه بیکاری در سال 1402 حدود 12 هزار و 645 میلیارد تومان اعلام شده است. در حال حاضر حدود 150 هزار نفر از مقرری بیمه بیکاری سازمان تأمین‌اجتماعی استفاده می‌کنند.
در سال 1402 به‌طور متوسط ماهانه 155 هزار نفر از مقرری بیمه بیکاری در کشور استفاده کردند که نسبت به سال 1401 این آمار 10 درصد کاهش داشته است. جمع مدت پرداخت مقرری با توجه به میزان سابقه کلی پرداخت حق‌بیمه برای مجردان حداکثر 36 ماه و برای متأهلان یا متکفلان حداکثر 50 ماه است. در سال گذشته، مبلغی حدود 17 هزار میلیارد تومان به مقرری‌بگیران واجد شرایط از سوی تأمین‌اجتماعی پرداخت شد.
بیمه بیکاری به کارگران مشمول قانون کار و تابع قانون تأمین‌اجتماعی تعلق می‌گیرد و بر اساس آن کارفرما مکلف است سه درصد از مزد کارگر را به صندوق بیمه بیکاری واریز کند.
مقرری بیمه بیکاری مبلغی است که ماهیانه به مقرری‌بگیر پرداخت می‌شود و میزان و مدت استحقاق بهره‌مندی از آن بر اساس سابقه پرداخت حق‌بیمه بیکاری و متوسط مزد، حقوق یا کارمزد روزانه کارگر مشمول بیمه بیکاری تعیین می‌شود.
مطابق ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، مدت پرداخت مقرری با توجه به میزان سابقه پرداخت حق‌بیمه و وضعیت تجرد، تأهل یا تکفل بیمه‌شده تعیین می‌شود. بر این اساس جمع مدت پرداخت مقرری برای مجردین حداقل شش ماه و حداکثر ۳۶ ماه و برای متأهلین یا متکفلین حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۵۰ ماه است. لازم به ذکر است که مقرری بیمه بیکاری افراد واجد شرایط از روز اول بیکاری قابل پرداخت است و مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق‌بیمه محسوب می‌شود. افرادی که به‌طور غیر ارادی از کار بیکار شده‌اند، موظفند مراتب بیکاری خود را از طریق ثبت درخواست در سامانه جامع روابط کار به نشانی prkar.mcls.gov.ir اعلام کنند.
واکنش‌های متفاوت به کاهش آمار
از نگاه برخی تحلیلگران بازار کار، دلیل کاهش آمار مقرری‌بگیران بیمه بیکاری، توانمندسازی و آموزش آن‌ها و ارائه آموزش‌های مهارتی و کاهش اخراج و تعدیل نیروی کار در این زمینه اثرگذار بوده است. گروهی دیگر معتقدند این روند کاهشی به محدودیت‌های پیش‌بینی شده برای دریافت مقرری بیکاری برمی‌گردد و الزاماً به توان‌افزایی و مهارت‌آموزی افراد بیکارشده برای بازگشت مجدد به بازار کار ارتباطی ندارد.
به نظر این گروه از کارشناسان، کاهش تعداد بیمه‌شدگان در بیمه بیکاری عموماً مستلزم محدود کردن محدوده افرادی است که واجد شرایط دریافت مزایای بیکاری هستند و در نتیجه افراد کمتری تحت‌پوشش این نوع بیمه قرار می‌گیرند یا بیکاری خود را گزارش می‌کنند. بیمه بیکاری معمولاً برای ارائه حمایت مالی به افرادی طراحی شده که به‌طور غیرارادی شغل خود را از دست می‌دهند. هنگامی‌که تعداد افراد بیمه‌شده کاهش می‌یابد، گروه‌های خاصی ممکن است به دلیل تغییر در الزامات واجد شرایط بودن، تعدیل سیاست‌های دولت یا اقدامات مربوط به کاهش هزینه با هدف کاهش هزینه‌های عمومی، واجد شرایط دریافت این مزایا نباشند.
یک رویکرد برای کاهش تعداد بیمه‌شدگان، تشدید معیارهای واجد شرایط بودن است. این می‌تواند شامل افزایش حداقل ساعات کار، تغییر زمان اشتغال مورد نیاز قبل از واجد شرایط بودن، یا محدود کردن تعریف بیکاری غیرارادی باشد. به‌عنوان مثال کارگران گیگ، فریلنسرها یا برخی از کارمندان پاره‌وقت ممکن است در صورتی که تعاریف سختگیرانه‌تری نداشته باشند، کنار گذاشته شوند. کاهش پوشش بیمه بیکاری، اغلب بر وضعیت کارگران موقت و فصلی تأثیر می‌گذارد؛ زیرا این مشاغل می‌توانند در چارچوب مقررات مشمولیت بیمه بیکاری قرار نگیرند.
کارشناسان روابط کار تحلیل می‌کنند در حالی که کاهش تعداد بیمه‌شدگان می‌تواند هزینه‌های دولتی را کاهش دهد، احتمال دارد منجر به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی شود. تعداد افراد بیمه‌شده کمتر، می‌تواند به معنای خطرات فقر بیشتر در میان بیکاران و اتکای بیشتر به شبکه‌های حمایتی غیررسمی باشد و ممکن است اثرات نامطلوبی بر افراد و جوامعی بگذارد که بدون دسترسی به این شبکه، ایمنی مالی خود را از دست می‌دهند.