کتاب الکترونیک تجربه نوینی از مطالعه
مهدیار عبدالهی روزنامه نگار
ورود تکنولوژی به عرصه زندگی، تغییرات گسترده‌ای در تمام حوزه‌ها و ابعاد مختلف زندگی مردم از جمله صنعت نشر ایجاد کرده است. ظهور پدیده نشر الکترونیکی و توزیع کتاب‌های الکترونیکی و دستگاه‌های کتابخوان (e-book reader) منجر به بروز تحولات اساسی در صنعت نشر شده است. کتاب الکترونیکی (ebook) که در قالب بسته‌‌های نرم‌‌افزاری مانند پی‌دی‌‌اف ارائه میشود عملاً باعث گسترش استفاده از آن در سطح جهانی شده است.
آتیه نو در آستانه روز کتاب و کتابخوانی در گفت‌وگوهایی مردمی نظر افراد را در خصوص کتاب الکترونیک، مزایا و معایب آن جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
هدیه عیدی‌نیا، دبیر تاریخ در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به اینکه کتاب الکترونیکی، مطالعه را راحت‌تر کرده است، گفت: «این شکل از کتاب مزایای بی‌شماری نسبت به کتاب‌های کاغذی و صوتی دارد. قابلیت ذخیره‌سازی در تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند و دسترسی در هر زمان و مکان از امتیازات کتاب الکترونیک است.»
عیدی‌نیا افزود: «برای حضور در کلاس باید همواره کتاب درسی و دفتر نمره همراه خود داشته باشم، کتاب الکترونیک و کتابخانه مجازی فرصت خوبی است و دیگر نیازی نیست کتاب‌های موردعلاقه‌ام را با خود حمل کنم.»
این آموزگار ادامه داد: «از طرفی در برنامه طاقچه و فیدیبو، کتابخانه الکترونیک ایجاد کردم و زمان‌هایی که دانش‌آموزان مشغول استراحت کوتاه و یا انجام تکالیف کلاسی هستند یا حتی در رفت‌و‌آمدهای روزانه و سفرهای خانوادگی به راحتی به آن‌ها مراجعه می‌کنم و بی‌دردسر مشغول مطالعه می‌شوم.»
این دبیر تاریخ انعطاف‌پذیری را یکی دیگر از مزیت‌های کتاب الکترونیک خواند و بیان کرد: «کتاب الکترونیک این امکان را فراهم آورده که به آسانی اندازه و سبک فونت و رنگ پس‌زمینه را تغییر دهیم. به همین دلیل بروز اختلالات بینایی و مشکل خواندن به حداقل می‌رسد.»
او با اشاره به خریداری فوری این کتاب‌ها از طریق پلتفرم‌های آنلاین گفت: «کتاب موردنظر خود را بعد از پرداخت آنلاین و دانلود، در کتابخانه مجازی ذخیره می‌کنم. با وجود کتاب الکترونیکی دیگر نیازی به گشتن و مراجعه به کتابفروشی‌های فیزیکی نیست و در زمان و انرژی صرفه‌جویی میشود.» عیدی‌نیا با اشاره به امکان جست‌وجو در کتاب‌های الکترونیک افزود: «از این طریق می‌توان به سرعت کلمات کلیدی یا عبارات خاصی را در متن کتاب پیدا کرد. کتاب‌های الکترونیک دارای امکانات دیگری از جمله لینک‌ها، حاشیه‌نویسی‌ها و محتوای چندرسانه‌ای هستند که اطلاعات بیشتری درباره محتوای کتاب به مخاطب ارائه می‌دهند.»
او در بیان معایب کتاب‌های الکترونیکی گفت: «اگرچه دسترسی به این کتاب‌ها بسیار سریع و آسان است اما با بروز کوچک‌ترین اختلال در پلتفرم‌ها یا دستگاه‌های الکترونیکی، خواننده برای دسترسی به کتابخانه مجازی خود دچار چالش جدی میشود. همچنین مطالعه در دستگاه‌های الکترونیکی گاهی اوقات آزاردهنده است و چشم‌ها را دچار خستگی می‌کند. علاوه بر این، تمرکز بر محتوای کتاب به دلیل دریافت هم‌زمان اعلان‌ها و پیام‌های مختلف در دستگاه‌های الکترونیکی، دشوارتر از کتاب‌های کاغذی است.»
رشد میانگین مطالعه سالانه
فاطمه موسوی‌ویائه، دکترای جامعه‌شناسی گفت: «شش سال است برنامه فیدیبو و طاقچه را روی تبلت نصب کرده‌ام. تا امروز 3200 کتاب الکترونیک خریده و حدود ۷۰۰ کتاب خریداری شده را خوانده‌ام. از وقتی کتاب الکترونیک می‌خوانم میانگین مطالعه سالانه‌ام دو برابر شده و به بیش از صد کتاب در سال رسیده است.»
او با اشاره به باور اغلب مردم درباره لذت بیشتر ورق زدن کتاب کاغذی، در خصوص چرایی ترجیح کتاب الکترونیک افزود: «به چند دلیل؛ اولین و مهم‌ترین آن اینکه کتاب الکترونیک ارزان‌تر و به‌طور میانگین قیمت آن 40 درصد قیمت کتاب کاغذی است. البته راحتی خرید کتاب نیز جذابیت دارد که لم داده روی مبل و با زدن چند دکمه انجام میشود.»
این جامعه‌شناس خواندن کتاب الکترونیکی را راحت‌تر دانست و ادامه داد: «به خاطر مشکل شبکیه چشم، خواندن کتاب کاغذی برایم سخت است؛ چون خواندن خطوط ریز کتاب آزاردهنده و نیازمند نور کافی تابیده روی صفحه است اما برای خواندن کتاب الکترونیک روی تبلت (ده اینچ که همان اندازه صفحه کتاب است)، به راحتی اندازه فونت و فاصله بین خطوط قابل‌تنظیم و بزرگ‌نمایی است، نوع فونت آن را به آسانی تغییر می‌دهم و با تنظیم نور صفحه و پس‌زمینه می‌توانم ساعت‌ها کتاب بخوانم، قبل از اینکه چشم‌هایم به سوزش بیفتند، اشک بریزند یا سیاهی بروند.» موسوی‌ویائه افزود: «آخرین دلیل، امکان فوق‌العاده دسترسی همیشگی و همه‌جایی کتاب‌ها بر روی تبلت‌ها و تلفن همراه است. کتاب الکترونیکی دردسر نداشتن فضای نگهداری، بسته‌بندی و جابه‌جایی در اسباب‌کشی را ندارد، این را آدمی می‌گوید که هزار عدد کتاب کاغذی دارد و مستأجر نیز هست!»
این جامعه‌شناس عدم قابلیت امانت دادن کتاب را ایراد اساسی کتاب الکترونیکی برشمرد و گفت: «البته من بیشتر نسخه الکترونیک داستان و رمان می‌خرم که معمولاً فقط یکی دو بار خوانده می‌شوند و اگر نسخه کاغذی آن‌ها را نیز می‌خریدم، به خاطر نداشتن جای کافی بعد از مدتی باید به دوستان یا کتابخانه عمومی هدیه می‌دادم اما بیشتر کتاب‌های موردعلاقه من در بین اطرافیانم طرفدار چندانی ندارد و می‌توانم به راحتی به نسخه الکترونیک کتاب‌ها اکتفا کنم و اگر از کتابی خوشم آمد بعدتر نسخه کاغذی آن را با اطمینان و اشتیاق بخرم.»
ترجیح کتاب صوتی
محمدمهدی نداف، فعال حوزه کسب و کار اینترنتی گفت: «من خودم شخصاً کتاب الکترونیک استفاده می‌کنم. خیلی‌وقت است که نمایشگاه کتاب نمی‌روم و کتاب نمی‌خرم مگر اینکه کتابی هدیه گرفته باشم و به دستم برسد.»
او دسترسی آسان را یکی از مزیت‌های کتاب الکترونیک خواند و افزود: «از طریق فیدیبو و طاقچه سریع کتاب‌های خریداری شده را باز و شروع به مطالعه می‌کنم.» نداف با اشاره به اینکه طرفدار کتاب صوتی نیست، گفت: «گنجینه آرامش پایدار، اثر صوتی با محوریت معنویت است که خودم آن را انجام می‌دهم. همچنین اگر موضوع ضروری و یا سخنرانی را بخواهم بشنوم به فایل صوتی آن مراجعه می‌کنم. اخیراً کتاب جول استین که اجرای خوبی داشت را گوش دادم چون بیان خیلی خوبی هم داشت. در مجموع ترجیح من خوانش کتاب مکتوب از طریق برنامه‌های طاقچه و فیدیبو است.»
او تأکید کرد: «ترجیحاً اگر بخواهم چیزی گوش دهم موسیقی ،آموزش و یا سخنرانی است در غیر این صورت کتاب مکتوب آنلاین می‌خوانم.»
نداف در بیان مزیت‌های کتاب الکترونیکی گفت: «کتاب چاپی حجیم و سنگین است و باید مدام داخل کیف یا دست به این‌سو و آن‌سو حمل شود. بسیاری از افراد آسیب چشمی را یکی از معایب کتاب الکترونیک به دلیل نور ساطع شده از تبلت یا گوشی همراه مطرح می‌کنند. این موضوع در اپلیکیشن‌های موجود به واسطه امکانات پیش‌بینی شده از بین رفته است.»
این فعال حوزه کسب‌و‌کار اینترنتی اضافه کرد: «در برنامه‌های موجود نور و فونت قابل تغییر است و میشود کاملاً مشکی و کوچک شود و لزوماً نیازی به درشت کردن نوشته نیست. در حالی که روز به روز قیمت کتاب چاپی در حال افزایش است قیمت کتاب الکترونیک بسیار پایین است. مهم‌تر اینکه در مواقع و مناسبت‌های مختلف کتاب‌ها با تخفیف عالی به فروش می‌رسند.»
نداف ادامه داد: «مزیت‌های دیگری نیز وجود دارد که شاید دغدغه من نباشد. اینکه چاپ هر کتاب به قطع تعداد بی‌شماری درخت منجر میشود و کتاب الکترونیک از این منظر به حفظ محیط زیست کمک چشمگیری می‌کند.» او در پاسخ به اینکه آیا کتاب صوتی می‌تواند جایگزین کتاب کاغذی شود، افزود: «این موضوع به سلیقه افراد برمی‌گردد. به نظرم هیچ‌یک از روش‌های خواندن نسبت به دیگری برتری ندارند و مکمل یکدیگر هستند. در مجموع انتخاب نوع کتاب به سلیقه، شرایط ذهنی و روحی اشخاص بستگی دارد.»
نداف توضیح داد: «اگر ماشین بگیرم و اهل رانندگی با ماشین باشم شاید کتاب صوتی گزینه خوبی باشد. موقعیت افراد نیز تأثیرگذار است که تمایل داشته باشند از وقت‌های مرده خود به بهترین نحو استفاده کنند. صدای گوینده کتاب صوتی نیز باید گیرا باشد و اگر با متن ارتباط خوبی برقرار کند قطعاً اجرای او تأثیرگذار خواهد بود و شنونده به شنیدن اثر مشتاق‌تر میشود.»
آتیه نو در آستانه روز کتاب و کتابخوانی در گفت‌وگوهایی مردمی نظر افراد را در خصوص کتاب الکترونیک، مزایا و معایب آن جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
هدیه عیدی‌نیا، دبیر تاریخ در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به اینکه کتاب الکترونیکی، مطالعه را راحت‌تر کرده است، گفت: «این شکل از کتاب مزایای بی‌شماری نسبت به کتاب‌های کاغذی و صوتی دارد. قابلیت ذخیره‌سازی در تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند و دسترسی در هر زمان و مکان از امتیازات کتاب الکترونیک است.»
عیدی‌نیا افزود: «برای حضور در کلاس باید همواره کتاب درسی و دفتر نمره همراه خود داشته باشم، کتاب الکترونیک و کتابخانه مجازی فرصت خوبی است و دیگر نیازی نیست کتاب‌های موردعلاقه‌ام را با خود حمل کنم.»
این آموزگار ادامه داد: «از طرفی در برنامه طاقچه و فیدیبو، کتابخانه الکترونیک ایجاد کردم و زمان‌هایی که دانش‌آموزان مشغول استراحت کوتاه و یا انجام تکالیف کلاسی هستند یا حتی در رفت‌و‌آمدهای روزانه و سفرهای خانوادگی به راحتی به آن‌ها مراجعه می‌کنم و بی‌دردسر مشغول مطالعه می‌شوم.»
این دبیر تاریخ انعطاف‌پذیری را یکی دیگر از مزیت‌های کتاب الکترونیک خواند و بیان کرد: «کتاب الکترونیک این امکان را فراهم آورده که به آسانی اندازه و سبک فونت و رنگ پس‌زمینه را تغییر دهیم. به همین دلیل بروز اختلالات بینایی و مشکل خواندن به حداقل می‌رسد.»
او با اشاره به خریداری فوری این کتاب‌ها از طریق پلتفرم‌های آنلاین گفت: «کتاب موردنظر خود را بعد از پرداخت آنلاین و دانلود، در کتابخانه مجازی ذخیره می‌کنم. با وجود کتاب الکترونیکی دیگر نیازی به گشتن و مراجعه به کتابفروشی‌های فیزیکی نیست و در زمان و انرژی صرفه‌جویی میشود.» عیدی‌نیا با اشاره به امکان جست‌وجو در کتاب‌های الکترونیک افزود: «از این طریق می‌توان به سرعت کلمات کلیدی یا عبارات خاصی را در متن کتاب پیدا کرد. کتاب‌های الکترونیک دارای امکانات دیگری از جمله لینک‌ها، حاشیه‌نویسی‌ها و محتوای چندرسانه‌ای هستند که اطلاعات بیشتری درباره محتوای کتاب به مخاطب ارائه می‌دهند.»
او در بیان معایب کتاب‌های الکترونیکی گفت: «اگرچه دسترسی به این کتاب‌ها بسیار سریع و آسان است اما با بروز کوچک‌ترین اختلال در پلتفرم‌ها یا دستگاه‌های الکترونیکی، خواننده برای دسترسی به کتابخانه مجازی خود دچار چالش جدی میشود. همچنین مطالعه در دستگاه‌های الکترونیکی گاهی اوقات آزاردهنده است و چشم‌ها را دچار خستگی می‌کند. علاوه بر این، تمرکز بر محتوای کتاب به دلیل دریافت هم‌زمان اعلان‌ها و پیام‌های مختلف در دستگاه‌های الکترونیکی، دشوارتر از کتاب‌های کاغذی است.»
رشد میانگین مطالعه سالانه
فاطمه موسوی‌ویائه، دکترای جامعه‌شناسی گفت: «شش سال است برنامه فیدیبو و طاقچه را روی تبلت نصب کرده‌ام. تا امروز 3200 کتاب الکترونیک خریده و حدود ۷۰۰ کتاب خریداری شده را خوانده‌ام. از وقتی کتاب الکترونیک می‌خوانم میانگین مطالعه سالانه‌ام دو برابر شده و به بیش از صد کتاب در سال رسیده است.»
او با اشاره به باور اغلب مردم درباره لذت بیشتر ورق زدن کتاب کاغذی، در خصوص چرایی ترجیح کتاب الکترونیک افزود: «به چند دلیل؛ اولین و مهم‌ترین آن اینکه کتاب الکترونیک ارزان‌تر و به‌طور میانگین قیمت آن 40 درصد قیمت کتاب کاغذی است. البته راحتی خرید کتاب نیز جذابیت دارد که لم داده روی مبل و با زدن چند دکمه انجام میشود.»
این جامعه‌شناس خواندن کتاب الکترونیکی را راحت‌تر دانست و ادامه داد: «به خاطر مشکل شبکیه چشم، خواندن کتاب کاغذی برایم سخت است؛ چون خواندن خطوط ریز کتاب آزاردهنده و نیازمند نور کافی تابیده روی صفحه است اما برای خواندن کتاب الکترونیک روی تبلت (ده اینچ که همان اندازه صفحه کتاب است)، به راحتی اندازه فونت و فاصله بین خطوط قابل‌تنظیم و بزرگ‌نمایی است، نوع فونت آن را به آسانی تغییر می‌دهم و با تنظیم نور صفحه و پس‌زمینه می‌توانم ساعت‌ها کتاب بخوانم، قبل از اینکه چشم‌هایم به سوزش بیفتند، اشک بریزند یا سیاهی بروند.» موسوی‌ویائه افزود: «آخرین دلیل، امکان فوق‌العاده دسترسی همیشگی و همه‌جایی کتاب‌ها بر روی تبلت‌ها و تلفن همراه است. کتاب الکترونیکی دردسر نداشتن فضای نگهداری، بسته‌بندی و جابه‌جایی در اسباب‌کشی را ندارد، این را آدمی می‌گوید که هزار عدد کتاب کاغذی دارد و مستأجر نیز هست!»
این جامعه‌شناس عدم قابلیت امانت دادن کتاب را ایراد اساسی کتاب الکترونیکی برشمرد و گفت: «البته من بیشتر نسخه الکترونیک داستان و رمان می‌خرم که معمولاً فقط یکی دو بار خوانده می‌شوند و اگر نسخه کاغذی آن‌ها را نیز می‌خریدم، به خاطر نداشتن جای کافی بعد از مدتی باید به دوستان یا کتابخانه عمومی هدیه می‌دادم اما بیشتر کتاب‌های موردعلاقه من در بین اطرافیانم طرفدار چندانی ندارد و می‌توانم به راحتی به نسخه الکترونیک کتاب‌ها اکتفا کنم و اگر از کتابی خوشم آمد بعدتر نسخه کاغذی آن را با اطمینان و اشتیاق بخرم.»
ترجیح کتاب صوتی
محمدمهدی نداف، فعال حوزه کسب و کار اینترنتی گفت: «من خودم شخصاً کتاب الکترونیک استفاده می‌کنم. خیلی‌وقت است که نمایشگاه کتاب نمی‌روم و کتاب نمی‌خرم مگر اینکه کتابی هدیه گرفته باشم و به دستم برسد.»
او دسترسی آسان را یکی از مزیت‌های کتاب الکترونیک خواند و افزود: «از طریق فیدیبو و طاقچه سریع کتاب‌های خریداری شده را باز و شروع به مطالعه می‌کنم.» نداف با اشاره به اینکه طرفدار کتاب صوتی نیست، گفت: «گنجینه آرامش پایدار، اثر صوتی با محوریت معنویت است که خودم آن را انجام می‌دهم. همچنین اگر موضوع ضروری و یا سخنرانی را بخواهم بشنوم به فایل صوتی آن مراجعه می‌کنم. اخیراً کتاب جول استین که اجرای خوبی داشت را گوش دادم چون بیان خیلی خوبی هم داشت. در مجموع ترجیح من خوانش کتاب مکتوب از طریق برنامه‌های طاقچه و فیدیبو است.»
او تأکید کرد: «ترجیحاً اگر بخواهم چیزی گوش دهم موسیقی ،آموزش و یا سخنرانی است در غیر این صورت کتاب مکتوب آنلاین می‌خوانم.»
نداف در بیان مزیت‌های کتاب الکترونیکی گفت: «کتاب چاپی حجیم و سنگین است و باید مدام داخل کیف یا دست به این‌سو و آن‌سو حمل شود. بسیاری از افراد آسیب چشمی را یکی از معایب کتاب الکترونیک به دلیل نور ساطع شده از تبلت یا گوشی همراه مطرح می‌کنند. این موضوع در اپلیکیشن‌های موجود به واسطه امکانات پیش‌بینی شده از بین رفته است.»
این فعال حوزه کسب‌و‌کار اینترنتی اضافه کرد: «در برنامه‌های موجود نور و فونت قابل تغییر است و میشود کاملاً مشکی و کوچک شود و لزوماً نیازی به درشت کردن نوشته نیست. در حالی که روز به روز قیمت کتاب چاپی در حال افزایش است قیمت کتاب الکترونیک بسیار پایین است. مهم‌تر اینکه در مواقع و مناسبت‌های مختلف کتاب‌ها با تخفیف عالی به فروش می‌رسند.»
نداف ادامه داد: «مزیت‌های دیگری نیز وجود دارد که شاید دغدغه من نباشد. اینکه چاپ هر کتاب به قطع تعداد بی‌شماری درخت منجر میشود و کتاب الکترونیک از این منظر به حفظ محیط زیست کمک چشمگیری می‌کند.» او در پاسخ به اینکه آیا کتاب صوتی می‌تواند جایگزین کتاب کاغذی شود، افزود: «این موضوع به سلیقه افراد برمی‌گردد. به نظرم هیچ‌یک از روش‌های خواندن نسبت به دیگری برتری ندارند و مکمل یکدیگر هستند. در مجموع انتخاب نوع کتاب به سلیقه، شرایط ذهنی و روحی اشخاص بستگی دارد.»
نداف توضیح داد: «اگر ماشین بگیرم و اهل رانندگی با ماشین باشم شاید کتاب صوتی گزینه خوبی باشد. موقعیت افراد نیز تأثیرگذار است که تمایل داشته باشند از وقت‌های مرده خود به بهترین نحو استفاده کنند. صدای گوینده کتاب صوتی نیز باید گیرا باشد و اگر با متن ارتباط خوبی برقرار کند قطعاً اجرای او تأثیرگذار خواهد بود و شنونده به شنیدن اثر مشتاق‌تر میشود.»