اعتيـاد چشمگیر نوجوانان به تلفن همراه
ابزارهاي ارتباطي مانند تلفن همراه، ماهواره و اينترنت اين قابليت را به ما بخشيده‌انـد كـه بتـوانيم در تعامل با مسافت‌ها و مكان‌هاي دورتر قرار گيريم، زمان را بهتر و متفاوت از گذشته مديريت و درك كنيم و روابط خود را در قالب‌هاي جديدي سامان دهيم.
تلفن همراه به‌عنوان ابزاري ارتباطي كه كاركردهاي فراارتباطي بسياري يافته، علاوه بـر گسترش در ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعي، در بُعد فردي نيز مصـرف بالایی دارد. در اين زمينه، ورود تدريجي ابزارهاي تكنولوژيك به عرصه زندگي روزمره ايرانـي و بديهي انگاشتن اقتباس و بهره‌مندي از آن‌ها در نگاه والدين و نوجوانـان، بـدون مطالعـه و برنامه‌ريزي ارتباطي و رسانه‌اي، گروه‌هاي مختلف درگيـر را بـا مشـكلاتي مواجـه سـاخته است. آسيب‌هايي كه معمولاً در جايي جز خاستگاه اصليشان جوياي علت آن‌ها مي‌شـويم.
مطابق آمار ارائه شده توسـط بانـك جهـاني و ITU (اتحادیه جهانی مخابرات) در سـال 2002 حدود 32 درصـد جمعيت ايران تحت‌پوشش تلفن همراه قرار گرفته‌اند. ايـن رقـم در سـال 2006 بـه 90 درصد افزایش یافته است. همچنين مشتركان تلفن همراه در ايران در سال 2002 به ازاي هر 100 نفر، 3.4 نفر بوده كه در سال 2007 به 41.8 نفر رسیده است. این رقم در سال 2010 به 73.1 نفر و در سال 2011 به 74.9 نفر رسید. آماری که امروز و با گسترش تکنولوژی، سر به فلک می‌کشد.
به اين ترتيب، سهولت كاربري و قيمت ارزان تلفن همراه در سـال‌هـاي اخيـر، موجـب تغيير الگوي كاربري اوليه اين وسيله از ابزاري براي مناسبات تجاري بـه وسـيله‌اي همه‌جا حاضر شده كه طيف متنوعي از كاربران را پوشش مي‌دهد.
امروزه تلفن‌هاي همراه به جزئي لازم و جدايي‌ناپذير از زنـدگي نوجوانـان تبـديل شـده‌انـد. بنابراين اثر اين ماهيت در سطح خانواده قابل‌مشاهده اسـت. امکان دسترسـي نامحـدود تلفن‌همراه، قابليتی ایجاد می‌کند که فضایی به‌شدت شخصی برای نوجوان فراهم شود؛ فضایی که خانواده می‌تواند اثر آن را درک و احساس کند. توجه رقابتی میان خانواده و همسالان، آشفتگی درباره جداسازی فضاهای عمومی و خصوصی، قواعد خانگی متناقض که درباره شخصیت نوجوان وضع می‌شوند و نهایتاً عدم تعادل میان وابستگی و استقلال از خانواده، از جمله حوزه‌هایی هستند که اثرات تلفن همراه در آن‌ها احساس می‌شود.
براي نمونه، می‌توان به اعتيـاد 38 درصـدي نوجوانان ايراني به تلفن همراه (جام‌جم آنلاين، 29 بهمن 1389)، اعتياد 27 درصدي 15 تـا 25 ساله‌ها به اينترنت (معيدفر و ديگران، 1386) و نسبت 25 درصـدي پيـام‌هـاي حـاوي مسائل جنسي و سركار گذاشتن ديگران در ميان جوانـان دانشـجو (منطقـي، 1387 : 157) اشاره کرد. این آمار قدیمی بیانگر آغاز ماجراست و گسترش بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تغییر شکل آن، در عمل دریافت آمار دقیق را ناممکن می‌سازد.
تلفن‌هاي همراه آرزوي ديرينه بشر براي ارتباط برقرار كردن با فواصل دورتـر را محقق كرده و او را از استبداد جغرافيا رهانيده است. اما این فقط مرزهاي جغرافيايي نيستند كه به‌واسطه به‌كارگيري اين ابزارهـاي تكنولوژيـك، تغييـر معنـا داده‌اند، تلفن‌هاي همراه حتي مرزهاي ميان زندگي عمومي و خصوصي را نيز محو كرده‌اند. امروزه، يافتن مردمي كه درباره امور شخصي خود از طريـق تلفـن همـراه و در مقابـل غريبه‌ها صحبت مي‌كنند يا اين امر را به شكلي بي‌صـدا از طريـق پيامـك‌هـا و در حضـور خانواده و دوستانشان انجام مي‌دهند، چندان دشوار نيست.
البته می‌شد با مطالعه و استفاده از راه‌حل‌هاي برآمده از مطالعات و متناسـب بـا مختصـات جامعه ايراني، پیامدهای سوء این پدیده، عمق و گسترش كمتري بيابند. امري كه درباره هر ابزار تكنولوژيـك بـه‌طور خاص نيازمند فراهم‌آوري بسـته فرهنگـي متشـكل از آمـوزش، سـواد رسـانه‌اي و تكنولوژيك، سياست‌هاي فناورانه و سياسـت‌گـذاري در سـطح كـلان ملـي اسـت. همچنان‌كه نگاهي به تجربه برخی كشورها در اين زمينه حاكي از توجه ويژه به مسئله كودكان يا نوجوانان و رسانه است. امري كه علي‌رغم اهميت و اضطرار، در اسناد مختلف مانند نظام جامع رسانه‌هاي كشور توجه هيچ‌يك از سياست‌گذاران را به خود جلب نكرده است.
* برگرفته از مقاله علمی-پژوهشی«آسیب‌شناسی استفادة نوجوانان از تلفن همراه»
مهدی منتظر قائم و رضوانه عرفانی حسین‌پور
تلفن همراه به‌عنوان ابزاري ارتباطي كه كاركردهاي فراارتباطي بسياري يافته، علاوه بـر گسترش در ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعي، در بُعد فردي نيز مصـرف بالایی دارد. در اين زمينه، ورود تدريجي ابزارهاي تكنولوژيك به عرصه زندگي روزمره ايرانـي و بديهي انگاشتن اقتباس و بهره‌مندي از آن‌ها در نگاه والدين و نوجوانـان، بـدون مطالعـه و برنامه‌ريزي ارتباطي و رسانه‌اي، گروه‌هاي مختلف درگيـر را بـا مشـكلاتي مواجـه سـاخته است. آسيب‌هايي كه معمولاً در جايي جز خاستگاه اصليشان جوياي علت آن‌ها مي‌شـويم.
مطابق آمار ارائه شده توسـط بانـك جهـاني و ITU (اتحادیه جهانی مخابرات) در سـال 2002 حدود 32 درصـد جمعيت ايران تحت‌پوشش تلفن همراه قرار گرفته‌اند. ايـن رقـم در سـال 2006 بـه 90 درصد افزایش یافته است. همچنين مشتركان تلفن همراه در ايران در سال 2002 به ازاي هر 100 نفر، 3.4 نفر بوده كه در سال 2007 به 41.8 نفر رسیده است. این رقم در سال 2010 به 73.1 نفر و در سال 2011 به 74.9 نفر رسید. آماری که امروز و با گسترش تکنولوژی، سر به فلک می‌کشد.
به اين ترتيب، سهولت كاربري و قيمت ارزان تلفن همراه در سـال‌هـاي اخيـر، موجـب تغيير الگوي كاربري اوليه اين وسيله از ابزاري براي مناسبات تجاري بـه وسـيله‌اي همه‌جا حاضر شده كه طيف متنوعي از كاربران را پوشش مي‌دهد.
امروزه تلفن‌هاي همراه به جزئي لازم و جدايي‌ناپذير از زنـدگي نوجوانـان تبـديل شـده‌انـد. بنابراين اثر اين ماهيت در سطح خانواده قابل‌مشاهده اسـت. امکان دسترسـي نامحـدود تلفن‌همراه، قابليتی ایجاد می‌کند که فضایی به‌شدت شخصی برای نوجوان فراهم شود؛ فضایی که خانواده می‌تواند اثر آن را درک و احساس کند. توجه رقابتی میان خانواده و همسالان، آشفتگی درباره جداسازی فضاهای عمومی و خصوصی، قواعد خانگی متناقض که درباره شخصیت نوجوان وضع می‌شوند و نهایتاً عدم تعادل میان وابستگی و استقلال از خانواده، از جمله حوزه‌هایی هستند که اثرات تلفن همراه در آن‌ها احساس می‌شود.
براي نمونه، می‌توان به اعتيـاد 38 درصـدي نوجوانان ايراني به تلفن همراه (جام‌جم آنلاين، 29 بهمن 1389)، اعتياد 27 درصدي 15 تـا 25 ساله‌ها به اينترنت (معيدفر و ديگران، 1386) و نسبت 25 درصـدي پيـام‌هـاي حـاوي مسائل جنسي و سركار گذاشتن ديگران در ميان جوانـان دانشـجو (منطقـي، 1387 : 157) اشاره کرد. این آمار قدیمی بیانگر آغاز ماجراست و گسترش بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تغییر شکل آن، در عمل دریافت آمار دقیق را ناممکن می‌سازد.
تلفن‌هاي همراه آرزوي ديرينه بشر براي ارتباط برقرار كردن با فواصل دورتـر را محقق كرده و او را از استبداد جغرافيا رهانيده است. اما این فقط مرزهاي جغرافيايي نيستند كه به‌واسطه به‌كارگيري اين ابزارهـاي تكنولوژيـك، تغييـر معنـا داده‌اند، تلفن‌هاي همراه حتي مرزهاي ميان زندگي عمومي و خصوصي را نيز محو كرده‌اند. امروزه، يافتن مردمي كه درباره امور شخصي خود از طريـق تلفـن همـراه و در مقابـل غريبه‌ها صحبت مي‌كنند يا اين امر را به شكلي بي‌صـدا از طريـق پيامـك‌هـا و در حضـور خانواده و دوستانشان انجام مي‌دهند، چندان دشوار نيست.
البته می‌شد با مطالعه و استفاده از راه‌حل‌هاي برآمده از مطالعات و متناسـب بـا مختصـات جامعه ايراني، پیامدهای سوء این پدیده، عمق و گسترش كمتري بيابند. امري كه درباره هر ابزار تكنولوژيـك بـه‌طور خاص نيازمند فراهم‌آوري بسـته فرهنگـي متشـكل از آمـوزش، سـواد رسـانه‌اي و تكنولوژيك، سياست‌هاي فناورانه و سياسـت‌گـذاري در سـطح كـلان ملـي اسـت. همچنان‌كه نگاهي به تجربه برخی كشورها در اين زمينه حاكي از توجه ويژه به مسئله كودكان يا نوجوانان و رسانه است. امري كه علي‌رغم اهميت و اضطرار، در اسناد مختلف مانند نظام جامع رسانه‌هاي كشور توجه هيچ‌يك از سياست‌گذاران را به خود جلب نكرده است.
* برگرفته از مقاله علمی-پژوهشی«آسیب‌شناسی استفادة نوجوانان از تلفن همراه»
مهدی منتظر قائم و رضوانه عرفانی حسین‌پور