آتیه‌نو بررسی می‌کند
تأثیر استفاده از تلفن همراه در روند تحصیلی دانش‌آموز
مهدیار عبدالهی روزنامه نگار
یکی از رایج‌ترین ابزارهای بهره‌گیری از فناوری، تلفن‌‌‌های همراه هوشمند (موبایل) است. بیشترین تعداد کاربران این دستگاه‌های الکترونیک نوجوانان و جوانان هستند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد دانش‌آموزان به‌طور متوسط هر 8.6 دقیقه به تلفن همراه خود سر می‌زنند.
برای دانش‌آموزان که باید وقت زیادی را صرف تمرکز بر مباحث درسی خود کنند، مهم نیست که اعتیاد دانش‌آموز چقدر خفیف یا شدید باشد؛ چراکه در مجموع اعتیاد به گوشی هوشمند می‌تواند مساوی با شکست یا افت تحصیلی باشد.
وحید نباتی، مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه هیئت‌امنایی شهید همت تهران در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «بعد از کرونا و آغاز آموزش مجازی در مدارس، تلفن همراه نقش پررنگی ایفا کرد و یک‌سری کارکردهای مثبت این وسیله از جمله امکان ورود به شبکه شاد باعث شد استفاده از این وسیله ادامه‌دار شود.» نباتی با اشاره به اینکه قبل از شیوع کرونا اثری از ایجاد گروه مجازی کلاسی وجود نداشت، افزود: «یکی دیگر از ره‌آوردهای مدرسه دیجیتال، ایجاد گروه مجازی برای هر پایه کلاسی بود. با تشکیل گروه، این امکان فراهم شد که دانش‌آموزان و اولیا با معلم ارتباط متقابل داشته باشند.»
او از تداوم فعالیت گروه‌های مجازی پس از اتمام کرونا به‌عنوان امتیاز مثبت آموزش آنلاین یاد کرد و گفت: «امتیاز مثبت آموزش مجازی باعث شد که هر ساله گروه‌های شبکه شاد تشکیل شود. همین اتفاق زمینه شکل‌گیری و تقویت ارتباط بین معلمان با دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها را افزایش داده است.»
نباتی ادامه داد: «اگر معلم بخواهد نکته‌ای را درباره فرزند به والدین اطلاع‌رسانی کند از طریق این گروه‌ها اقدام لازم را به عمل می‌آورد و در سطح وسیعی اکثر نامه‌نگاری‌های کاغذی میان مدارس و خانواده‌ها حذف شده است.» او در خصوص اهمیت اطلاع‌رسانی تکالیف دانش‌آموز از طریق شبکه شاد توضیح داد: «دانش‌آموزان پایه‌های پایین تکالیف خود را فراموش می‌کنند و یا سرعت دست آن‌ها در یادداشت‌برداری تکالیف پایین است. ارسال تکالیف از سوی معلم در گروه‌های کلاسی این چالش را تا حدودی از میان برمی‌دارد.»
مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه شهید همت، افزود: «ارسال تکالیف در گروه‌های مجازی باعث می‌شود اولیا در جریان امور قرار گیرند. یکی دیگر از مزایای گروه‌های کلاسی امکان اشتراک‌گذاری فیلم یا صوت انجام آزمایش‌ها از طرف دانش‌آموزان است. در مجموع، از منظر ارتباط معلم با دانش‌آموز یا اولیا قطعاً شبکه شاد و تلفن همراه بسیار مؤثر است.»
نباتی در خصوص مضرات استفاده از تلفن همراه در روند تحصیلی دانش‌آموزان گفت: «با توجه به اینکه در ایام کرونا انجام تکالیف به‌صورت فیلم و آزمون مجازی بود، کاهلی دانش آموز را اولیا جبران می‌کردند. این موضوع باعث شد بعد از کرونا، تا حدودی دانش‌آموز نتواند از رویه آن دوران فاصله بگیرد و برقراری ارتباط با آزمون‌ها و ارزیابی حضوری تا حدودی برای او دشوار است.»
او اضافه کرد: «مشکل بعدی این است که برخی دانش‌آموزان به بهانه اطلاع از تکالیف ارسالی در گروه کلاسی، دسترسی مداوم به تلفن همراه را ضروری می‌دانند در حالی که این موضوع بهانه‌ای بیش نیست. اغلب اوقات به محض دسترسی به این وسیله مشغول بازی یا پرسه در شبکه‌های اجتماعی می‌شوند.»
مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه شهید همت، تأکید کرد: «ضعف در نظارت اولیا بر تبعات اعتیاد کودکان به استفاده از گوشی همراه و فضای مجازی دامن می‌زند و قطعاً در بلندمدت آسیب‌های جدی این مسئله آشکار می‌شود.»
تعیین زمان استفاده از تلفن همراه
ملیحه علوی، مادر بامداد دانش‌آموز مقطع ابتدایی در گفت‌وگو با آتیه نو بیان کرد: «در مقطع ابتدایی دانش‌آموزان به ندرت برای انجام تکالیف خود از تلفن همراه استفاده می‌کنند. البته گاهی برای تنوع به پسرم اجازه می‌دهم به‌صورت آنلاین با دوستان خود ارتباط بگیرد و مشق‌های خود را انجام دهد تا حین انجام تکالیف با هم گپ بزنند و شوخی کنند.»
علوی افزود: «دخترم باران، قاعدتاً به دلیل اینکه دانش‌آموز رشته هنر است ناگزیر برای بعضی دروس از جمله تاریخ هنر و جست‌وجوی آثار هنرمندان از تلفن همراه استفاده می‌کند.»
این استاد رشته زبان‍‌شناسی دانشگاه آزاد در خصوص راهکار مدیریت استفاده از تلفن همراه گفت: «برای زمان حضور پسرم (بامداد) در منزل، یک تا یک ساعت و نیم به‌صورت متغیر قانون مدت استفاده از تلفن همراه تعریف کردیم اما برای باران با توجه به اینکه نوجوان است و حرف‌شنوی کمتری دارد نظارت بر مدت استفاده او از تلفن همراه کمی سخت‌تر است. با این حال اگر متوجه استفاده بیش از حد او از تلفن همراه شویم تذکر می‌دهیم.»
علوی یادآور شد: «بعداز دوران کرونا، مگر در مواردی مانند آموزش خودآموز زبان، استفاده از تلفن همراه برای یادگیری کمتر احساس شد. اگر در مدارس نیز نیازی به آموزش برنامه کاربردی خاصی باشد از لپ‌تاپ یا سیستم‌های کامپیوتری استفاده می‌شود و تلفن همراه کمترین سهم را در این زمینه دارد.»
او تأکید کرد: «در اینکه استفاده درست از تلفن همراه نیازمند آموزش است هیچ جای بحث نیست، اگرچه مدارس فرزندان من در این زمینه خوب عمل کرده‌اند.»
سنگینی بار انجام تکلیف مدرسه بر دوش والدین
شیما عربی، مادر ویانا دانش‌آموز کلاس سوم در پاسخ به پرسش آتیه نو در خصوص میزان ساعت استفاده دخترش از تلفن همراه برای انجام تکالیف مدرسه گفت: «برنامه کلاسی فردا و تکالیف روز بعد از طریق شاد برای والدین ارسال می‌شود. به همین دلیل ویانا اصلاً از گوشی برای امور درسی خود استفاده نمی‌کند. من تنها به منظور اطلاع از برنامه و تکلیف روزانه درسی او نیم ساعت از گوشی استفاده می‌کنم.»
مادر این دانش‌آموز دبستانی با انتقاد از رویه مدارس امروز افزود: «استفاده از فضای شاد برای ارسال برنامه درسی و تکالیف رویه درستی نیست. به جای اینکه دانش‌آموز سر کلاس جواب پرسش‌های متن کتاب را بنویسد، با ارسال تکالیف به گروه‌های کلاسی از سوی معلم، بار کامل مسئولیت انجام تکالیف دانش‌آموز به والدین تحمیل می‌شود.»
او ادامه داد: «مثلاً عکس یک تکلیف خاص داخل گروه به اشتراک گذاشته می‌شود که دانش‌آموز با کمک والدین آن را انجام دهد. این موضوع باعث می‌شود که اگر پدر و مادر دانش‌آموز گروه را کنترل و بازبینی نکنند دانش‌آموز نسبت به انجام تکالیف احساس مسئولیتی نداشته باشد. به عبارت دقیق‌تر استفاده از تلفن همراه و شبکه شاد به بی‌تفاوتی و بی‌مسئولیتی دانش‌آموزان دامن زده است.»
لزوم نظارت و ارزیابی
مریم نیک‌بخت، مادر دانش‌آموز دبستانی در گفت‌وگو با آتیه نو توضیح داد: «دخترم به ندرت از تلفن همراه در امور تحصیلی خود استفاده می‌کند اما بعضی اوقات فایل‌های آموزشی یوتیوب را به دلیل اینکه قابلیت کپی‌برداری ندارند چندین‌بار می‌بیند و این موضوع علاوه بر ایجاد وابستگی، آسیب بینایی به دنبال دارد. البته از سوی دیگر، نمی‌توان مزیت تلفن همراه را در جست‌وجوی اینترنتی آسان و سریع مطالب مختلف نادیده گرفت.»
او بر لزوم نظارت والدین بر استفاده فرزندان از گوشی همراه تأکید کرد و گفت: «حتی اگر دانش آموز برای انجام تکالیف نیازمند گوشی تلفن همراه باشد باید والدین به دور از رویکرد سختگیرانه، بر نحوه استفاده فرزند خود از این وسیله نظارت کنند.»
نیک‌بخت اضافه کرد: «متأسفانه امروز شاهد تشدید رویکرد رفع تکلیف در مدارس کشور هستیم. عملکرد نظام آموزشی در هدایت دانش‌آموزان به استفاده از تلفن همراه قابل قبول نیست. همچنین شیوه تدریس نامناسب در مدارس دولتی و غیرانتفاعی و ارجاع نابه‌جای دانش‌آموز برای یادگیری بیشتر از طریق جست‌وجوی اینترنتی، گاهی به کج‌فهمی و ضعف در یادگیری منجر می‌شود.»
این مادر دانش‌آموز ابتدایی افزود: «در خصوص شیوه استفاده نوجوانان و جوانان از تلفن همراه، رویکرد مدونی از سوی دستگاهای فرهنگی و اجتماعی کشور اتخاذ نشده است. نوجوان و جوان امروزی ما به‌صورت مداوم به دنبال نصب فیلترشکن قوی برای ورود به صفحات مجازی محدودشده است. این گشت‌وگذار بی‌هدف نه‌تنها دستاورد مثبتی ندارد بلکه بیش از پیش هدررفت وقت و انرژی و سرانجام وابستگی و سرگشتگی آن‌ها را در پی دارد.»
برای دانش‌آموزان که باید وقت زیادی را صرف تمرکز بر مباحث درسی خود کنند، مهم نیست که اعتیاد دانش‌آموز چقدر خفیف یا شدید باشد؛ چراکه در مجموع اعتیاد به گوشی هوشمند می‌تواند مساوی با شکست یا افت تحصیلی باشد.
وحید نباتی، مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه هیئت‌امنایی شهید همت تهران در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «بعد از کرونا و آغاز آموزش مجازی در مدارس، تلفن همراه نقش پررنگی ایفا کرد و یک‌سری کارکردهای مثبت این وسیله از جمله امکان ورود به شبکه شاد باعث شد استفاده از این وسیله ادامه‌دار شود.» نباتی با اشاره به اینکه قبل از شیوع کرونا اثری از ایجاد گروه مجازی کلاسی وجود نداشت، افزود: «یکی دیگر از ره‌آوردهای مدرسه دیجیتال، ایجاد گروه مجازی برای هر پایه کلاسی بود. با تشکیل گروه، این امکان فراهم شد که دانش‌آموزان و اولیا با معلم ارتباط متقابل داشته باشند.»
او از تداوم فعالیت گروه‌های مجازی پس از اتمام کرونا به‌عنوان امتیاز مثبت آموزش آنلاین یاد کرد و گفت: «امتیاز مثبت آموزش مجازی باعث شد که هر ساله گروه‌های شبکه شاد تشکیل شود. همین اتفاق زمینه شکل‌گیری و تقویت ارتباط بین معلمان با دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها را افزایش داده است.»
نباتی ادامه داد: «اگر معلم بخواهد نکته‌ای را درباره فرزند به والدین اطلاع‌رسانی کند از طریق این گروه‌ها اقدام لازم را به عمل می‌آورد و در سطح وسیعی اکثر نامه‌نگاری‌های کاغذی میان مدارس و خانواده‌ها حذف شده است.» او در خصوص اهمیت اطلاع‌رسانی تکالیف دانش‌آموز از طریق شبکه شاد توضیح داد: «دانش‌آموزان پایه‌های پایین تکالیف خود را فراموش می‌کنند و یا سرعت دست آن‌ها در یادداشت‌برداری تکالیف پایین است. ارسال تکالیف از سوی معلم در گروه‌های کلاسی این چالش را تا حدودی از میان برمی‌دارد.»
مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه شهید همت، افزود: «ارسال تکالیف در گروه‌های مجازی باعث می‌شود اولیا در جریان امور قرار گیرند. یکی دیگر از مزایای گروه‌های کلاسی امکان اشتراک‌گذاری فیلم یا صوت انجام آزمایش‌ها از طرف دانش‌آموزان است. در مجموع، از منظر ارتباط معلم با دانش‌آموز یا اولیا قطعاً شبکه شاد و تلفن همراه بسیار مؤثر است.»
نباتی در خصوص مضرات استفاده از تلفن همراه در روند تحصیلی دانش‌آموزان گفت: «با توجه به اینکه در ایام کرونا انجام تکالیف به‌صورت فیلم و آزمون مجازی بود، کاهلی دانش آموز را اولیا جبران می‌کردند. این موضوع باعث شد بعد از کرونا، تا حدودی دانش‌آموز نتواند از رویه آن دوران فاصله بگیرد و برقراری ارتباط با آزمون‌ها و ارزیابی حضوری تا حدودی برای او دشوار است.»
او اضافه کرد: «مشکل بعدی این است که برخی دانش‌آموزان به بهانه اطلاع از تکالیف ارسالی در گروه کلاسی، دسترسی مداوم به تلفن همراه را ضروری می‌دانند در حالی که این موضوع بهانه‌ای بیش نیست. اغلب اوقات به محض دسترسی به این وسیله مشغول بازی یا پرسه در شبکه‌های اجتماعی می‌شوند.»
مسئول بخش فناوری اطلاعات مدرسه شهید همت، تأکید کرد: «ضعف در نظارت اولیا بر تبعات اعتیاد کودکان به استفاده از گوشی همراه و فضای مجازی دامن می‌زند و قطعاً در بلندمدت آسیب‌های جدی این مسئله آشکار می‌شود.»
تعیین زمان استفاده از تلفن همراه
ملیحه علوی، مادر بامداد دانش‌آموز مقطع ابتدایی در گفت‌وگو با آتیه نو بیان کرد: «در مقطع ابتدایی دانش‌آموزان به ندرت برای انجام تکالیف خود از تلفن همراه استفاده می‌کنند. البته گاهی برای تنوع به پسرم اجازه می‌دهم به‌صورت آنلاین با دوستان خود ارتباط بگیرد و مشق‌های خود را انجام دهد تا حین انجام تکالیف با هم گپ بزنند و شوخی کنند.»
علوی افزود: «دخترم باران، قاعدتاً به دلیل اینکه دانش‌آموز رشته هنر است ناگزیر برای بعضی دروس از جمله تاریخ هنر و جست‌وجوی آثار هنرمندان از تلفن همراه استفاده می‌کند.»
این استاد رشته زبان‍‌شناسی دانشگاه آزاد در خصوص راهکار مدیریت استفاده از تلفن همراه گفت: «برای زمان حضور پسرم (بامداد) در منزل، یک تا یک ساعت و نیم به‌صورت متغیر قانون مدت استفاده از تلفن همراه تعریف کردیم اما برای باران با توجه به اینکه نوجوان است و حرف‌شنوی کمتری دارد نظارت بر مدت استفاده او از تلفن همراه کمی سخت‌تر است. با این حال اگر متوجه استفاده بیش از حد او از تلفن همراه شویم تذکر می‌دهیم.»
علوی یادآور شد: «بعداز دوران کرونا، مگر در مواردی مانند آموزش خودآموز زبان، استفاده از تلفن همراه برای یادگیری کمتر احساس شد. اگر در مدارس نیز نیازی به آموزش برنامه کاربردی خاصی باشد از لپ‌تاپ یا سیستم‌های کامپیوتری استفاده می‌شود و تلفن همراه کمترین سهم را در این زمینه دارد.»
او تأکید کرد: «در اینکه استفاده درست از تلفن همراه نیازمند آموزش است هیچ جای بحث نیست، اگرچه مدارس فرزندان من در این زمینه خوب عمل کرده‌اند.»
سنگینی بار انجام تکلیف مدرسه بر دوش والدین
شیما عربی، مادر ویانا دانش‌آموز کلاس سوم در پاسخ به پرسش آتیه نو در خصوص میزان ساعت استفاده دخترش از تلفن همراه برای انجام تکالیف مدرسه گفت: «برنامه کلاسی فردا و تکالیف روز بعد از طریق شاد برای والدین ارسال می‌شود. به همین دلیل ویانا اصلاً از گوشی برای امور درسی خود استفاده نمی‌کند. من تنها به منظور اطلاع از برنامه و تکلیف روزانه درسی او نیم ساعت از گوشی استفاده می‌کنم.»
مادر این دانش‌آموز دبستانی با انتقاد از رویه مدارس امروز افزود: «استفاده از فضای شاد برای ارسال برنامه درسی و تکالیف رویه درستی نیست. به جای اینکه دانش‌آموز سر کلاس جواب پرسش‌های متن کتاب را بنویسد، با ارسال تکالیف به گروه‌های کلاسی از سوی معلم، بار کامل مسئولیت انجام تکالیف دانش‌آموز به والدین تحمیل می‌شود.»
او ادامه داد: «مثلاً عکس یک تکلیف خاص داخل گروه به اشتراک گذاشته می‌شود که دانش‌آموز با کمک والدین آن را انجام دهد. این موضوع باعث می‌شود که اگر پدر و مادر دانش‌آموز گروه را کنترل و بازبینی نکنند دانش‌آموز نسبت به انجام تکالیف احساس مسئولیتی نداشته باشد. به عبارت دقیق‌تر استفاده از تلفن همراه و شبکه شاد به بی‌تفاوتی و بی‌مسئولیتی دانش‌آموزان دامن زده است.»
لزوم نظارت و ارزیابی
مریم نیک‌بخت، مادر دانش‌آموز دبستانی در گفت‌وگو با آتیه نو توضیح داد: «دخترم به ندرت از تلفن همراه در امور تحصیلی خود استفاده می‌کند اما بعضی اوقات فایل‌های آموزشی یوتیوب را به دلیل اینکه قابلیت کپی‌برداری ندارند چندین‌بار می‌بیند و این موضوع علاوه بر ایجاد وابستگی، آسیب بینایی به دنبال دارد. البته از سوی دیگر، نمی‌توان مزیت تلفن همراه را در جست‌وجوی اینترنتی آسان و سریع مطالب مختلف نادیده گرفت.»
او بر لزوم نظارت والدین بر استفاده فرزندان از گوشی همراه تأکید کرد و گفت: «حتی اگر دانش آموز برای انجام تکالیف نیازمند گوشی تلفن همراه باشد باید والدین به دور از رویکرد سختگیرانه، بر نحوه استفاده فرزند خود از این وسیله نظارت کنند.»
نیک‌بخت اضافه کرد: «متأسفانه امروز شاهد تشدید رویکرد رفع تکلیف در مدارس کشور هستیم. عملکرد نظام آموزشی در هدایت دانش‌آموزان به استفاده از تلفن همراه قابل قبول نیست. همچنین شیوه تدریس نامناسب در مدارس دولتی و غیرانتفاعی و ارجاع نابه‌جای دانش‌آموز برای یادگیری بیشتر از طریق جست‌وجوی اینترنتی، گاهی به کج‌فهمی و ضعف در یادگیری منجر می‌شود.»
این مادر دانش‌آموز ابتدایی افزود: «در خصوص شیوه استفاده نوجوانان و جوانان از تلفن همراه، رویکرد مدونی از سوی دستگاهای فرهنگی و اجتماعی کشور اتخاذ نشده است. نوجوان و جوان امروزی ما به‌صورت مداوم به دنبال نصب فیلترشکن قوی برای ورود به صفحات مجازی محدودشده است. این گشت‌وگذار بی‌هدف نه‌تنها دستاورد مثبتی ندارد بلکه بیش از پیش هدررفت وقت و انرژی و سرانجام وابستگی و سرگشتگی آن‌ها را در پی دارد.»