مهاجران افغانستانی در ایران
تأثیر مهاجران افغانستانی بر اشتغال در ایران
تعدد اعتراض‌های پراکنده به حضور مهاجران در ایران و در راستای آن افزایش تنش‌های اجتماعی میان برخی شهروندان با مهاجران افغانستانی مقیم ایران که برخی ویدئوهای آن اخیراً در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده، حاکی از آن است که موج مهاجرستیزی در کشور وارد فاز تازه‌ای شده است.
این اعتراضات که در سال‌های ابتدایی دهه 90 فقط به موضوع اشتغال و اقامت مهاجران غیرقانونی معطوف شده بود، در سال‌های اخیر در سطح شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی با محوریت برجسته کردن تهدیدهای امنیتی حضور مهاجران در ایران شکل دیگری به خود گرفته و حالا نیز وارد مرحله درخواست اخراج و برخوردهای قهرآمیز نسبت به مهاجران افغانستانی شده است. در چندسال گذشته به‌ویژه پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی افغانستانی در ایران از کشور اخراج شده‌اند. با این حال در یک سال گذشته این روند با شدت بیشتری از سوی نهادهای نظارتی دنبال می‌شود. بنابراین عمده تمرکز این موج اعتراضی معطوف به حضور مهاجران غیرقانونی در کشور است.
مقامات مسئول دلایل این اخراج‌ها را با تهدیدهای امنیتی و گاهی اقتصادی حضور مهاجران غیرقانونی مرتبط می‌دانند اما افرادی که در سه دهه گذشته در پی جنگ و بحران‌های اقتصادی از هر طریقی به ایران مهاجرت کرده‌اند و عمده‌ترین دلیل آن‌ها برای انتخاب ایران به‌عنوان کشور مقصد، علاوه بر هم مرز بودن؛ زبان، فرهنگ، دین و مذهب مشترک است.
بر اساس نقل‌قول‌های شنیده شده از مهاجرانی که برای کار به ایران رفته‌اند، آنان در ایران با چالش‌های زبانی و فرهنگی مواجه نمی‌شوند و در نتیجه در جامعه ایران برای یافتن کار، سرپناه و تهیه مایحتاج روزمره مشکل ندارند.
گرچه آمارهای حضور مهاجران افغانستانی در ایران متفاوت است اما برآوردها نشان می‌دهد که تعداد مهاجران افغانستانی در ایران ممکن است تا ۱۲میلیون نفر برسد. طبق گفته رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران، بنابر آمار منتشر شده سازمان بین‌المللی مهاجرت، موج ورود اتباع افغان به ایران همچنان ادامه داشته و در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴، بیش از یک میلیون نفر از اتباع افغانستانی به ایران پناهنده شده‌اند.
نیروی انسانی ارزان‌قیمت و پرتلاشی که به سبب پایین بودن امنیت شغلی هر شرایطی را می‌پذیرند و به نسبت کارگران ایرانی، جایگزین ارزان‌تری به شمار می‌روند و بنگاه‌های اقتصادی کوچک و بزرگ هم برای کاهش هزینه‌ها آن‌ها را به کار می‌گمارند، بیشتر جمعیت مهاجران را تشکیل می‌دهند.
اکثریت مهاجران افغانستانی در مشاغلی چون کارهای ساختمانی، نظافت، گلخانه‌ها، کارخانه‌های سنگ، خشت‌پزی و کارهای مشابه که از مشاغل سخت به‌شمار می‌روند، مشغول هستند. با این حال برخی از آن‌ها به‌عنوان کارگر در فروشگاه‌های محلی، واحدهای شست‌وشوی خودرو (کارواش‌ها) و مشاغلی از این دست نیز فعالیت دارند.
برخی از کارشناسان ایرانی معتقدند کارگران اتباع بیگانه دستمزدشان را به دلار یا ارز کشور خود تبدیل کرده و از ایران خارج می‌کنند. این در حالی است که کارگران ایرانی حقوقشان را در همین کشور هزینه می‌کنند و با گردش پول، اقتصاد رونق می‌گیرد. به گفته آن‌ها افزایش تقاضای ارز خارجی، علاوه بر خروج سرمایه به اقتصاد کشور لطمه وارد می‌کند و فرصت‌های شغلی را از کارگران ایرانی سلب می‌کند.
برخی دیگر بر این باورند که مهاجران افغان به دلیل نداشتن تخصص مناسب و همچنین ورود غیرقانونی و بدون قاعده به کشور به‌عنوان نیروی کار ارزان در مشاغل سیاه همچون زباله‌گردی که نیروی کار آن‌ها از سوی پیمانکاران خدمات شهری تأمین می‌شود، به‌کار گرفته می‌شوند و مورد استثمار قرار می‌گیرند.
کارشناسان با استناد به شواهد می‌گویند که مهاجران افغانستانی عموماً کارگران غیرماهر و ارزان‌قیمتی هستند که هر کاری که به آن‌ها پیشنهاد شود می‌پذیرند. این افراد مشاغل سختی را به عهده گرفته‌اند که در گذشته مهاجران شهرها و روستاهای ایران چنین کارهایی را انجام می‌دادند. کاهش رقابت در بازار کار و کاهش سطح دستمزد مهم‌ترین تبعات این شیوه به‌کارگیری کارگران مهاجر است که باعث می‌شود کارفرمایان از شرایط آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند. برخورد تبعیض آمیز و عدم پرداخت دستمزد و عدم دریافت حمایت‌های اجتماعی از دیگر تبعات فعالیت غیررسمی برای کارگران مهاجر غیرقانونی است.
این اعتراضات که در سال‌های ابتدایی دهه 90 فقط به موضوع اشتغال و اقامت مهاجران غیرقانونی معطوف شده بود، در سال‌های اخیر در سطح شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی با محوریت برجسته کردن تهدیدهای امنیتی حضور مهاجران در ایران شکل دیگری به خود گرفته و حالا نیز وارد مرحله درخواست اخراج و برخوردهای قهرآمیز نسبت به مهاجران افغانستانی شده است. در چندسال گذشته به‌ویژه پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی افغانستانی در ایران از کشور اخراج شده‌اند. با این حال در یک سال گذشته این روند با شدت بیشتری از سوی نهادهای نظارتی دنبال می‌شود. بنابراین عمده تمرکز این موج اعتراضی معطوف به حضور مهاجران غیرقانونی در کشور است.
مقامات مسئول دلایل این اخراج‌ها را با تهدیدهای امنیتی و گاهی اقتصادی حضور مهاجران غیرقانونی مرتبط می‌دانند اما افرادی که در سه دهه گذشته در پی جنگ و بحران‌های اقتصادی از هر طریقی به ایران مهاجرت کرده‌اند و عمده‌ترین دلیل آن‌ها برای انتخاب ایران به‌عنوان کشور مقصد، علاوه بر هم مرز بودن؛ زبان، فرهنگ، دین و مذهب مشترک است.
بر اساس نقل‌قول‌های شنیده شده از مهاجرانی که برای کار به ایران رفته‌اند، آنان در ایران با چالش‌های زبانی و فرهنگی مواجه نمی‌شوند و در نتیجه در جامعه ایران برای یافتن کار، سرپناه و تهیه مایحتاج روزمره مشکل ندارند.
گرچه آمارهای حضور مهاجران افغانستانی در ایران متفاوت است اما برآوردها نشان می‌دهد که تعداد مهاجران افغانستانی در ایران ممکن است تا ۱۲میلیون نفر برسد. طبق گفته رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران، بنابر آمار منتشر شده سازمان بین‌المللی مهاجرت، موج ورود اتباع افغان به ایران همچنان ادامه داشته و در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴، بیش از یک میلیون نفر از اتباع افغانستانی به ایران پناهنده شده‌اند.
نیروی انسانی ارزان‌قیمت و پرتلاشی که به سبب پایین بودن امنیت شغلی هر شرایطی را می‌پذیرند و به نسبت کارگران ایرانی، جایگزین ارزان‌تری به شمار می‌روند و بنگاه‌های اقتصادی کوچک و بزرگ هم برای کاهش هزینه‌ها آن‌ها را به کار می‌گمارند، بیشتر جمعیت مهاجران را تشکیل می‌دهند.
اکثریت مهاجران افغانستانی در مشاغلی چون کارهای ساختمانی، نظافت، گلخانه‌ها، کارخانه‌های سنگ، خشت‌پزی و کارهای مشابه که از مشاغل سخت به‌شمار می‌روند، مشغول هستند. با این حال برخی از آن‌ها به‌عنوان کارگر در فروشگاه‌های محلی، واحدهای شست‌وشوی خودرو (کارواش‌ها) و مشاغلی از این دست نیز فعالیت دارند.
برخی از کارشناسان ایرانی معتقدند کارگران اتباع بیگانه دستمزدشان را به دلار یا ارز کشور خود تبدیل کرده و از ایران خارج می‌کنند. این در حالی است که کارگران ایرانی حقوقشان را در همین کشور هزینه می‌کنند و با گردش پول، اقتصاد رونق می‌گیرد. به گفته آن‌ها افزایش تقاضای ارز خارجی، علاوه بر خروج سرمایه به اقتصاد کشور لطمه وارد می‌کند و فرصت‌های شغلی را از کارگران ایرانی سلب می‌کند.
برخی دیگر بر این باورند که مهاجران افغان به دلیل نداشتن تخصص مناسب و همچنین ورود غیرقانونی و بدون قاعده به کشور به‌عنوان نیروی کار ارزان در مشاغل سیاه همچون زباله‌گردی که نیروی کار آن‌ها از سوی پیمانکاران خدمات شهری تأمین می‌شود، به‌کار گرفته می‌شوند و مورد استثمار قرار می‌گیرند.
کارشناسان با استناد به شواهد می‌گویند که مهاجران افغانستانی عموماً کارگران غیرماهر و ارزان‌قیمتی هستند که هر کاری که به آن‌ها پیشنهاد شود می‌پذیرند. این افراد مشاغل سختی را به عهده گرفته‌اند که در گذشته مهاجران شهرها و روستاهای ایران چنین کارهایی را انجام می‌دادند. کاهش رقابت در بازار کار و کاهش سطح دستمزد مهم‌ترین تبعات این شیوه به‌کارگیری کارگران مهاجر است که باعث می‌شود کارفرمایان از شرایط آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند. برخورد تبعیض آمیز و عدم پرداخت دستمزد و عدم دریافت حمایت‌های اجتماعی از دیگر تبعات فعالیت غیررسمی برای کارگران مهاجر غیرقانونی است.