یک هفتم درآمدهای نفتی صرف واردات روغن می‌شود!
طبق آمارهای رسمی منتشر شده، سالانه معادل یک هفتم درآمد نفتی کشور صرف واردات روغن می‌شود که تولید داخلی را نحیف‌تر کرده است. سالانه به ارزش چهار تا پنج میلیارد دلار روغن وارد کشور می‌شود. این رقم معادل یک هفتم درآمد نفتی کشور در سال ۱۴۰۲ است.
همان‌طور که علیرضا مهاجر، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید حدود ۹۰ درصد نیاز روغن کشور از طریق واردات تأمین می‌شود.
دولت با اتخاذ سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان داخلی، تخصیص یارانه، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای کشت و فرآوری دانه‌های روغنی و همچنین حمایت از تحقیقات در زمینه تولید روغن‌های باکیفیت‌تر، می‌تواند نقش مهمی در تأمین پایدار روغن خام ایفا کند. همچنین، دولت باید با تدوین برنامه‌های بلندمدت برای توسعه کشاورزی و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی، به خودکفایی در تولید روغن خام دست یابد.
با توجه به اهمیت روغن خام در سبد مصرفی خانوارها و همچنین نقش آن در اقتصاد کشور، تأمین پایدار این محصول از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در سال‌های آینده، با توجه به رشد جمعیت، تغییر الگوی مصرف و همچنین تغییرات آب و هوایی، چالش‌های تأمین روغن خام بیشتر خواهد شد.
اما در کنار این چالش‌ها، فرصت‌های جدیدی نیز پیش روی ایران قرار دارد. توسعه فناوری‌های نوین کشاورزی، استفاده از اراضی کم‌بازده، کشت گیاهان روغنی مقاوم به خشکسالی و همچنین تولید روغن‌های خاص با ارزش افزوده بالا، از جمله این فرصت‌ها هستند.
البته وزارت جهاد کشاورزی چندین بار طرح کاهش وابستگی به واردات روغن را اجرا کرده اما در دهه‌های اخیر از وابستگی به روغن کم نشده است. سال گذشته چهار میلیون تن روغن خام و دانه روغنی از کشورهای برزیل، روسیه و اندونزی وارد شد.
وابستگی ۹۰ درصدی کشور در حوزه روغن و دانه‌های روغنی که سالانه بین چهار تا پنج میلیارد دلار درآمد نفتی کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد، خودکفایی در تولید این محصولات را گوشزد می‌کند. البته در این مسیر چالش‌های بزرگی داریم که مهم‌ترین آن ارز ترجیحی است. خودکفایی کشور در تولید دانه‌های روغنی و روغن خام که وارداتش بخش قابل‌توجهی از درآمد ارزی و نفتی کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد، بسیار مهم است اما رسیدن به این هدف در کشور ما چالش‌های زیادی دارد و مسئولان امر برای حل این مسائل باید فکر اساسی کنند.
مروری بر وضعیت تولید دانه‌های روغنی
میزان تولید دانه کلزا در سال گذشته ١١٠هزار تن، دانه سویا ٤٠ هزار تن و سایر دانه‌های روغنی ١٠ هزار تن و در مجموع ١٦٠ هزار تن بوده است. سطح زیرکشت دانه‌های روغنی در سال جاری با وجود رشد ٤٧ درصدی به ١٥٥ هزار هکتار رسیده که منجر به افزایش تولید در این بخش می‌شود اما در نهایت با نیاز کشور فاصله زیادی دارد. سطح برداشت کلزا به‌عنوان محصول اول تولیدی در دانه‌های روغنی در سال زراعی گذشته ٨٨ هزار هکتار بود که منجر به تولید نهایی ١٣٨ هزار تن شد. در مجموع امسال تولید دانه‌های روغنی افزایش یافته، به‌طوری که در تولید کلزا به‌عنوان دانه روغنی شاخص و مورد هدف از ١٦٠ هزار تن به ٢٧٥ هزار تن رسیده ایم. با وجود این، تولید داخل دانه‌های روغنی در کشور هنوز قابل اعتنا نیست و وابستگی کاملی به واردات روغن و دانه‌های روغنی وجود دارد و تنها حدود ١٠درصد مصرف کشور در داخل تأمین می‌شود.
از سوی دیگر آمارهای واردات نشان می‌دهد که در سال گذشته ٢,٧ میلیون تن دانه روغنی و حدود ١.٢ میلیون تن روغن خام وارد کشور شده است. ارزش واردات انواع دانه‌های روغنی بیش از دو میلیارد و ٤٧ میلیون دلار و روغن‌های خوراکی نیمه‌جامد، مایع و خام بیش از دو میلیارد و ٢٨٢ میلیون دلار برآورد شده است. این محصولات از کشورهایی مانند برزیل، روسیه و اندونزی تأمین می‌شود.
به گفته کارشناسان در مسیر خودکفایی تولید دانه‌های روغنی مانع مهمی وجود دارد که تا این موضوع رفع نشود، امکان افزایش تولید و خودکفایی وجود ندارد و آن نیز اختصاص ارز ترجیحی ٢٨هزار و ٥٠٠تومان به واردات این محصولات است. زمانی که محصولات مشابه خارجی با مشوق ارز ارزان‌قیمت و با نرخ پایینی به کشور وارد می‌شود، محصولات داخلی قابلیت رقابت با رانت ایجادشده برای محصولات خارجی را از دست می‌دهند؛ این یعنی کالاهای وارداتی ارزان و محصولات داخلی گران می‌شود و در نتیجه صنایع تبدیلی تمایل به خرید این محصولات ندارند و تولیدکننده به‌سمت تولید این محصولات نمی‌رود. دولت صنایع روغن‌کشی را مکلف کرده که دانه‌های روغنی را با قیمت مصوب تعیین‌شده خریداری کنند تا به‌ازای آن سهمیه واردات به صنایع داده شود. نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی دو برابر دانه‌های وارداتی است.
وزارت جهاد کشاورزی معتقد است که اگر دانه‌های روغنی مشتری داشته باشند، خودکفایی به‌راحتی امکان‌پذیر است.
معاون امور زراعت وزارت جهادکشاورزی در این‌باره گفت: «شکر (چغندر و نیشکر)، پنبه و دانه‌های روغنی که محصولات صنعتی هستند، بعد از تولید کشاورزان باید یک مرحله فرآوری توسط صنایع تبدیلی را بگذرانند.»
او اضافه کرد: «وقتی این محصولات از خارج با ارز دولتی به کشور وارد شود صنایع علاقه به خریداری این محصولات از کشاورزان داخلی نخواهند داشت؛ زیرا کشاورزان محصول خود را با قیمت آزاد تولید و در بازار عرضه می‌کنند و در نتیجه صنایع نیز، نیاز خود را از محل واردات با ارز دولتی که قیمت آن نصف قیمت واقعی آن است تأمین خواهند کرد.»
مهاجر با بیان اینکه اگر برای محصول تولیدی کشاورزان مشتری باشد خودکفایی در تولید پنبه، شکر و دانه‌های روغنی به‌راحتی امکان‌پذیر است اما واردات اجازه این کار را نمی‌دهد، گفت: « این امر باعث می‌شود هرگونه برنامه‌ریزی برای خودکفایی با شکست مواجه شود. دانه‌های روغنی، کنجاله‌ها، شکر و پنبه‌ای که با ارز ٢٨ هزار و ٥٠٠ تومانی وارد می‌شود قیمت پایین‌تری در مقایسه با محصول داخلی دارد و برخی از مواداولیه و هزینه‌های تولید آن با ارز آزاد انجام شده است.»
همان‌طور که علیرضا مهاجر، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید حدود ۹۰ درصد نیاز روغن کشور از طریق واردات تأمین می‌شود.
دولت با اتخاذ سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان داخلی، تخصیص یارانه، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای کشت و فرآوری دانه‌های روغنی و همچنین حمایت از تحقیقات در زمینه تولید روغن‌های باکیفیت‌تر، می‌تواند نقش مهمی در تأمین پایدار روغن خام ایفا کند. همچنین، دولت باید با تدوین برنامه‌های بلندمدت برای توسعه کشاورزی و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی، به خودکفایی در تولید روغن خام دست یابد.
با توجه به اهمیت روغن خام در سبد مصرفی خانوارها و همچنین نقش آن در اقتصاد کشور، تأمین پایدار این محصول از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در سال‌های آینده، با توجه به رشد جمعیت، تغییر الگوی مصرف و همچنین تغییرات آب و هوایی، چالش‌های تأمین روغن خام بیشتر خواهد شد.
اما در کنار این چالش‌ها، فرصت‌های جدیدی نیز پیش روی ایران قرار دارد. توسعه فناوری‌های نوین کشاورزی، استفاده از اراضی کم‌بازده، کشت گیاهان روغنی مقاوم به خشکسالی و همچنین تولید روغن‌های خاص با ارزش افزوده بالا، از جمله این فرصت‌ها هستند.
البته وزارت جهاد کشاورزی چندین بار طرح کاهش وابستگی به واردات روغن را اجرا کرده اما در دهه‌های اخیر از وابستگی به روغن کم نشده است. سال گذشته چهار میلیون تن روغن خام و دانه روغنی از کشورهای برزیل، روسیه و اندونزی وارد شد.
وابستگی ۹۰ درصدی کشور در حوزه روغن و دانه‌های روغنی که سالانه بین چهار تا پنج میلیارد دلار درآمد نفتی کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد، خودکفایی در تولید این محصولات را گوشزد می‌کند. البته در این مسیر چالش‌های بزرگی داریم که مهم‌ترین آن ارز ترجیحی است. خودکفایی کشور در تولید دانه‌های روغنی و روغن خام که وارداتش بخش قابل‌توجهی از درآمد ارزی و نفتی کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد، بسیار مهم است اما رسیدن به این هدف در کشور ما چالش‌های زیادی دارد و مسئولان امر برای حل این مسائل باید فکر اساسی کنند.
مروری بر وضعیت تولید دانه‌های روغنی
میزان تولید دانه کلزا در سال گذشته ١١٠هزار تن، دانه سویا ٤٠ هزار تن و سایر دانه‌های روغنی ١٠ هزار تن و در مجموع ١٦٠ هزار تن بوده است. سطح زیرکشت دانه‌های روغنی در سال جاری با وجود رشد ٤٧ درصدی به ١٥٥ هزار هکتار رسیده که منجر به افزایش تولید در این بخش می‌شود اما در نهایت با نیاز کشور فاصله زیادی دارد. سطح برداشت کلزا به‌عنوان محصول اول تولیدی در دانه‌های روغنی در سال زراعی گذشته ٨٨ هزار هکتار بود که منجر به تولید نهایی ١٣٨ هزار تن شد. در مجموع امسال تولید دانه‌های روغنی افزایش یافته، به‌طوری که در تولید کلزا به‌عنوان دانه روغنی شاخص و مورد هدف از ١٦٠ هزار تن به ٢٧٥ هزار تن رسیده ایم. با وجود این، تولید داخل دانه‌های روغنی در کشور هنوز قابل اعتنا نیست و وابستگی کاملی به واردات روغن و دانه‌های روغنی وجود دارد و تنها حدود ١٠درصد مصرف کشور در داخل تأمین می‌شود.
از سوی دیگر آمارهای واردات نشان می‌دهد که در سال گذشته ٢,٧ میلیون تن دانه روغنی و حدود ١.٢ میلیون تن روغن خام وارد کشور شده است. ارزش واردات انواع دانه‌های روغنی بیش از دو میلیارد و ٤٧ میلیون دلار و روغن‌های خوراکی نیمه‌جامد، مایع و خام بیش از دو میلیارد و ٢٨٢ میلیون دلار برآورد شده است. این محصولات از کشورهایی مانند برزیل، روسیه و اندونزی تأمین می‌شود.
به گفته کارشناسان در مسیر خودکفایی تولید دانه‌های روغنی مانع مهمی وجود دارد که تا این موضوع رفع نشود، امکان افزایش تولید و خودکفایی وجود ندارد و آن نیز اختصاص ارز ترجیحی ٢٨هزار و ٥٠٠تومان به واردات این محصولات است. زمانی که محصولات مشابه خارجی با مشوق ارز ارزان‌قیمت و با نرخ پایینی به کشور وارد می‌شود، محصولات داخلی قابلیت رقابت با رانت ایجادشده برای محصولات خارجی را از دست می‌دهند؛ این یعنی کالاهای وارداتی ارزان و محصولات داخلی گران می‌شود و در نتیجه صنایع تبدیلی تمایل به خرید این محصولات ندارند و تولیدکننده به‌سمت تولید این محصولات نمی‌رود. دولت صنایع روغن‌کشی را مکلف کرده که دانه‌های روغنی را با قیمت مصوب تعیین‌شده خریداری کنند تا به‌ازای آن سهمیه واردات به صنایع داده شود. نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی دو برابر دانه‌های وارداتی است.
وزارت جهاد کشاورزی معتقد است که اگر دانه‌های روغنی مشتری داشته باشند، خودکفایی به‌راحتی امکان‌پذیر است.
معاون امور زراعت وزارت جهادکشاورزی در این‌باره گفت: «شکر (چغندر و نیشکر)، پنبه و دانه‌های روغنی که محصولات صنعتی هستند، بعد از تولید کشاورزان باید یک مرحله فرآوری توسط صنایع تبدیلی را بگذرانند.»
او اضافه کرد: «وقتی این محصولات از خارج با ارز دولتی به کشور وارد شود صنایع علاقه به خریداری این محصولات از کشاورزان داخلی نخواهند داشت؛ زیرا کشاورزان محصول خود را با قیمت آزاد تولید و در بازار عرضه می‌کنند و در نتیجه صنایع نیز، نیاز خود را از محل واردات با ارز دولتی که قیمت آن نصف قیمت واقعی آن است تأمین خواهند کرد.»
مهاجر با بیان اینکه اگر برای محصول تولیدی کشاورزان مشتری باشد خودکفایی در تولید پنبه، شکر و دانه‌های روغنی به‌راحتی امکان‌پذیر است اما واردات اجازه این کار را نمی‌دهد، گفت: « این امر باعث می‌شود هرگونه برنامه‌ریزی برای خودکفایی با شکست مواجه شود. دانه‌های روغنی، کنجاله‌ها، شکر و پنبه‌ای که با ارز ٢٨ هزار و ٥٠٠ تومانی وارد می‌شود قیمت پایین‌تری در مقایسه با محصول داخلی دارد و برخی از مواداولیه و هزینه‌های تولید آن با ارز آزاد انجام شده است.»