یک قلعه شگفت‌انگیز
از دیرباز ساخت دژ و قلعه برای مقابله با حمله احتمالی دشمنان در سرتاسر جغرافیای پهناور ایران از شمال تا جنوب و شرق تا غرب، رواج داشته است. اکنون ویرانه‌هایی از این بناهای دفاعی گاه در دل جنگل‌ها و گاهی بر روی قله کوه‌ها به یادگار مانده است. در میان آن‌ها، می‌توان به قلعه‌های «ساروی سمنان» به‌جا مانده از دوران باستان اشاره کرد؛ قلعه‌ای که روزهای پرهیجانی را پشت‌سر گذاشته و هنوز هم سرپاست. در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سمنان در محلی به نام کلاته سارو که چشمه‌سار زیبایی است، بر فراز دو رشته کوه، آثار دو قلعه مستحکم و پرابهت به چشم می‌خورد و همین دسترسی سخت و تقریباً غیرممکن به این دو بنای دفاعی، این قلعه‌ها را تسخیرناپذیر کرده است. قلعه شمالی یا ساروی کوچک بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و کندوکاوهای سودجویان برای یافتن گنج تا حدودی تخریب شده است. قلعه جنوبی یا ساروی بزرگ روبهروی قلعه شمالی در ارتفاع و قله کوه دیگر قرار دارد. قلعه جنوبی یا ساروی بزرگ بر روی قلعه کوه بلندتر و روبهروی ساروی کوچک قرار دارد و شبیه دژ گردکوه دامغان بنا شده است. به‌ظاهر ساختمان از سه طبقه تشکیل شده و چنین به‌نظر می‌رسد که طبقه اول مربوط به اصطبل، طبقه دوم محل سکونت رعایا و خانواده آنان بوده و طبقه سوم که دارای معبد، حمام و آبدارخانه بوده و بارگاه نام داشته، محل سکونت سربازان مدافع و بزرگان قلعه بوده است. وقتی از پایین کوه به قله و بنای محکم قلعه می‌نگری حیرت‌زده می‌شوی که چگونه و با چه امکاناتی مصالح برای ساخت به بالای کوه منتقل شده و اصلاً چگونه آب آشامیدنی در زمانی که فناوری وجود نداشته به قله کوه منتقل می‌شده است. وقتی به بالای کوه می‌رسی ابهت و شکوه بنا را احساس خواهی کرد و باز افکار زیادی ذهنت را مورد هجوم قرار می‌دهند: چه بنای محکمی که بعد از گذشت سالیان دراز و همسایگی با برف، باران و سرما هنوز پابرجاست. با دقت بیشتر قلعه کوچکی را در قله کوه دیگر اما در سیطره دید این قلعه می‌بینی و این سؤال به ذهن خطور می‌کند این دو قلعه چگونه با یکدیگر در ارتباط بودند. تاریخ بنای اولیه قلعه‌های سارو منسوب به دوره‌های پیشدادیان و کیانیان است اما در زمان‌های مختلف چون دوره اشکانیان و اسپهبدان طبرستان، از پایگاه‌های مهم این دوران بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین به مدت دو قرن مرکز تجمع افراد فعال فرقه باطنیان یا اسماعیلیان بوده است. در قرن شش و هفت هجری در ایالت قومس، از کانون‌های مهم اسماعیلیان در ایران، بیش از ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بوده که هریک از این قلعه‌ها را یک کدخدا و همه قلعه‌های آن ایالت را یک نفر محتشم که به‌منزله حاکم بزرگ بوده زیر نظر داشته است. اکثر قلعه‌های سارو امکان بازدید عموم را دارند و بازدیدکنندگان می‌توانند از زیبایی و تاریخچه این سازه‌های باستانی بهره‌مند شوند.