سرطان دهان بیماری دردناک لب، زبان و کام
بیتا مهدوی روزنامه نگار
سرطان دهان توده یا زخمی است که در دهان ایجاد شده و از بین رفتنی نیست. به‌طورکلی این سرطان می‌تواند نواحی مختلف حفره دهان همچون گونه‌ها، کف دهان، سینوس‌ها، حلق و... را درگیر کند. بررسی‌های انجام شده حاکی از این است که بیشتر مبتلایان به سرطان بین سنین ۴۰ تا ۶۰ سال هستند. متأسفانه در حال حاضر به‌دلیل افزایش روزافزون استفاده جوانان از موادمخدر و جویدن تنباکو (ناس) و سیگار کشیدن، میزان شیوع سرطان دهان هم بیشتر شده است. مصرف دخانیات امکان ابتلا به این سرطان را به میزان شش برابر افزایش می‌دهد. این سرطان در صورت تشخیص به‌موقع و شروع درمان مؤثر قابل‌درمان است. لازم به ذکر است که فرآورده‌های حاوی تنباکو (چه دخانی، چه جویدنی) امکان ابتلا به سرطان‌های حفره دهان را پنجاه برابر بیشتر می‌کنند.
دکتر علی‌محمد خدابنده، متخصص انکولوژی در مورد سرطان دهان و علل ایجادکننده آن به «آتیه نو» می‌گوید: «حفره دهان شامل قسمت‌های مختلفی از قبیل لب‌ها، مخاط دهان، دندان‌ها، کف دهان، زبان، کام سخت و لثه‌هاست. حلق شامل یک سوم انتهایی زبان، کام نرم، انتهای گلو و لوزه‌هاست. غدد بزاقی نیز در سراسر دهان به تولید بزاق کمک می‌کنند. سرطان هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌ها به‌صورت غیرعادی شروع به تقسیم شدن کنند. مانند تمام اعضای بدن، دهان و حلق از انواع مختلف سلول‌ها تشکیل شد‌ه‌اند. در شرایط طبیعی در صورتی که بدن نیاز داشته باشد، سلول‌ها به‌طور منظم تقسیم می‌شوند. این روند به سالم ماندن بدن انسان کمک می‌کند. در صورتی که سلول‌ها به هنگام عدم نیاز بدن شروع به تقسیم شدن کنند میزان زیادی بافت به‌وجود می‌آید. این توده بافت اضافی که به آن تومور گفته می‌شود می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. تومور‌های خوش‌خیم سرطان نیستند؛ آن‌ها معمولاً قابل خارج کردن هستند، در اکثر مواقع مجدداً عود نمی‌کنند، به سایر بافت‌ها هجوم نمی‌برند و در سایر نقاط بدن پخش نمی‌شوند. تومور‌های بدخیم به بافت‌های مجاور هجوم می‌برند و آن‌ها را تخریب می‌کنند و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی در بدن پخش می‌شوند. سرطان دهان در صورت پخش شدن، معمولاً به غدد لنفاوی گردن هجوم می‌آورند. همچنین می‌تواند به سایر نقاط بدن منتشر شود. مهم‌ترین عوامل مؤثر در ابتلا به سرطان دهان شامل مصرف دخانیات (حتی سیگار کشیدن و به‌خصوص جویدن تنباکو به‌صورت ناس)، سابقه وراثتی سرطان در خانواده، قرار گرفتن بیش از حد زیر نور آفتاب بدون ماسک یا محافظ، ویروس پاپیلومای انسانی(HPV) یا زگیل تناسلی، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و مصرف سایر مخدرهاست.»
علائم
این متخصص در مورد علائم این سرطان می‌افزاید: «سرطان دهان معمولاً در افراد بالای 45 سال رخ می‌دهد ولی در هر سنی قابل مشاهده است. نشانه‌های این سرطان عبارت‌اند از زخم لب یا داخل لب که ترمیم نمی‌شود، برجستگی غیرعادی بر روی لب‌ها یا داخل دهان و حلق، خونریزی، درد و یا بی‌حسی غیرعادی در دهان، گلودردی که بهبود نمی‌یابد یا احساس اینکه چیزی داخل گلو گیر کرده باشد. احساس ناراحتی در حین جویدن یا بلع غذا، تورم در فک که باعث ناراحتی هنگام جویدن یا بلع غذا شود، تغییر صدا و یا درد گوش.»
راه‌های تشخیص
او با بیان این مطلب که معاینات منظم که شامل بررسی کامل دهان است می‌تواند شرایط پیش‌سرطانی یا مراحل اولیه سرطان را مشخص کند یادآور می‌شود: «اگر وضعیت غیرعادی در حفره دهان یافت شود تنها راه مطمئن شدن از اینکه سرطان است یا خیر، انجام بیوپسی و مطالعات بافت‌شناسی است. معمولاً بیمار به یک جراح دهان ارجاع داده می‌شود که تمام یا قسمتی از برجستگی یا ناحیه غیرعادی را خارج کند. آزمایش‌های مراحل بعدی شامل تصویربرداری، ام‌آر‌آی، آندوسکوپی جهت بررسی شیوع سرطان و عکس‌برداری از قفسه سینه و فک است که به پزشک کمک می‌کند متوجه شود سرطان منتشر شده یا نه و چه قسمت‌هایی را درگیر کرده است.»
درمان
دکتر خدابنده در مورد روش‌های درمان سرطان دهان می‌گوید: «در بیماران مبتلا به سرطان، روش مرسوم خارج کردن تومور جراحی است. اگر شواهدی دال بر پخش شدن تومور موجود نباشد جراح باید غدد لنفاوی را نیز خارج کند. اگر تومور عضلات و سایر بافت‌ها را درگیر کرده باشد، جراحی وسیع‌تری مورد نیاز است. مانند پرتودرمانی که استفاده از اشعه‌های با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و متوقف کردن رشد آن‌هاست. همانند جراحی، رادیوتراپی نیز یک درمان موضعی است و تأثیر خود را تنها در محل درمان به‌جای می‌گذارد. پرتودرمانی گاهی به جای جراحی در مورد تومور‌های کوچک دهان به‌کار می‌رود. بیماران دارای تومور‌های بزرگ هم به جراحی و هم به پرتودرمانی نیاز دارند که می‌تواند قبل یا بعد از جراحی انجام شود. در صورتی که قبل از جراحی باشد باعث کوچک‌تر شدن تومور شده و خارج کردن آن را آسان‌تر می‌کند. در صورتی که بعد از جراحی باشد برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که احتمالاً باقی‌مانده به‌کار می‌رود. بیمار در حین پرتودرمانی معمولاً برای پنج روز در هفته و به مدت پنج تا شش هفته پرتو دریافت می‌کند. این برنامه باعث می‌شود میزان اشعه به مقادیر کوچک تقسیم شود تا کمترین زیان را برای سلول‌های طبیعی بدن داشته باشد. درمان هایپرترمی روش درمانی جدیدی است که می‌توان آن را یکی از بهترین روش‌های مکمل برای درمان سرطان دهان، با استفاده از پرتودرمانی دانست. در روش هایپرترمی، با حرارت دادن سلول‌های سرطانی، مقاومت آن‌ها شکسته می‌شود و سپس با استفاده از پرتودرمانی از بین می‌روند.
در روش دیگر یعنی شیمی‌درمانی، از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده خواهد شد. این داروها DNA سلول‌های سرطانی را تخریب و توانایی تکثیر آن‌ها را مختل می‌کنند. در مواقعی که سرطان پیشرفت کرده باشد یا خطر بازگشت آن وجود داشته باشد، از شیمی‌درمانی همراه با رادیوتراپی استفاده می‌کنند تا بتوانند این بیماری را درمان کنند.»
پیشگیری
او با بیان این مطلب که با تشخیص به‌موقع سرطان دهان می‌توانید خطر ابتلا را کاهش دهید توضیح می‌دهد: «بعضی از این روش‌ها شامل کاهش مصرف تنباکو، ترک سیگار، مراجعه دوره‌ای به دندان‌پزشک و استفاده از کرم ضدآفتاب است. مصرف کرم مهم است؛ زیرا سرطان لب می‌تواند از تابش زیاد اشعه خورشید ناشی شود که با استفاده از کرم‌های مخصوص و کلاه‌های لبه‌دار میزان خطر آن کاهش پیدا می‌کند.»
دکتر علی‌محمد خدابنده، متخصص انکولوژی در مورد سرطان دهان و علل ایجادکننده آن به «آتیه نو» می‌گوید: «حفره دهان شامل قسمت‌های مختلفی از قبیل لب‌ها، مخاط دهان، دندان‌ها، کف دهان، زبان، کام سخت و لثه‌هاست. حلق شامل یک سوم انتهایی زبان، کام نرم، انتهای گلو و لوزه‌هاست. غدد بزاقی نیز در سراسر دهان به تولید بزاق کمک می‌کنند. سرطان هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌ها به‌صورت غیرعادی شروع به تقسیم شدن کنند. مانند تمام اعضای بدن، دهان و حلق از انواع مختلف سلول‌ها تشکیل شد‌ه‌اند. در شرایط طبیعی در صورتی که بدن نیاز داشته باشد، سلول‌ها به‌طور منظم تقسیم می‌شوند. این روند به سالم ماندن بدن انسان کمک می‌کند. در صورتی که سلول‌ها به هنگام عدم نیاز بدن شروع به تقسیم شدن کنند میزان زیادی بافت به‌وجود می‌آید. این توده بافت اضافی که به آن تومور گفته می‌شود می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. تومور‌های خوش‌خیم سرطان نیستند؛ آن‌ها معمولاً قابل خارج کردن هستند، در اکثر مواقع مجدداً عود نمی‌کنند، به سایر بافت‌ها هجوم نمی‌برند و در سایر نقاط بدن پخش نمی‌شوند. تومور‌های بدخیم به بافت‌های مجاور هجوم می‌برند و آن‌ها را تخریب می‌کنند و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی در بدن پخش می‌شوند. سرطان دهان در صورت پخش شدن، معمولاً به غدد لنفاوی گردن هجوم می‌آورند. همچنین می‌تواند به سایر نقاط بدن منتشر شود. مهم‌ترین عوامل مؤثر در ابتلا به سرطان دهان شامل مصرف دخانیات (حتی سیگار کشیدن و به‌خصوص جویدن تنباکو به‌صورت ناس)، سابقه وراثتی سرطان در خانواده، قرار گرفتن بیش از حد زیر نور آفتاب بدون ماسک یا محافظ، ویروس پاپیلومای انسانی(HPV) یا زگیل تناسلی، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان و مصرف سایر مخدرهاست.»
علائم
این متخصص در مورد علائم این سرطان می‌افزاید: «سرطان دهان معمولاً در افراد بالای 45 سال رخ می‌دهد ولی در هر سنی قابل مشاهده است. نشانه‌های این سرطان عبارت‌اند از زخم لب یا داخل لب که ترمیم نمی‌شود، برجستگی غیرعادی بر روی لب‌ها یا داخل دهان و حلق، خونریزی، درد و یا بی‌حسی غیرعادی در دهان، گلودردی که بهبود نمی‌یابد یا احساس اینکه چیزی داخل گلو گیر کرده باشد. احساس ناراحتی در حین جویدن یا بلع غذا، تورم در فک که باعث ناراحتی هنگام جویدن یا بلع غذا شود، تغییر صدا و یا درد گوش.»
راه‌های تشخیص
او با بیان این مطلب که معاینات منظم که شامل بررسی کامل دهان است می‌تواند شرایط پیش‌سرطانی یا مراحل اولیه سرطان را مشخص کند یادآور می‌شود: «اگر وضعیت غیرعادی در حفره دهان یافت شود تنها راه مطمئن شدن از اینکه سرطان است یا خیر، انجام بیوپسی و مطالعات بافت‌شناسی است. معمولاً بیمار به یک جراح دهان ارجاع داده می‌شود که تمام یا قسمتی از برجستگی یا ناحیه غیرعادی را خارج کند. آزمایش‌های مراحل بعدی شامل تصویربرداری، ام‌آر‌آی، آندوسکوپی جهت بررسی شیوع سرطان و عکس‌برداری از قفسه سینه و فک است که به پزشک کمک می‌کند متوجه شود سرطان منتشر شده یا نه و چه قسمت‌هایی را درگیر کرده است.»
درمان
دکتر خدابنده در مورد روش‌های درمان سرطان دهان می‌گوید: «در بیماران مبتلا به سرطان، روش مرسوم خارج کردن تومور جراحی است. اگر شواهدی دال بر پخش شدن تومور موجود نباشد جراح باید غدد لنفاوی را نیز خارج کند. اگر تومور عضلات و سایر بافت‌ها را درگیر کرده باشد، جراحی وسیع‌تری مورد نیاز است. مانند پرتودرمانی که استفاده از اشعه‌های با انرژی بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و متوقف کردن رشد آن‌هاست. همانند جراحی، رادیوتراپی نیز یک درمان موضعی است و تأثیر خود را تنها در محل درمان به‌جای می‌گذارد. پرتودرمانی گاهی به جای جراحی در مورد تومور‌های کوچک دهان به‌کار می‌رود. بیماران دارای تومور‌های بزرگ هم به جراحی و هم به پرتودرمانی نیاز دارند که می‌تواند قبل یا بعد از جراحی انجام شود. در صورتی که قبل از جراحی باشد باعث کوچک‌تر شدن تومور شده و خارج کردن آن را آسان‌تر می‌کند. در صورتی که بعد از جراحی باشد برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که احتمالاً باقی‌مانده به‌کار می‌رود. بیمار در حین پرتودرمانی معمولاً برای پنج روز در هفته و به مدت پنج تا شش هفته پرتو دریافت می‌کند. این برنامه باعث می‌شود میزان اشعه به مقادیر کوچک تقسیم شود تا کمترین زیان را برای سلول‌های طبیعی بدن داشته باشد. درمان هایپرترمی روش درمانی جدیدی است که می‌توان آن را یکی از بهترین روش‌های مکمل برای درمان سرطان دهان، با استفاده از پرتودرمانی دانست. در روش هایپرترمی، با حرارت دادن سلول‌های سرطانی، مقاومت آن‌ها شکسته می‌شود و سپس با استفاده از پرتودرمانی از بین می‌روند.
در روش دیگر یعنی شیمی‌درمانی، از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده خواهد شد. این داروها DNA سلول‌های سرطانی را تخریب و توانایی تکثیر آن‌ها را مختل می‌کنند. در مواقعی که سرطان پیشرفت کرده باشد یا خطر بازگشت آن وجود داشته باشد، از شیمی‌درمانی همراه با رادیوتراپی استفاده می‌کنند تا بتوانند این بیماری را درمان کنند.»
پیشگیری
او با بیان این مطلب که با تشخیص به‌موقع سرطان دهان می‌توانید خطر ابتلا را کاهش دهید توضیح می‌دهد: «بعضی از این روش‌ها شامل کاهش مصرف تنباکو، ترک سیگار، مراجعه دوره‌ای به دندان‌پزشک و استفاده از کرم ضدآفتاب است. مصرف کرم مهم است؛ زیرا سرطان لب می‌تواند از تابش زیاد اشعه خورشید ناشی شود که با استفاده از کرم‌های مخصوص و کلاه‌های لبه‌دار میزان خطر آن کاهش پیدا می‌کند.»