تبعات صادرات پسته توسط خودروسازان
علیرضا بیاتی‌نیا کاشانی روزنامه نگار
خودروسازان با توجه به نیازهای ارزی که برای واردات با آن روبه‌رو بودند، طی یک سال اخیر اقدام به صادرات پسته کردند که این موضوع انتقاد صادرکنندگان را در پی داشت. مظفر محمدی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، ضمن تأکید بر ضرورت توقف صادرات پسته توسط واحدهای خودرویی، گفت: «صادرات پسته توسط شرکت‌های خودروساز از مهرماه سال گذشته آغاز و در این مدت بالغ بر ۸۰ تا ۹۰ درصد محصول پسته ایران توسط همین واحدها صادر شده است. بدون شک تداوم این روند موجب می‌شود بازارهای صادراتی پسته کشور از دست برود.»
او اقدامات اخیر خودروسازان را عامل نابودی تدریجی بازار پسته کشور توصیف کرد و افزود: «افزایش تعرفه گمرکی پسته از ۶ به ۹ دلار و واردات خودرو و قطعات آن با ارز حاصل از صادرات پسته، ضربه سنگینی بر پیکره کشاورزی است.» عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران بیان کرد: «در حقیقت با پیگیری خودروسازان، تعرفه گمرکی پسته از ۶ به ۹ دلار افزایش یافت تا با افزایش تعهدات ارزی، بتوانند قطعات خودروی بیشتری وارد کنند؛ غافل از اینکه با این اقدام، صادرکنندگان اصلی پسته زمین‌گیر شدند.»
تبعات صادرات غیرتخصصی یک محصول
فعالان صادراتی بازار پسته معتقدند که اقدامات خودروسازان در صادرات پسته، باعث شده جایگاه این محصول صادراتی روزبه‌روز در بازار جهانی تنزل پیدا کند و صادرات راهبردی به‌صورت هدفمند و برنامه‌ریزی شده، دنبال نشود. شرکت‌های خودرویی، محصول پسته دسترنج کشاورزان را زیر قیمت تمام شده صادر کرده و بازار پسته را به شدت تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. سود این گروه، در واردات خودرو یا قطعات آن است، چون ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد از واردات خودرو سود به همراه داشته و ضرر ۵ تا ۱۰ درصدی در صادرات پسته برای آن‌ها اهمیتی ندارد. همچنین بخش زیادی از محصول پسته در انبارها باقی مانده؛ چراکه شرکت‌های خودرویی به اندازه ظرفیتی که نیاز دارند صادر می‌کنند و مابقی پسته‌ها می‌ماند و خریداران خارجی متأثر از قیمت‌هایی که قبلاً از این شرکت‌ها خریده‌اند، حاضر نیستند به قیمت روز از صادرکنندگان اصلیِ پسته خرید کنند. این امر به مرور جایگاه پسته ایران در بازارهای جهانی را متزلزل می‌کند.
در شرایط فعلی، کارشناسان و فعالان صنعت پسته تأکید دارند که باید برنامه‌ریزی دقیقی برای بازگرداندن این محصول به جایگاه شایسته‌اش در بازارهای جهانی صورت گیرد. این امر تنها در صورتی ممکن است که شرکت‌های خودروساز از عرصه صادرات پسته خارج شوند و وظیفه صادرات این محصول استراتژیک بر عهده صادرکنندگان تخصصی و باتجربه قرار گیرد. از سوی دیگر، دولت باید با وضع قوانین و نظارت دقیق، جلوی صادرات غیرمنطقی و به زیان کشور را بگیرد و تلاش کند تا بازار پسته ایران دوباره به جایگاه اول خود بازگردد.
پسته یکی از محصولات راهبردی ایران است که همواره نقش مهمی در درآمدزایی ارزی و ایجاد اشتغال در مناطق تولیدکننده این محصول داشته است. با توجه به این اهمیت، هرگونه تصمیم‌گیری نادرست در مورد صادرات آن پیامدهای جدی و بلندمدتی برای اقتصاد کشور و معیشت کشاورزان در پی دارد. بنابراین ضروری است که با تدبیر و همکاری بین دولت، صادرکنندگان و تولیدکنندگان، برنامه‌ای جامع و هدفمند برای صادرات پسته تدوین و اجرا شود تا این محصول بتواند همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران در بازارهای جهانی حضور داشته باشد و سهم بازار خود را حفظ کند.
توافق خودروسازان و صادرکنندگان پسته
محمدامین حاج کاظمیان، عضو اتحادیه خشکبار ایران با اشاره به اینکه بر اساس دستورالعمل جدید، خودروساز قادر است از محل صادرات پسته نسبت به واردات خودرو و قطعات آن اقدام کند، گفت: «این مسئله موجبات آن را فراهم آورده تا خودروساز به حوزه صادرات خشکبار ورود کند که باعث شده هم کیفیت کالای صادراتی زیر سؤال برود و هم با توجه به سود بسیار بالایی که واردات خودرو و قطعاتش دارد، پسته ایرانی را با پایین‌ترین قیمت ممکن در بازار به فروش برساند. در نهایت این کار به اعتبار پسته ایرانی در بازارهای جهانی لطمه می‌زند.»
او افزود: «برای جلوگیری از این آسیب، با خودروسازان توافق شده که صادرکنندگان اصلی خشکبار، صادرات پسته را انجام داده و ارز صادراتیشان را به خودروساز به‌عنوان واردکننده بدهند.» احمدرضا فرشچیان رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران نیز درباره این موضوع گفت: «با پیگیری اتاق بازرگانی و اتحادیه خشکبار قراردادی برای تعامل صادرکنندگان و خودروسازان بسته شد که ارز حاصل از صادرات پسته در اختیار واردکنندگان قرار گیرد و صادرکنندگان بتوانند رفع تعهد ارزی خود را توسط خریداران ارز انجام دهند.»
سابقه صادرات پسته خودروسازان
سعید مدنی، مدیرعامل اسبق گروه خودروسازی سایپا در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به اینکه از سالیان قبل صادرات پسته و برخی محصولات دیگر توسط خودروسازان صورت گرفته، گفت: «با توجه به نیاز مبرم خودروسازان به ارز برای واردات قطعات، مواد اولیه و ماشین‌آلات تولیدی، آن‌ها در چند سال گذشته اقدام به صادرات پسته، فرش، فولاد و...، برای تأمین نیازهای خود کردند. هرچند در دهه 70 نیز این کار صورت می‌پذیرفت.»
او افزود: «با توجه به اینکه امروز حجم صادراتی فرش و یا پسته ایران حداکثر یک میلیارد دلار در سال است، رقم ارزی که این اقلام می‌توانند در اختیار خودروسازان قرار دهند، در قیاس با نیاز آن‌ها به هیچ عنوان چشمگیر نیست، بنابراین در چنین حالتی این مسئله تنها بخشی از نیاز شرکت‌های جاده مخصوص را پوشش می‌دهد و آن‌ها مجبور هستند با توسل به روش‌های مختلف اقدام به تهیه ارز کنند.»
مدنی با تأکید بر اینکه تحریم‌ها خودروسازان را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرده، ادامه داد: «با توجه به تقاضای ارزی خودروسازان، اگر این نهایت پنج میلیارد دلاری که تولیدکنندگان به آن احتیاج دارند، مهیا شود، دیگر آن‌ها اقدام به صادرات پسته و یا هر محصول دیگری نخواهند کرد.» مدیرعامل اسبق گروه خودروسازی سایپا توضیح داد: «با توجه به میزان اشتغالی که خودروسازان ایجاد کرده‌اند، به تبع نیز باید به نیازهای صنعتگران توجه صورت گیرد. در غیر این صورت تولید خودرو با افت مواجه می‌شود، همان‌گونه که امروز با این وضعیت مواجه هستیم. در چنین حالتی صنعت خودرو و قطعات نیاز به یک برنامه‌ریزی درست و اصولی دارد تا این صنعت لطمه بیشتری نبیند.»