آشنایی با شاخص‌های جهانی بهبود فضای کسب‌وکار
در سال‌های اخیر، ارزیابی و سنجش فضای کسب‌وکار در کشورهای مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. این شاخص‌ها ابزاری مهم برای سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان به شمار می‌آیند که به‌واسطه آن‌ها می‌توانند شرایط اقتصادی و نهادی کشورها را از زوایای مختلف بررسی کنند. شاخص‌های مذکور هر ساله توسط سازمان‌های بین‌المللی منتشر و هر کشور بر اساس معیارهای تعیین‌شده رتبه‌بندی می‌شود. در این گزارش، به بررسی مهم‌ترین این شاخص‌ها می‌پردازیم.
شاخص سهولت انجام کسب‌وکار
یکی از مشهورترین و پرکاربردترین شاخص‌ها تا سال 2021، شاخص سهولت انجام کسب‌وکار بود که توسط بانک جهانی منتشر می‌شد. این شاخص به ارزیابی 10 شاخص کلیدی مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکار از جمله شروع کسب‌وکار، اخذ مجوزهای ساخت‌وساز، ثبت مالکیت، دریافت اعتبار و مالیات‌دهی می‌پرداخت. کشورهایی که در این شاخص رتبه بالاتری داشتند، از بوروکراسی‌های اداری کمتری برخوردار بوده و کسب‌وکارها در آن‌ها با سرعت و هزینه کمتری می‌توانستند فعالیت خود را آغاز کنند. در سال 2021 این شاخص به دلیل مشکلاتی در روش‌شناسی و دقت داده‌ها متوقف شد اما همچنان ارزیابی‌هایی مشابه از سوی نهادهای مختلف ادامه دارد.
شاخص رقابت‌پذیری
شاخص رقابت‌پذیری جهانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد ارائه می‌شود، هر ساله کشورها را بر اساس توانایی رقابتی در عرصه‌های اقتصادی بررسی می‌کند. این شاخص 12 رکن اصلی مانند زیرساخت‌ها، نهادها، ثبات اقتصاد کلان، نوآوری و کارایی بازار کار هدف را دربر می‌گیرد. بررسی توانمندی‌های کشورها در ایجاد محیطی رقابتی برای کسب‌وکارها و جلب سرمایه‌گذاری اهمیت دارد. کشورهایی که در این راستا وضعیت بهتری دارند، عموماً دارای زیرساخت‌های قوی، بازار کار انعطاف‌پذیر و سیاست‌های اقتصادی پشتیبان نوآوری هستند. از سویی وجود زیرساخت‌های مناسب مانند جاده‌ها، حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به برق و اینترنت از ضروریات توسعه کسب‌وکارهاست. زیرساخت‌های خوب می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد. بهبود زیرساخت‌ها معمولاً یکی از اولویت‌های دولت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آید. همچنین نیروی کار با مهارت‌های لازم و تحصیلات مناسب یکی از مهم‌ترین منابع برای توسعه کسب‌وکارهاست. آموزش پایه و عالی و همچنین قابلیت و قدرت نیروی کار برای کسب مهارت‌های جدید در مواجهه با تغییرات فناوریکی از اهمیت بسزایی برخوردار است. کشورهایی که نظام‌های آموزشی قوی دارند، از مزیت نیروی کار ماهر برای رقابت‌پذیری بهره می‌برند. این درحالی است که دسترسی به سرمایه، وام و سرمایه‌گذاری‌های مالی یکی از نیازهای اساسی کسب‌وکارها قلمداد می‌شود. سیستم مالی قدرتمند به رشد کسب‌وکارها و ایجاد شغل کمک شایانی می‌کند. همچنین اندازه بازار داخلی و بین‌المللی، یکی از فاکتورهای اصلی در قابلیت کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی است. کشورهایی با بازارهای بزرگ‌تر به دلیل تقاضای بالاتر، جذابیت بیشتری برای کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران دارند. از طرفی دولت‌ها قادرند با سیاست‌های حمایتی در حوزه تحقیق و توسعه، به افزایش بخش‌های نوآورانه کمک کنند و زمینه را برای افزایش ظرفیت نوآوری و بهره‌برداری از فناوری‌های جدید فراهم آورند.
شاخص کارآفرینی
در عصر نوآوری و خلاقیت، کارآفرینی یکی از مهم‌ترین موتورهای رشد اقتصادی شناخته می‌شود. مؤسسه کارآفرینی و توسعه جهانی هر ساله شاخص کارآفرینی جهانی را منتشر می‌سازد که بر اساس آن، محیط کارآفرینی کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این شاخص به عواملی نظیر نوآوری، دسترسی به منابع مالی، زیرساخت‌های پشتیبان کارآفرینی و حمایت‌های دولتی از کسب‌وکارهای نوپا مبادرت می‌ورزد. کشورهایی که در این شاخص رتبه بالایی دارند، از فضای مناسبی برای رشد استارت‌آپ‌ها و کارآفرینی برخوردارند.
شاخص نوآوری
با پیشرفت فناوری و اهمیت روزافزون نوآوری در اقتصاد جهانی، سازمان جهانی مالکیت فکری و شرکای آن، هر ساله شاخص نوآوری جهانی را منتشر می‌کند. این شاخص به ارزیابی توانایی کشورها در نوآوری و پیشرفت فناوری می‌پردازد. عواملی نظیر تحقیق و توسعه، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعداد اختراعات ثبت‌شده و سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش، از جمله مواردی هستند که در این شاخص مورد توجه قرار می‌گیرند.
شاخص توسعه انسانی
سازمان ملل متحد از طریق شاخص توسعه انسانی، به بررسی جنبه‌های انسانی توسعه اقتصادی کشورها پرداخته که این شاخص به عواملی مانند آموزش، بهداشت و درآمد سرانه توجه می‌کند. اگرچه این شاخص مستقیماً با فضای کسب‌وکار در ارتباط نیست اما کشورهایی که از توسعه انسانی بالایی برخوردارند، عموماً فضای کسب‌وکار بهتری دارند.
شاخص آمادگی شبکه‌ای
شاخص آمادگی شبکه‌ای که توسط سازمان‌های بین‌المللی فناوری اطلاعات منتشر می‌شود، به بررسی آمادگی کشورها برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال در توسعه اقتصادی می‌پردازد. زیرساخت‌های دیجیتال، دسترسی به اینترنت و سطح سواد دیجیتال از جمله عواملی هستند که در این شاخص ارزیابی می‌شوند. کشورهایی که در این شاخص رتبه‌های بالاتری دارند، معمولاً در جذب کسب‌وکارهای دیجیتال و توسعه فناوری‌های نوین موفق‌تر هستند. بررسی این شاخص‌ها نشان می‌دهد که کشورهای مختلف با چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی در بهبود فضای کسب‌وکار مواجه‌اند. این شاخص‌ها به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا مشکلات موجود را شناسایی و اصلاحات لازم را برای جذب سرمایه‌گذاری و حمایت از کسب‌وکارها انجام دهند وآن‌ها را در اتخاذ تصمیم‌های اصلاحی و بهینه‌سازی قوانین و مقررات یاری می‌کند.
شاخص سهولت انجام کسب‌وکار
یکی از مشهورترین و پرکاربردترین شاخص‌ها تا سال 2021، شاخص سهولت انجام کسب‌وکار بود که توسط بانک جهانی منتشر می‌شد. این شاخص به ارزیابی 10 شاخص کلیدی مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکار از جمله شروع کسب‌وکار، اخذ مجوزهای ساخت‌وساز، ثبت مالکیت، دریافت اعتبار و مالیات‌دهی می‌پرداخت. کشورهایی که در این شاخص رتبه بالاتری داشتند، از بوروکراسی‌های اداری کمتری برخوردار بوده و کسب‌وکارها در آن‌ها با سرعت و هزینه کمتری می‌توانستند فعالیت خود را آغاز کنند. در سال 2021 این شاخص به دلیل مشکلاتی در روش‌شناسی و دقت داده‌ها متوقف شد اما همچنان ارزیابی‌هایی مشابه از سوی نهادهای مختلف ادامه دارد.
شاخص رقابت‌پذیری
شاخص رقابت‌پذیری جهانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد ارائه می‌شود، هر ساله کشورها را بر اساس توانایی رقابتی در عرصه‌های اقتصادی بررسی می‌کند. این شاخص 12 رکن اصلی مانند زیرساخت‌ها، نهادها، ثبات اقتصاد کلان، نوآوری و کارایی بازار کار هدف را دربر می‌گیرد. بررسی توانمندی‌های کشورها در ایجاد محیطی رقابتی برای کسب‌وکارها و جلب سرمایه‌گذاری اهمیت دارد. کشورهایی که در این راستا وضعیت بهتری دارند، عموماً دارای زیرساخت‌های قوی، بازار کار انعطاف‌پذیر و سیاست‌های اقتصادی پشتیبان نوآوری هستند. از سویی وجود زیرساخت‌های مناسب مانند جاده‌ها، حمل‌ونقل عمومی، دسترسی به برق و اینترنت از ضروریات توسعه کسب‌وکارهاست. زیرساخت‌های خوب می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد. بهبود زیرساخت‌ها معمولاً یکی از اولویت‌های دولت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آید. همچنین نیروی کار با مهارت‌های لازم و تحصیلات مناسب یکی از مهم‌ترین منابع برای توسعه کسب‌وکارهاست. آموزش پایه و عالی و همچنین قابلیت و قدرت نیروی کار برای کسب مهارت‌های جدید در مواجهه با تغییرات فناوریکی از اهمیت بسزایی برخوردار است. کشورهایی که نظام‌های آموزشی قوی دارند، از مزیت نیروی کار ماهر برای رقابت‌پذیری بهره می‌برند. این درحالی است که دسترسی به سرمایه، وام و سرمایه‌گذاری‌های مالی یکی از نیازهای اساسی کسب‌وکارها قلمداد می‌شود. سیستم مالی قدرتمند به رشد کسب‌وکارها و ایجاد شغل کمک شایانی می‌کند. همچنین اندازه بازار داخلی و بین‌المللی، یکی از فاکتورهای اصلی در قابلیت کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی است. کشورهایی با بازارهای بزرگ‌تر به دلیل تقاضای بالاتر، جذابیت بیشتری برای کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران دارند. از طرفی دولت‌ها قادرند با سیاست‌های حمایتی در حوزه تحقیق و توسعه، به افزایش بخش‌های نوآورانه کمک کنند و زمینه را برای افزایش ظرفیت نوآوری و بهره‌برداری از فناوری‌های جدید فراهم آورند.
شاخص کارآفرینی
در عصر نوآوری و خلاقیت، کارآفرینی یکی از مهم‌ترین موتورهای رشد اقتصادی شناخته می‌شود. مؤسسه کارآفرینی و توسعه جهانی هر ساله شاخص کارآفرینی جهانی را منتشر می‌سازد که بر اساس آن، محیط کارآفرینی کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این شاخص به عواملی نظیر نوآوری، دسترسی به منابع مالی، زیرساخت‌های پشتیبان کارآفرینی و حمایت‌های دولتی از کسب‌وکارهای نوپا مبادرت می‌ورزد. کشورهایی که در این شاخص رتبه بالایی دارند، از فضای مناسبی برای رشد استارت‌آپ‌ها و کارآفرینی برخوردارند.
شاخص نوآوری
با پیشرفت فناوری و اهمیت روزافزون نوآوری در اقتصاد جهانی، سازمان جهانی مالکیت فکری و شرکای آن، هر ساله شاخص نوآوری جهانی را منتشر می‌کند. این شاخص به ارزیابی توانایی کشورها در نوآوری و پیشرفت فناوری می‌پردازد. عواملی نظیر تحقیق و توسعه، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعداد اختراعات ثبت‌شده و سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش، از جمله مواردی هستند که در این شاخص مورد توجه قرار می‌گیرند.
شاخص توسعه انسانی
سازمان ملل متحد از طریق شاخص توسعه انسانی، به بررسی جنبه‌های انسانی توسعه اقتصادی کشورها پرداخته که این شاخص به عواملی مانند آموزش، بهداشت و درآمد سرانه توجه می‌کند. اگرچه این شاخص مستقیماً با فضای کسب‌وکار در ارتباط نیست اما کشورهایی که از توسعه انسانی بالایی برخوردارند، عموماً فضای کسب‌وکار بهتری دارند.
شاخص آمادگی شبکه‌ای
شاخص آمادگی شبکه‌ای که توسط سازمان‌های بین‌المللی فناوری اطلاعات منتشر می‌شود، به بررسی آمادگی کشورها برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال در توسعه اقتصادی می‌پردازد. زیرساخت‌های دیجیتال، دسترسی به اینترنت و سطح سواد دیجیتال از جمله عواملی هستند که در این شاخص ارزیابی می‌شوند. کشورهایی که در این شاخص رتبه‌های بالاتری دارند، معمولاً در جذب کسب‌وکارهای دیجیتال و توسعه فناوری‌های نوین موفق‌تر هستند. بررسی این شاخص‌ها نشان می‌دهد که کشورهای مختلف با چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی در بهبود فضای کسب‌وکار مواجه‌اند. این شاخص‌ها به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا مشکلات موجود را شناسایی و اصلاحات لازم را برای جذب سرمایه‌گذاری و حمایت از کسب‌وکارها انجام دهند وآن‌ها را در اتخاذ تصمیم‌های اصلاحی و بهینه‌سازی قوانین و مقررات یاری می‌کند.