سنگ کلیه دفعی که با درد همراه است
بیتا مهدوی روزنامه‌نگاز
سنگ کلیه یکی از بیماری‌های شایع در دنیا و میزان عود آن بسیار بالاست. بررسی‌های انجام‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت، حاکی از این است که سالانه بیش از نیم میلیون نفر به دلیل مشکلات سنگ کلیه به اورژانس مراجعه می‌کنند. تخمین‌زده می‌شود که از هر 10 نفر یک نفر در طول زندگی خود دچار سنگ کلیه می‌شود. مطالعات صورت‌گرفته در کشور نشان می‌دهد که هشت درصد ایرانیان سنگ کلیه دارند. این بیماری اغلب درد شدیدی ایجاد می‌کند که می‌تواند با حرکت به سمت مجاری ادراری باعث مسدودسازی ادرار شود. سنگ‌های کلیه احتمال عفونت ادراری و کلیه را افزایش می‌دهند و منجر به انتشار میکروب‌ها در جریان خون (سپتی سمی) می‌شوند. این در حالی است که رعایت رژیم غذایی و نوشیدن مقدار زیادی مایعات در روز می‌تواند فرد را از ابتلا به سنگ کلیه در امان نگه دارد.
دکتر ناصر محلوجی، متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری در مورد سنگ کلیه و علل به‌وجود آمدن به «آتیه نو» می‌گوید: «سنگ کلیه، ماده سخت و متراکمی است که از مواد درون ادرار ساخته می‌شود. سنگ ممکن است در کلیه باقی بماند یا به مسیر مجرای ادرار نقل مکان کند و بسته به اندازه سنگ و وضعیت تشریحی بیمار ممکن است درد و انسداد ایجاد کند. عوامل مستعد‌کننده سنگ‌سازی، فراوان هستند که می‌توان به عوامل بیرونی مانند حرارت محیط کار و خشکی هوا و عوامل تغذیه‌ای مانند مصرف زیاد بعضی مواد و مصرف کم مایعات اشاره کرد. عوامل درونی که باعث دفع زیاد مواد تشکیل‌دهنده سنگ کلیه از راه ادرار می‌شوند، ناشی از اختلال ژنتیک یا بیماری‌های اکتسابی هستند. ناهنجاری‌های ساختاری در سیستم ادراری که باعث راکد ماندن ادرار به مدت طولانی می‌شوند، بیماری اختلال عصبی در مثانه و وجود سوند دائم در مثانه، عفونت‌های مزمن ادرار و بعضی از داروهای تجویز شده توسط پزشکان به‌صورت عارضه جانبی به تشکیل سنگ در کلیه کمک می‌کنند.
علائم
او با بیان این مطلب که سنگ‌های خارج از مسیر مجرای انتقال‌دهنده ادرار، معمولاً بدون علامت هستند می‌افزاید: «در غیر این‌صورت یک یا چند علامت در کسی که سنگ کلیه دارد دیده می‌شود؛ نشانه‌هایی همچون درد شدید در پشت و پهلو، خون در ادرار، تب و لرز، استفراغ، ادرار بدبو و کدر و سوزش هنگام دفع ادرار. سنگ کلیه زمانی شروع به درد می‌کند که باعث تحریک یا انسداد شود. این عمل به سرعت به درد شدید تبدیل می‌شود. در بیشتر موارد، سنگ کلیه بدون ایجاد آسیب عبور می‌کند اما بدون ایجاد درد نخواهد بود. مسکن‌ها ممکن است تنها درمان مورد نیاز برای سنگ‌های کوچک باشند. با وجود این، در بیشتر مواقع به درمان دیگری هم نیاز است به‌ویژه برای آن دسته از سنگ‌هایی که باعث علائم پایدار یا سایر عوارض می‌شوند باید به پزشک رجوع کرد. همچنین در موارد شدید احتمال نیاز به جراحی وجود دارد. درد، خونریزی، تب و علائم گوارشی خود‌به‌خود باعث مراجعه به پزشک خواهد شد اما کسی که سابقه دفع سنگ دارد، باید برای همیشه چک‌آپ کلیه خود را در اولویت قرار دهد. بیمارانی که به‌طور مکرر دچار سنگ کلیه می‌شوند باید از نظر علت سنگ‌سازی مورد بررسی قرار بگیرند. بعضی افراد علل ثانویه واضحی دارند که با برطرف کردن آن، ممکن است یک‌بار و برای همیشه سنگ‌سازی مکرر در آن‌ها از بین برود.
انواع سنگ کلیه
دکتر محلوجی در مورد انواع سنگ کلیه یادآوری می‌کند: «شایع‌ترین نوع سنگ کلیه حاوی کلسیم است که جزو رژیم غذایی ماست. اگر کلسیم مورد استفاده استخوان‌ها و عضلات قرار نگیرد، از راه کلیه‌ها دفع می‌شود، در اشخاص سنگ‌ساز این کلسیم با مواد زائد دیگر بدن ترکیب می‌شود و سنگ می‌سازد. سنگ عفونی به‌دنبال عفونت دستگاه ادراری ساخته می‌شود. در این سنگ‌ها منیزیوم و آمونیوم وجود دارد. سنگ اسید اوریکی در اثر اسیدی بودن بیش از حد ادرار ساخته می‌شود. مصرف زیاد پروتئین نیز می‌تواند سبب ساخته شدن آن شود. سنگ سیستینی بسیار کم دیده می‌شود. سیستین سنگ بنا‌های ساختمان عضلات، اعصاب و دیگر قسمت‌های بدن است که باعث تشکیل این نوع سنگ می‌شود و نوعی بیماری ارثی است.
درمان
او در مورد درمان سنگ کلیه بیان می‌کند: «اقدامات درمانی در بیمار مبتلا به سنگ کلیه، در دو مرحله صورت می‌گیرد؛ در مرحله نخست بیمار با علائم بالینی درد پهلو و هماچوری (خون ادراری) مراجعه می‌کند . پس از تشخیص، اقدامات لازم برای کنترل درد و مصرف مایعات فراوان توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود که به دفع سنگ و بهبود علائم منجر خواهد شد. احتمال دارد سنگ بزرگ باشد که نیاز به خروج سنگ به روش‌های مختلف مانند سنگ‌شکنی و غیره خواهد داشت تا مشکل حاد فعلی برطرف شود. در مرحله دوم، پس از دفع علائم بالینی و دفع سنگ، هدف پزشک و بیمار جلوگیری از عود سنگ است که در بیشتر موارد به علت عدم وجود علائم بالینی به این مرحله توجه نمی‌شود. باید توجه داشت که در مورد سنگ‌های کلسیمی، اقدامات لازم از نظر تغییر رژیم غذایی و درمان دارویی در جلوگیری از عود سنگ از اهمیت ویژه برخوردار است. رژیم غذایی از نظر میزان مصرف مایعات، پروتئین، نمک و در نهایت میزان کلسیم می‌تواند در تشکیل سنک کلیه مؤثر واقع شود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف بیش از یک لیتر نوشابه‌های گازدار حاوی اسید‌فسفریک در هفته می‌تواند میزان عود سنگ را تا حدود 15 درصد بیشتر از سایر مایعات افزایش دهد. گرچه علل دقیق آن مشخص نیست، وجود مقادیر کم اسید می‌تواند میزان دفع کلیسم و اسید اوریک را از طریق ادرار افزایش دهد و دفع سیترات (عاملی که مانع از تشکیل سنگ کلیه می‌شود) را کاهش دهد. بنابراین، مصرف نوشابه‌های حاوی اسید فسفریک به میزان زیاد توصیه نمی‌شود. مصرف آب‌میوه‌هایی مانند پرتقال و به‌ویژه لیمو به علت وجود سیترات پتاسیم، میزان عود سنگ را کاهش می‌دهد. در مقابل، مطالعات نشان داده که مصرف روزانه 240 میلی‌متر آب گریپ‌فروت و نیز آب گوجه‌فرنگی ممکن است در افزایش ایجاد سنگ نقش داشته باشد. مصرف چای و قهوه به‌صورت رقیق به جز در موارد خاص، معمولاً می‌تواند در کاهش عود سنگ نقش داشته باشند. افزایش میزان مایعات خوراکی به حد 2 تا 5/2 لیتر روزانه به‌ویژه مصرف مایعات در طول شب به علت افزایش حجم ادرار و کاهش غلظت مواد موجود در ادرار می‌تواند فرد را از تشکیل مجدد سنگ محافظت کند.»
دکتر ناصر محلوجی، متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری در مورد سنگ کلیه و علل به‌وجود آمدن به «آتیه نو» می‌گوید: «سنگ کلیه، ماده سخت و متراکمی است که از مواد درون ادرار ساخته می‌شود. سنگ ممکن است در کلیه باقی بماند یا به مسیر مجرای ادرار نقل مکان کند و بسته به اندازه سنگ و وضعیت تشریحی بیمار ممکن است درد و انسداد ایجاد کند. عوامل مستعد‌کننده سنگ‌سازی، فراوان هستند که می‌توان به عوامل بیرونی مانند حرارت محیط کار و خشکی هوا و عوامل تغذیه‌ای مانند مصرف زیاد بعضی مواد و مصرف کم مایعات اشاره کرد. عوامل درونی که باعث دفع زیاد مواد تشکیل‌دهنده سنگ کلیه از راه ادرار می‌شوند، ناشی از اختلال ژنتیک یا بیماری‌های اکتسابی هستند. ناهنجاری‌های ساختاری در سیستم ادراری که باعث راکد ماندن ادرار به مدت طولانی می‌شوند، بیماری اختلال عصبی در مثانه و وجود سوند دائم در مثانه، عفونت‌های مزمن ادرار و بعضی از داروهای تجویز شده توسط پزشکان به‌صورت عارضه جانبی به تشکیل سنگ در کلیه کمک می‌کنند.
علائم
او با بیان این مطلب که سنگ‌های خارج از مسیر مجرای انتقال‌دهنده ادرار، معمولاً بدون علامت هستند می‌افزاید: «در غیر این‌صورت یک یا چند علامت در کسی که سنگ کلیه دارد دیده می‌شود؛ نشانه‌هایی همچون درد شدید در پشت و پهلو، خون در ادرار، تب و لرز، استفراغ، ادرار بدبو و کدر و سوزش هنگام دفع ادرار. سنگ کلیه زمانی شروع به درد می‌کند که باعث تحریک یا انسداد شود. این عمل به سرعت به درد شدید تبدیل می‌شود. در بیشتر موارد، سنگ کلیه بدون ایجاد آسیب عبور می‌کند اما بدون ایجاد درد نخواهد بود. مسکن‌ها ممکن است تنها درمان مورد نیاز برای سنگ‌های کوچک باشند. با وجود این، در بیشتر مواقع به درمان دیگری هم نیاز است به‌ویژه برای آن دسته از سنگ‌هایی که باعث علائم پایدار یا سایر عوارض می‌شوند باید به پزشک رجوع کرد. همچنین در موارد شدید احتمال نیاز به جراحی وجود دارد. درد، خونریزی، تب و علائم گوارشی خود‌به‌خود باعث مراجعه به پزشک خواهد شد اما کسی که سابقه دفع سنگ دارد، باید برای همیشه چک‌آپ کلیه خود را در اولویت قرار دهد. بیمارانی که به‌طور مکرر دچار سنگ کلیه می‌شوند باید از نظر علت سنگ‌سازی مورد بررسی قرار بگیرند. بعضی افراد علل ثانویه واضحی دارند که با برطرف کردن آن، ممکن است یک‌بار و برای همیشه سنگ‌سازی مکرر در آن‌ها از بین برود.
انواع سنگ کلیه
دکتر محلوجی در مورد انواع سنگ کلیه یادآوری می‌کند: «شایع‌ترین نوع سنگ کلیه حاوی کلسیم است که جزو رژیم غذایی ماست. اگر کلسیم مورد استفاده استخوان‌ها و عضلات قرار نگیرد، از راه کلیه‌ها دفع می‌شود، در اشخاص سنگ‌ساز این کلسیم با مواد زائد دیگر بدن ترکیب می‌شود و سنگ می‌سازد. سنگ عفونی به‌دنبال عفونت دستگاه ادراری ساخته می‌شود. در این سنگ‌ها منیزیوم و آمونیوم وجود دارد. سنگ اسید اوریکی در اثر اسیدی بودن بیش از حد ادرار ساخته می‌شود. مصرف زیاد پروتئین نیز می‌تواند سبب ساخته شدن آن شود. سنگ سیستینی بسیار کم دیده می‌شود. سیستین سنگ بنا‌های ساختمان عضلات، اعصاب و دیگر قسمت‌های بدن است که باعث تشکیل این نوع سنگ می‌شود و نوعی بیماری ارثی است.
درمان
او در مورد درمان سنگ کلیه بیان می‌کند: «اقدامات درمانی در بیمار مبتلا به سنگ کلیه، در دو مرحله صورت می‌گیرد؛ در مرحله نخست بیمار با علائم بالینی درد پهلو و هماچوری (خون ادراری) مراجعه می‌کند . پس از تشخیص، اقدامات لازم برای کنترل درد و مصرف مایعات فراوان توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود که به دفع سنگ و بهبود علائم منجر خواهد شد. احتمال دارد سنگ بزرگ باشد که نیاز به خروج سنگ به روش‌های مختلف مانند سنگ‌شکنی و غیره خواهد داشت تا مشکل حاد فعلی برطرف شود. در مرحله دوم، پس از دفع علائم بالینی و دفع سنگ، هدف پزشک و بیمار جلوگیری از عود سنگ است که در بیشتر موارد به علت عدم وجود علائم بالینی به این مرحله توجه نمی‌شود. باید توجه داشت که در مورد سنگ‌های کلسیمی، اقدامات لازم از نظر تغییر رژیم غذایی و درمان دارویی در جلوگیری از عود سنگ از اهمیت ویژه برخوردار است. رژیم غذایی از نظر میزان مصرف مایعات، پروتئین، نمک و در نهایت میزان کلسیم می‌تواند در تشکیل سنک کلیه مؤثر واقع شود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف بیش از یک لیتر نوشابه‌های گازدار حاوی اسید‌فسفریک در هفته می‌تواند میزان عود سنگ را تا حدود 15 درصد بیشتر از سایر مایعات افزایش دهد. گرچه علل دقیق آن مشخص نیست، وجود مقادیر کم اسید می‌تواند میزان دفع کلیسم و اسید اوریک را از طریق ادرار افزایش دهد و دفع سیترات (عاملی که مانع از تشکیل سنگ کلیه می‌شود) را کاهش دهد. بنابراین، مصرف نوشابه‌های حاوی اسید فسفریک به میزان زیاد توصیه نمی‌شود. مصرف آب‌میوه‌هایی مانند پرتقال و به‌ویژه لیمو به علت وجود سیترات پتاسیم، میزان عود سنگ را کاهش می‌دهد. در مقابل، مطالعات نشان داده که مصرف روزانه 240 میلی‌متر آب گریپ‌فروت و نیز آب گوجه‌فرنگی ممکن است در افزایش ایجاد سنگ نقش داشته باشد. مصرف چای و قهوه به‌صورت رقیق به جز در موارد خاص، معمولاً می‌تواند در کاهش عود سنگ نقش داشته باشند. افزایش میزان مایعات خوراکی به حد 2 تا 5/2 لیتر روزانه به‌ویژه مصرف مایعات در طول شب به علت افزایش حجم ادرار و کاهش غلظت مواد موجود در ادرار می‌تواند فرد را از تشکیل مجدد سنگ محافظت کند.»