printlogo


ایده‌ای قدیمی برای حل بحران مسکن در بریتانیا
شهرسازی جدید به سبک دهه 50 میلادی
حمیدرضا علی‌نیا روزنامه‌نگار

مسئله شهرسازی در جهان امروز یکی از مهم‌ترین مسائل توسعه محسوب می‌شود. بریتانیا، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، الگوی شهرسازی تازه‌ای را اتخاذ کرد که برای مدت‌ها نیاز به ساخت مسکن را در این کشور برطرف ساخت. اکنون با گذشت بیش از ۷۰ سال از آن دوران، ایده ساخت شهرهای جدید دوباره در بریتانیا رونق پیدا کرده است. با این حال، این مرتبه دیگر برنامه‌ریزان و جوامع محلی کنترل ساخت‌وساز در شهرهای جدید را برعهده ندارند و دولت برای تسهیل در ساخت مسکن به شرکت‌های خصوصی روی آورده است. در واقع با احیای ایده‌ای از دهه 1940، دولت حزب کارگر انگلستان امیدوار است تا با طرحی برای ایجاد جوامع جدید، بتواند بر موانع توسعه‌ای که تلاش‌های قبلی را با مشکل مواجه کرده، غلبه کند.

در یک بعد‌ازظهر گرم در ماه جولای، فیروز تامپسون با افتخار در جاده تازه آسفالت‌شده‌ای به سمت نورث استو، شهری جدید در حدود شش مایلی شمال غربی کمبریج انگلستان، رانندگی‌ می‌کند.
خانم تامپسون، یکی از ساکنان شهر جدید نورث استو، به یک تکه زمین خالی که در نهایت به یک بازار، فروشگاه رفاهی، کتابخانه و مرکز بهداشتی تبدیل خواهد شد اشاره می‌کند و می‌گوید: «این جایی است که مرکز شهر جدید خواهد بود.» در حال حاضر در همان نزدیکی یک دبیرستان و یک مدرسه کودکان استثنایی وجود دارد و به زودی یک پیش‌دبستانی نیز در آنجا افتتاح خواهد شد.»
تا سال 2040، این فرودگاه سابق جنگ جهانی دوم به یک شهر پررونق با 10 هزار خانه و حدود 25 هزار ساکن تبدیل خواهد شد یا حداقل دولت بریتانیا، مقامات منطقه‌ای و ساکنان اینجا امید دارند که نورث استو، تبدیل به چنین شهری شود.
امروزه، «نورث استو» تنها 1450 خانه در ترکیبی از بلوک‌های آپارتمانی کم‌ارتفاع و خانه‌های تک‌خانوار دارد که توسط مزارع، مکان‌های ساخت‌وساز و درختان تازه کاشته‌شده احاطه شده‌اند و هنوز سایه‌ای در برابر آفتاب ایجاد نمی‌کنند. نزدیک به یک دهه پس از شروع به کار برای ساخت این شهر، نورث استو به نمونه‌ای از کندی سرعت در شهرسازی تبدیل شده است که بریتانیا با استفاده از آن خود را از بحران مسکن دور می‌کند. آنتونی بریچ، پژوهشگر مرکز شهرها (یک اتاق فکر شهرسازی در بریتانیا)، می‌گوید: «بریتانیا مدت طولانی‌تری نسبت به بسیاری از کشورهای همتای خود، چه در اروپا چه در آمریکای شمالی، بحران مسکن را تجربه کرده است. بریتانیا که یکی از بهترین سهام‌های مسکن در اروپا پس از جنگ جهانی دوم را داشت، دهه‌هاست که به عقب‌ماندگی در حوزه مسکن رسیده است.»
برای رسیدگی به نیاز روزافزون خانه، حزب کارگر به‌عنوان حزب حاکم کشور قول داده است که ساخت‌و‌ساز را آزاد کند و طی پنج سال آینده 1.5 میلیون خانه بسازد؛ سرعتی که آخرین‌بار در دهه 1960 مشاهده شد. بخشی از استراتژی حزب کارگر، ساختن شهرهای جدید با گسترش جوامع کوچک یا ایجاد شهرک‌هاست که خود احیای ایده‌ای از دهه 1940 است. راشل ریوز، وزیر دارایی بریتانیا، طی چندروز پس از برسرکار آمدن، اعلام کرد که دولت برای رفع انسداد پروژه‌های مسکن متوقف شده از جمله «نورث استو»، وارد عمل می‌شود.
خانم تامپسون، به‌عنوان یکی از اولین افرادی که در سال 2017 به نورث استو نقل مکان کرد و نماینده شهر در شورای شهرستان بود، می‌گوید: «من با علاقه زیاد به ایجاد یک جامعه جدید به اینجا نقل مکان کردم اما توسعه آهسته بوده و باعث ناامیدی بسیاری از ساکنان شهر شده است. ساختن یک شهر جدید در شرایط پس از کووید که هزینه‌های ساخت‌وساز به شدت افزایش یافته، کار ساده‌ای نخواهد بود.»

قدمت مصائب شهرسازی
مشکلات شهرسازی در سرتاسر بریتانیا، قدمت درازی دارد. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات، در چند دهه گذشته، کاهش عرضه خانه‌های جدید به یک بحران تبدیل شده و در مقایسه با سرعت خانه‌سازی در یک کشور اروپایی متوسط، بریتانیا را با کمبود بیش از چهار میلیون خانه مواجه کرده است. در نتیجه قیمت خانه‌ها بالا رفته و بی‌خانمانی‌ها افزایش یافته است. همچنین کمبود خانه، جابه‌جایی افراد برای مشاغل خوب و به‌تبع آن نیاز شرکت‌ها را برای جذب کارگران بااستعداد دشوار کرده است.
بیشتر تقصیرها متوجه نظام برنامه‌ریزی توسعه کشور است. در اواخر دهه 1940، سیستمی معرفی شد که برای ساخت‌وساز نیاز به مجوز از یک مرجع برنامه‌ریزی شهری داشت و توسط ساکنان محلی کنترل می‌شد. تقریباً در همان زمان، در میان نگرانی‌ها در مورد گسترش شهری، «کمربند سبز» در اطراف شهرها ایجاد شد تا توسعه شهر را محدود کند. در طول سال‌ها، سیستم برنامه‌ریزی شهری به تأخیر در ساخت‌و‌ساز منجر شده است؛ زیرا ساکنان تمایل دارند نسبت به تغییرات جدید در محیط زندگی خود محتاط باشند. در عین حال حفاظت از کمربند سبز شهری که در برنامه‌ریزی شهری بریتانیا نقش مهمی داشته، موجب شده تا ساختمان‌ها از مناطقی با زیرساخت‌های موجود دور شوند.
آقای بریچ، پژوهشگر شهری در این‌باره می‌گوید: «این یک حادثه تاریخی بود که سیستم برنامه‌ریزی بریتانیا را بسیار محدود کرد و با ظهور جنبش‌هایی مانند NIMBYism (جنبش در حیاط خلوت من نه) که در آن مردم مخالف توسعه محلی و ساخت‌و‌ساز در محیط زندگی خود هستند، اوضاع بدتر شد.» او ادامه می‌دهد: «سیستم اختیاری ما در بریتانیا مورد به مورد و غیرقابل پیش‌بینی است. حتی اگر قوانین را رعایت کنید، باز هم ممکن است مجوز برنامه‌ریزی شهری را برای ساخت‌وساز به شما ندهند.»

بازگشت به ایده شهرهای جدید
برای غلبه بر مقاومت اجتماع محلی، دولت بریتانیا اهداف ساخت‌وساز اجباری را برای مقامات محلی در انگلیس مجدداً معرفی کرده است که در مجموع هدف آن تحویل 370 هزار خانه در سال است. قانون‌گذاران تأکید دارند که اگر قرار است به نفع توسعه ساخت‌و‌ساز و حل بحران مسکن مداخله کنند، باید در طرح‌های توسعه زیرساخت‌های برق، آزمایشگاه‌ها و مراکز داده، قاطع‌تر باشند. آن‌ها می‌گویند از این به بعد به سازندگان خصوصی تکیه خواهند کرد، نه شوراهای محلی که در گذشته مشارکت‌کنندگان اصلی ساخت‌وساز بودند.
دولت با جاه‌طلبی بزرگ‌تری قصد دارد تا ایده «شهرهای جدید» را احیا کند. شهرهای جدید، سیاست حزب کارگر بود که پس از جنگ جهانی دوم مطرح شد و قصد داشت ساختمان‌سازی مستقیم را از لندن دور کرده و بار شهرسازی را به شهرهای جدید در اطراف لندن منتقل کند. اولین مورد از این دست شهر استیونیج در سال 1946 بود که در کمتر از 30 مایلی شمال پایتخت قرار داشت و شناخته‌‌شده‌ترین این شهرها میلتون کینز است که حدود 60 سال پیش تأسیس شد و اکنون بیش از 250 هزار نفر ساکن آن هستند. 
ماه گذشته، دولت یک کارگروه را برای ایجاد استراتژی ساخت شهرهای جدید، یعنی سکونتگاه‌هایی با بیش از 10 هزار خانه و ارائه توصیه‌هایی برای مکان این شهرها تعیین کرد. دولت هدفی را برای تعداد شهرها تعیین نکرده است و اذعان دارد که برای تحویل آن‌ها به زمان زیادی نیازمند است. متیو پنی کوک، وزیر مسکن بریتانیا اخیراً گفته است: «احتمالاً تا پنج سال دیگر، چندین پروژه‌ ساخت شهرهای جدید در مقیاس بزرگ کلید بخورد.»

مخاطرات طرح جدید
ساختن چنین شهرهایی می‌تواند تفرقه‌انگیز باشد و درست کردن آن دشوار است. آقای بریچ توضیح می‌دهد: «خطر شهرهای جدید این است که آن‌ها بیش از حد، خارج از محدوده رفت‌و‌آمد شهرهای اصلی ساخته می‌شوند و در واقع مانند این است که شما سعی کنید اقتصادهای کوچک مستقلی بسازید. در نهایت شهرهای ساخته شده آن‌قدر کوچک هستند که واقعاً نمی‌توانند در اقتصاد جهانی رقابت کنند اما در عین حال آن‌قدر بزرگ هستند که جذابیت و سادگی روستاهای کوچک با امکانات رفاهی بالا را ندارند.»
سال‌هاست که کمبریج شایر، شهرستانی که نورث استو را در خود جای داده است، برای ساخت خانه‌های بیشتر چالش دارد. شهرت دانشگاه کمبریج آن را به قطبی برای کسب‌و‌کارهای علمی نوآور تبدیل کرده اما کارفرمایان می‌گویند که به‌دلیل گرانی مسکن برای جذب کارگران با مشکل مواجه هستند. قیمت خانه 13 برابر میانگین درآمد سالانه در شهر و 10 برابر در مناطق اطراف آن است.
بریجت اسمیت، رهبر شورای منطقه کمبریج شایر جنوبی و یک مقام محلی و مسئول برنامه‌ریزی، می‌گوید که این بحران باعث شده تا کسب‌و‌کارها بپرسند که آیا کمبریج برای آن‌ها مناسب است یا خیر. برای بسیاری از این شرکت‌ها، گزینه بهتر خروج از کشور و برپایی کسب‌و‌کار در مکانی دیگر است.
منطقه کمبریج شایر برنامه‌هایی برای ساخت 9 ساختمان مسکونی در مقیاس بزرگ با بیش از 36 هزار خانه جدید را تا اواخر دهه 2040 دارد که شامل گسترش شهر به سمت دو شهر بزرگ دیگر در حومه آن است. شورای منطقه می‌گوید که تنها سیستم برنامه‌ریزی شهری نیست که مانع ساخت خانه می‌شود، بلکه مجموعه‌ای از مسائل دیگر از جمله تأمین نشدن به‌موقع بودجه شورا، نرخ‌های بهره بالا، کمبود آب و انتظار طولانی برای اتصال به شبکه برق و زیرساخت‌های دیگر مشکلات ساخت‌و‌ساز شهری را افزایش می‌دهد.
شرکت Homes England، آژانس مسکن و بازسازی دولتی و برنامه‌ریز اصلی در نورث استو، تصدیق می‌کند که شهر شروع سختی داشت؛ فاز اول که توسط یک توسعه‌دهنده متفاوت ساخته شد، کاملاً موفق نبود و فاقد زیرساخت‌های اجتماعی لازم برای توسعه بیشتر بود. همچنین سطح سرمایه‌گذاری اولیه که برای موفقیت ضروری است، بسیار بالا بود که کاملاً تأمین نشد. از این‌رو اکنون آژانس ساخت مسکن Homes England برای ساخت بسیاری از جاده‌ها، فضاهای سبز و مدارس قصد دارد با فروش قطعات زمین آماده برای ساخت‌وساز، پول خزانه‌داری را جبران کند.
در سال گذشته، این شهر دارای یک مرکز ورزشی و یک ساختمان موقت اجتماعی شده است اما هنوز هیچ فروشگاهی وجود ندارد و فقط امکانات پزشکی محدودی موجود است. ساکنان اولیه مجبور بودند جامعه خود را از ابتدا بسازند. به این ترتیب نقش ساکنان محلی برای ساخت شهر خود اهمیت بالایی دارد. خانم تامپسون و یکی از همسایه‌هایش گروهی به نام Northstowe Foodies راه‌اندازی کردند که کامیون‌های مواد غذایی را برای رفع نیازها به شهر می‌آورد. به این ترتیب جوامع در شهرهای جدید فوق‌العاده فعال هستند اما این باز هم کمبودها را جبران نمی‌کند و مردم می‌خواهند مکان‌های بیشتری برای رفتن داشته باشند.
ساکنان انتظار دارند تا امکانات رفاهی بیشتری از راه برسد و امیدوارند تا برنامه‌ریزان و دولت به وعده‌های خود عمل کنند. برای دیگران، وعده‌ها از قبل شکسته شده‌اند. مسائلی مانند دسترسی راحت به وسایل حمل‌و‌نقل و زیرساخت‌های مهم دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌های ساکنان این شهر است. بعضی در مورد آینده این شهرها مشکوک هستند. خانم تامپسون با همه خوش‌بینی، معتقد است که هیچ‌چیز مشخصی در مورد اینکه آینده نورث استو چگونه خواهد بود وجود ندارد.
منبع: نیویورک تایمز