ریال دیجیتال
سیدمهدی میرحسینی کارشناس اقتصادی
کشورهای جهان، برای خلق و توسعه یک ارز دیجیتال ملی و دستیابی به یک نظام مبادلاتی ایمن، فراگیر، کارآمد و نوآورانه تحت نظارت بانک‌های مرکزی خود، عزم جدی دارند. در این رابطه پدیده ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران موسوم به «ریال دیجیتال» یکی از پروژه‌های نیمه‌متمرکز زنجیره بلوکی در حوزه رمزارزهای ملی محسوب می‌شود که فصلی نو در ساز و کارهای مالی و بانکی بسترساز دیجیتال، کارآمد و توسعه‌آفرین ایران خواهد بود. مهم‌ترین پیامد عملیاتی خلق و انتشار ریال دیجیتال، مکانیسم ضدتحریمی آن به‌حساب می‌آید. بر این اساس، توسعه ریال دیجیتال می‌تواند گامی بلند در راستای بهره‌مندی از منافع ملی و بین‌المللی پولی و اقتصادی در جهت تقویت ارزش پول ملی باشد. ریال دیجیتال ایران، پول دیجیتال مبتنی بر توکن بانک مرکزی ایران و معادل و هم‌ارزش با اسکناس‌های واحد ریال است. در واقع این فناوری، نسخه الکترونیک وجه نقدی ریال (اسکناس و سکه) به‌حساب می‌آید که به‌صورت دیجیتال با استفاده از فناوریِ دفتر کلِ توزیع‌شده (DLT) منتشر می‌شود. بانک مرکزی با هدف بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور، اقدام به طراحی و انتشار ریال دیجیتال می‌کند. با توجه به شکل‌گیری مفهوم اقتصاد پلتفرمی در سال‌های اخیر و پیش‌بینی حرکت به سمت اقتصادهای مبتنی بر بلاک‌چین، تصور دنیای فراگیر مبتنی بر توکن در سراسر جهان دور از ذهن نیست. به‌گونه‌ای که هر موجودیت مالی حقیقی، دارای مابه‌ازای دیجیتال در شکل توکن بوده و موجودیت‌های مجازی نیز هویتی مبتنی بر توکن خواهند داشت. در چنین فضایی، استفاده از یک ابزار دیجیتال پرداخت مناسب، برای تأمین امکان ارائه خدمات مالی به موجودیت‌های مبتنی بر توکن نیازی اساسی بوده و مفهوم اقتصاد دیجیتال به شکل کامل آن در چنین فضایی محقق خواهد شد. عدم پاسخگویی مناسب به این نیاز در حوزه دیجیتال، بهره‌گیری از سایر دارایی‌های رمزنگاری شده خصوصی و غیرقابل‌ردیابی را به‌عنوان ابزار پرداخت تشدید کرده و حاکمیت پولی بانک‌های مرکزی را با مخاطره جدی مواجه می‌کند. ریال دیجیتال بانک مرکزی، شکل سوم پول منتشره در تاریخ بانکداری ایران خواهد بود که به‌طور انحصاری توسط بانک مرکزی به‌صورت دیجیتال منتشر شده و بدهی مستقیم این نهاد محسوب می‌شود. همچنین قوانین مربوط به انتشار اسکناس در کشور، بر ریال دیجیتال بانک مرکزی مترتب خواهد بود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مشخصه‌های کلیدی ریال دیجیتال اشاره خواهیم کرد. ریال دیجیتال بانک مرکزی همانند اسکناس و مسکوک، کاربری عمومی دارد، به‌صورت دیجیتال در کیف ریال دیجیتال مشتریان قرار می‌گیرد و به‌صورت همتا به همتا قابل‌انتقال است. ریال دیجیتال مشتریان بانک‌ها در حساب بانکی قرار نمی‌گیرد، بلکه در مشابهت با اسکناس، بدون نیاز به حساب بانکی در کیف ریال دیجیتال خود مشتریان نگهداری می‌شود. ریال دیجیتال مبتنی بر توکن بوده و در آن از فناوری رمزنگاری دارایی‌های دیجیتال استفاده شده است. امکان تبدیل یک‌به‌یک ریال دیجیتال به دیگر انواع پول رایج کشور از جمله اسکناس وجود دارد. صرف انتقال ریال دیجیتال از یک کیف ریال دیجیتال شخصی به کیف شخصی دیگر (بدون ارائه سایر خدمات) مستلزم پرداخت کارمزد نیست. ریال دیجیتال قابلیت اعمال سقف تراکنش و تعیین مقدار قابل نگهداری در کیف ریال دیجیتال را دارد. هیچ‌گونه سودی بر ریال دیجیتال پرداخت نمی‌شود. این ریال به‌منظور تسویه مبادلات خرد به کار گرفته می‌شود و در هدف‌گذاری اولیه جهت اجرای آزمایشی برای تسویه میان بانک‌ها و اجرای سیاست‌های پولی کاربردی نخواهد داشت. این درحالی است که سیستم‌های پرداخت نوین که با عنوان ارزهای دیجیتال مرسوم و خصوصی و با هدف استفاده در معاملات خرد و کلان به‌وجود آمده‌اند، به دلیل نوسان‌های زیاد بازار و تأثیر هیجان‌های سرمایه‌گذاران این نوع رمزارزها، موجبات ایجاد ریسک‌های احتمالی در سیستم‌های پرداخت و ابزار ذخیره ارزش را به‌وجود آورده و قدرت کاربران در مدیریت نقدینگی و انجام تعهدات پرداختی را به‌شدت کاهش می‌دهد. در نتیجه، سبب کاهش اعتماد به سیستم مالی و تسری احتمالی آن در کل نظام اقتصادی یک کشور می‌شود. به همین دلیل، ریال دیجیتال قادر است ضمن تأمین برخی مختصات پول‌های مورد نیاز در بسترهای کسب‌وکاری نوین، از خطرهای احتمالی دارایی‌های رمزنگاری‌شده خصوصی یا ارزهای دیجیتال مرسوم بکاهد.