نیاز ناوگان حمل‌ونقل عمومی به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
مهین داوری
دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که تیرماه 1403 منتشر کرده، با مروری بر مزایای سامانه‌های اتوبوسرانی، مسئله کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری را مورد بررسی قرار داده است. گزارش «مسئله کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری؛ نیازسنجی و تأمین اعتبار» مرکز پژوهش‌های مجلس به سرمایه نسبتاً کم برای راه‌اندازی و عدم وابستگی به مسیرهای خاص این سامانه، به‌عنوان مزایای مهم سامانه مورد نظر اشاره دارد. از سوی دیگر، کمبود ناوگان فعال و باکیفیت اتوبوسرانی را از جدی‌ترین معضلات حوزه حمل‌ونقل عمومی شهری برشمرده است. آتیه نو در گزارش پیش رو با مروری بر نتایج این پژوهش آماری، طی گفت‌وگوهایی با شماری از شهروندان تهرانی، وضعیت کمی و کیفی ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهر تهران را مورد سؤال قرار داده است که در ادامه می‌خوانید.
***
بررسی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران، در پژوهشی از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با مضمون مسئله کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری، بیانگر آن است که تعداد اتوبوس‌های فعال از سال 1384 تا 1395 تقریباً روند ثابتی داشته و سیر نزولی آنها از سال 1395 با شیب بسیار تندی آغاز شده است؛ به‌طوری‌که تعداد ناوگان فعال در سال 1401 با 55 درصد کاهش نسبت به سال 1395 به 2784 دستگاه رسیده است.
همچنین یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد به‌جز در برخی مقاطع زمانی محدود که خرید ناوگان به‌صورت‌کامل با سرمایه بخش خصوصی در مشهد و تهران انجام شده، در سایر شهرها چنین اتفاقی رقم نخورده است.
بررسی بودجه مصوب سال‌های 1401 و 1402 شهرداری چندین کلان‌شهر کشور در این مطالعه نشان داده که اعتبار پیش‌بینی شده از سوی اغلب شهرداری‌ها برای نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهرها، کفایت نیازهای شهر را نمی‌کند. به‌طوری‌که سهم حمل‌ونقل عمومی غیرریلی (شامل اتوبوس، مینی‌بوس و ون) از اعتبارات بخش حمل‌ونقل شهرداری‌ها به‌طور متوسط حدود 10 درصد است.
این گزارش همچنین به این موضوع اشاره دارد که در راستای ایفای وظایف دولت در کمک به توسعه حمل‌ونقل عمومی شهری، در فاصله سال‌های 1384 تا 1391، در مجموع نزدیک به 16 هزار اتوبوس با مشارکت حداکثری دولت (پرداخت حدود 80 درصد از هزینه خرید اتوبوس نو) برای شهرها تأمین شده است. با وجود این، دولت در فاصله سال‌های 1392 تا 1400 جهت تأمین ناوگان اتوبوسرانی شهرها کمک قابل‌توجه و مؤثری به شهرداری‌ها نکرده است؛ موضوعی که روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پیگیری خبرنگار «آتیه نو» بر آن صحه می‌گذارد.
انتظار طولانی در برخی ایستگاه‌ها
یک شهروند تهرانی كه برای رفت‌وآمد روزانه خود از ناوگان حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کند در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به طولانی‌شدن زمان انتظار در برخی ایستگاه‌ها می‌گوید: «مسافران از اینکه گاهی نیم‌ساعت و یا بیشتر در ایستگاهی منتظر اتوبوس می‌مانند طبیعتاً خسته، کلافه و شاکی می‌شوند. بنابراین لحظه سوار شدن نسبت به این موضوع اعتراض می‌کنند. بارها پیش آمده که معترضان مورد بدرفتاری برخی رانندگان قرار گرفته‌اند.»
سمانه یزدانی با اشاره به کثیفی بسیاری از اتوبوس‌های فعال این شهر بیان می‌کند: «صندلی‌های برخی اتوبوس‌ها به قدری چرک و كثیف است كه ترجیح می‌دهم مسیر طولانی تا مقصد را بایستم.»
او ادامه می‌دهد: «به لحاظ نظافت وضعیت تاكسی‌های خطی زردرنگ تا حدودی مناسب‌تر از اتوبوس‌ها هستند اگرچه شماری از آنها نه‌تنها فرسوده و از رده خارج شده‌اند بلکه نشیمن فرورفته، خشک و پرلكه آنها اذیت‌کننده و چندش‌آور است.»
چرک‌بودن صندلی و راهروی اتوبوس‌ها
م. داوودی، یكی دیگر از شهروندان تهرانی با اشاره به کثیفی و دودآلودی برخی اتوبوس‌ها در خطوط میانی، حاشیه و جنوب شهر تأکید می‌کند: «دودزایی اتوبوس‌ها شهر را در غباری از دود فرو می‌برد و از طرفی سیاهی و دوده نشسته بر صندلی‌ها بهداشت و سلامت مسافران را به خطر می‌اندازد.»
اصلاح فرهنگ شهروندی
ستار محبوبی، یکی دیگر از شهروندان تهرانی می‌گوید: «اگرچه به نظر می‌رسد نظارت دقیق و درستی بر بهداشت و پاکیزگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی وجود ندارد اما مردم نیز بعضاً بی‌ملاحظه هستند و در حفظ و نظافت اتوبوس‌های شهری و حتی مترو حساسیت چندانی به خرج نمی‌دهند.»
او بر تأثیر بی‌تفاوتی مردم در تشدید آلودگی‌ها تأکید دارد و در این خصوص بیان می‌کند: «فرهنگ نریختن آشغال و ضرورت حفظ اموال عمومی و عدم تخریب آنها هنوز در جامعه ما نهادینه نشده است.»
محبوبی می‌افزاید: «به تکرار می‌بینیم که كودكان دست‌های آغشته به شکلات و انواع خوراکی را به صندلی اتوبوس می‌مالند و یا با كفش‌های گل‌آلود، بر صندلی اتوبوس راه می‌روند. والدین آنها نیز با بی‌تفاوتی، نسبت به نریختن آشغال‌های ریز و درشت خود بر کف اتوبوس و یا ایستگاه‌ها حساس و مقید نیستند.»
این شهروند تهرانی در پایان ضرورت اصلاح فرهنگ شهروندی در استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی را مهم می‌شمارد.
تماس با شماره 137
آتیه نو به‌منظور انعکاس مشکلات مردم به شرکت اتوبوسرانی شهر تهران و دریافت پاسخ‌های این شرکت، ضمن برقراری تماس با اداره‌کل روابط عمومی، مسائل و چالش‌های مردم را با آن اداره‌کل در میان گذاشت. اداره‌کل روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به اینکه به چه دلیل مردم از تميز نبودن، كهنگي، فرورفتگي و شكستگي صندلي اتوبوس‌ها شكايت دارند، گفت: «با عنايت به اينكه اتوبوس‌ها به‌صورت مستمر در حال بازديد موارد ظاهري هستند، موارد اشاره شده همواره در حال رفع عيب هستند و در صورت رؤيت توسط شهروندان، مي‌توان با شماره‌گیری خط 137 موارد را اعلام کرد تا در كوتاه‌ترين زمان ممكن پيگيري و رفع عيب شود.»
این بخش از واحد اتوبوسرانی شهر تهران در خصوص مأموریت این شرکت در راستاي پاكيزگي و نظافت اتوبوس‌هاي شهري افزود: «در مناطق اتوبوسراني، كارواش براي پاكيزگي و نظافت اتوبوس‌ها به‌صورت مستمر در حال فعاليت است. همچنين در صورت بازديد و رؤيت موارد اضطراري يا دريافت گزارش، ضمن اعزام به كارواش، برای نظافت آن خودرو اقدام لازم به عمل مي‌آيد.»
روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به دلایل و چرایی کاهشی شدن تعداد اتوبوس‌هاي فعال تهران از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ به استناد نتایج گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس توضیح داد: «با توجه به اينكه از سال1390 تا سال 1400 هيچ اتوبوسي از سوي دولت به اتوبوسراني تهران تحويل نشده است و نظر به فرسودگي تدريجي ناوگان و خروج ناوگان فرسوده از چرخه خدمات‌رسانی، تعداد اتوبوس فعال روند كاهشي داشته است.»
به گفته واحد مذکور، ميانگين طول عمر ناوگان اتوبوسراني تهران 13 سال است. درباره تعداد اتوبوس و ايستگاه‌های شهري فعال در جابه‌جايي مسافران توضیح واحد مربوطه چنین است: «بیش از 3100 دستگاه اتوبوس در تهران فعال و در خطوط اتوبوسراني تهران شاغل هستند. اين تعداد بيش از يك ميليون نفر از شهروندان تهراني را در سطح شهر و بين 4555 ايستگاه خطوط جابه‌جا مي‌كنند.»
این واحد شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به اینکه شهرداري براي ايجاد انگيزه در بخش خصوصي، جهت سرمايه‌گذاري در خريد ناوگان چه تدابيري انديشيده، تأکید کرد: «شهرداري تهران در راستاي حمايت از بخش خصوصي و به‌منظور سرويس‌رساني به شهروندان محترم اقدام به خريد خدمت متناسب با سرمايه‌گذاري و سرويس‌رساني می‌کند.»
***
بررسی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران، در پژوهشی از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با مضمون مسئله کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری، بیانگر آن است که تعداد اتوبوس‌های فعال از سال 1384 تا 1395 تقریباً روند ثابتی داشته و سیر نزولی آنها از سال 1395 با شیب بسیار تندی آغاز شده است؛ به‌طوری‌که تعداد ناوگان فعال در سال 1401 با 55 درصد کاهش نسبت به سال 1395 به 2784 دستگاه رسیده است.
همچنین یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد به‌جز در برخی مقاطع زمانی محدود که خرید ناوگان به‌صورت‌کامل با سرمایه بخش خصوصی در مشهد و تهران انجام شده، در سایر شهرها چنین اتفاقی رقم نخورده است.
بررسی بودجه مصوب سال‌های 1401 و 1402 شهرداری چندین کلان‌شهر کشور در این مطالعه نشان داده که اعتبار پیش‌بینی شده از سوی اغلب شهرداری‌ها برای نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهرها، کفایت نیازهای شهر را نمی‌کند. به‌طوری‌که سهم حمل‌ونقل عمومی غیرریلی (شامل اتوبوس، مینی‌بوس و ون) از اعتبارات بخش حمل‌ونقل شهرداری‌ها به‌طور متوسط حدود 10 درصد است.
این گزارش همچنین به این موضوع اشاره دارد که در راستای ایفای وظایف دولت در کمک به توسعه حمل‌ونقل عمومی شهری، در فاصله سال‌های 1384 تا 1391، در مجموع نزدیک به 16 هزار اتوبوس با مشارکت حداکثری دولت (پرداخت حدود 80 درصد از هزینه خرید اتوبوس نو) برای شهرها تأمین شده است. با وجود این، دولت در فاصله سال‌های 1392 تا 1400 جهت تأمین ناوگان اتوبوسرانی شهرها کمک قابل‌توجه و مؤثری به شهرداری‌ها نکرده است؛ موضوعی که روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پیگیری خبرنگار «آتیه نو» بر آن صحه می‌گذارد.
انتظار طولانی در برخی ایستگاه‌ها
یک شهروند تهرانی كه برای رفت‌وآمد روزانه خود از ناوگان حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کند در گفت‌وگو با «آتیه نو» با اشاره به طولانی‌شدن زمان انتظار در برخی ایستگاه‌ها می‌گوید: «مسافران از اینکه گاهی نیم‌ساعت و یا بیشتر در ایستگاهی منتظر اتوبوس می‌مانند طبیعتاً خسته، کلافه و شاکی می‌شوند. بنابراین لحظه سوار شدن نسبت به این موضوع اعتراض می‌کنند. بارها پیش آمده که معترضان مورد بدرفتاری برخی رانندگان قرار گرفته‌اند.»
سمانه یزدانی با اشاره به کثیفی بسیاری از اتوبوس‌های فعال این شهر بیان می‌کند: «صندلی‌های برخی اتوبوس‌ها به قدری چرک و كثیف است كه ترجیح می‌دهم مسیر طولانی تا مقصد را بایستم.»
او ادامه می‌دهد: «به لحاظ نظافت وضعیت تاكسی‌های خطی زردرنگ تا حدودی مناسب‌تر از اتوبوس‌ها هستند اگرچه شماری از آنها نه‌تنها فرسوده و از رده خارج شده‌اند بلکه نشیمن فرورفته، خشک و پرلكه آنها اذیت‌کننده و چندش‌آور است.»
چرک‌بودن صندلی و راهروی اتوبوس‌ها
م. داوودی، یكی دیگر از شهروندان تهرانی با اشاره به کثیفی و دودآلودی برخی اتوبوس‌ها در خطوط میانی، حاشیه و جنوب شهر تأکید می‌کند: «دودزایی اتوبوس‌ها شهر را در غباری از دود فرو می‌برد و از طرفی سیاهی و دوده نشسته بر صندلی‌ها بهداشت و سلامت مسافران را به خطر می‌اندازد.»
اصلاح فرهنگ شهروندی
ستار محبوبی، یکی دیگر از شهروندان تهرانی می‌گوید: «اگرچه به نظر می‌رسد نظارت دقیق و درستی بر بهداشت و پاکیزگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی وجود ندارد اما مردم نیز بعضاً بی‌ملاحظه هستند و در حفظ و نظافت اتوبوس‌های شهری و حتی مترو حساسیت چندانی به خرج نمی‌دهند.»
او بر تأثیر بی‌تفاوتی مردم در تشدید آلودگی‌ها تأکید دارد و در این خصوص بیان می‌کند: «فرهنگ نریختن آشغال و ضرورت حفظ اموال عمومی و عدم تخریب آنها هنوز در جامعه ما نهادینه نشده است.»
محبوبی می‌افزاید: «به تکرار می‌بینیم که كودكان دست‌های آغشته به شکلات و انواع خوراکی را به صندلی اتوبوس می‌مالند و یا با كفش‌های گل‌آلود، بر صندلی اتوبوس راه می‌روند. والدین آنها نیز با بی‌تفاوتی، نسبت به نریختن آشغال‌های ریز و درشت خود بر کف اتوبوس و یا ایستگاه‌ها حساس و مقید نیستند.»
این شهروند تهرانی در پایان ضرورت اصلاح فرهنگ شهروندی در استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی را مهم می‌شمارد.
تماس با شماره 137
آتیه نو به‌منظور انعکاس مشکلات مردم به شرکت اتوبوسرانی شهر تهران و دریافت پاسخ‌های این شرکت، ضمن برقراری تماس با اداره‌کل روابط عمومی، مسائل و چالش‌های مردم را با آن اداره‌کل در میان گذاشت. اداره‌کل روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به اینکه به چه دلیل مردم از تميز نبودن، كهنگي، فرورفتگي و شكستگي صندلي اتوبوس‌ها شكايت دارند، گفت: «با عنايت به اينكه اتوبوس‌ها به‌صورت مستمر در حال بازديد موارد ظاهري هستند، موارد اشاره شده همواره در حال رفع عيب هستند و در صورت رؤيت توسط شهروندان، مي‌توان با شماره‌گیری خط 137 موارد را اعلام کرد تا در كوتاه‌ترين زمان ممكن پيگيري و رفع عيب شود.»
این بخش از واحد اتوبوسرانی شهر تهران در خصوص مأموریت این شرکت در راستاي پاكيزگي و نظافت اتوبوس‌هاي شهري افزود: «در مناطق اتوبوسراني، كارواش براي پاكيزگي و نظافت اتوبوس‌ها به‌صورت مستمر در حال فعاليت است. همچنين در صورت بازديد و رؤيت موارد اضطراري يا دريافت گزارش، ضمن اعزام به كارواش، برای نظافت آن خودرو اقدام لازم به عمل مي‌آيد.»
روابط عمومی شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به دلایل و چرایی کاهشی شدن تعداد اتوبوس‌هاي فعال تهران از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ به استناد نتایج گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس توضیح داد: «با توجه به اينكه از سال1390 تا سال 1400 هيچ اتوبوسي از سوي دولت به اتوبوسراني تهران تحويل نشده است و نظر به فرسودگي تدريجي ناوگان و خروج ناوگان فرسوده از چرخه خدمات‌رسانی، تعداد اتوبوس فعال روند كاهشي داشته است.»
به گفته واحد مذکور، ميانگين طول عمر ناوگان اتوبوسراني تهران 13 سال است. درباره تعداد اتوبوس و ايستگاه‌های شهري فعال در جابه‌جايي مسافران توضیح واحد مربوطه چنین است: «بیش از 3100 دستگاه اتوبوس در تهران فعال و در خطوط اتوبوسراني تهران شاغل هستند. اين تعداد بيش از يك ميليون نفر از شهروندان تهراني را در سطح شهر و بين 4555 ايستگاه خطوط جابه‌جا مي‌كنند.»
این واحد شرکت اتوبوسرانی شهر تهران در پاسخ به اینکه شهرداري براي ايجاد انگيزه در بخش خصوصي، جهت سرمايه‌گذاري در خريد ناوگان چه تدابيري انديشيده، تأکید کرد: «شهرداري تهران در راستاي حمايت از بخش خصوصي و به‌منظور سرويس‌رساني به شهروندان محترم اقدام به خريد خدمت متناسب با سرمايه‌گذاري و سرويس‌رساني می‌کند.»