زیروبم‌های ورزش کارگری
نوشین مقدم‌پناه روزنامه‌نگار
موضوع ورزش کارگری یک بحث چندوجهی و چالش‌برانگیز است. نباید کارگران پیمانکاری، کارگران پروژه‌ای و دور از شهرهای بزرگ و همچنین زنان کارگر از امکانات اولیه ورزشی محروم بمانند. ورزش یک نیازمندی جدی برای همه کارگران در همه بخش‌های اقتصاد کشور است که اگر به این نیاز مبرم توجه کافی نشود، باید هر سال شاهد بالارفتن آمار آسیب‌های اجتماعی، طلاق و ناراحتی‌های روحی باشیم. کارگران حدود نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و بدون تردید سلامت کشور در گروی تأمین سلامت این نیمه مولد و تأثیرگذار است.
***
هفتم شهریورماه سال جاری، معاون امور فرهنگی و اجتماعی وزیر کار از افزایش اماکن ورزشی کارگری در کشور به ۵۱۰ مجموعه خبر داد. محمد چکشیان در دیدار با استاندار خراسان شمالی گفت: «طی سه سال گذشته ۳۴ مکان ورزشی جدید به مجموعه‌های ورزشی کارگری کشور اضافه شده است. در حال حاضر ۵۱۰ مکان ورزشی ویژه جامعه کار و تولید وجود دارد و رویکرد مناسبی برای ایجاد تحول در این جامعه اتخاذ شده است.»
توجه به ورزش کارگری و کلنگ‌زنی اماکن جدید ورزشی برای کارگران و خانواده‌هایشان که با جمعیت بیش از ۴۶ میلیون نفری، نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص می‌دهند، یکی از اولویت‌های دولت در سال‌های اخیر بوده است. در روزهای ابتدای شهریورماه امسال، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: «در این چند سال دولت سیزدهم، ۳۴ مجموعه جدید را به مکان‌های ورزشی کارگری اضافه کردیم». چکشیان تعداد کارگران ورزشکار کشور را ۶۰۰ هزار نفر عنوان کرد و بر اهمیت ورزش و نشاط در جامعه کارگری و اثربخشی آن در ارتقای بهره‌وری و رشد اقتصادی کشور تأکید کرد.
تاریخ ورزش کارگری در ایران
شروع ورزش کارگری در ایران مربوط به سال‌های شکل‌گیری اولین صنایع در کشوراست. تاریخ ورزش کارگر ی در ایران به طریقی با ساخت باشگاه راه آهن در ایران در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ شمسی ارتباط دارد. در سال‌های دهه ۳۰ فعالیت این باشگاه فقط منحصر به ورزش کارگری بود و بدین طریق بود که پایه و اساس ورزش کارگری در ایران نهاده شد.
در سال ۱۳۷۱با تصویب قانون کار جمهوری اسلامی ایران در مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از مواد آن - ماده ۱۵۴- به لزوم توجه کارفرمایان به ورزش کارگری اختصاص یافت. متعاقب تصویب این ماده قانونی بود که ۲۸۴ مجموعه فرهنگی-ورزشی ویژه کارگران در سراسر کشور احداث شد. علاوه بر آن از دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ جریان مسابقات ورزش کارگری آن‌قدر پویا و فعال بود که بسیاری از ورزشکاران ملی‌پوش در اغلب رشته‌های ورزشی تمایل زیادی برای فعالیت در تیم‌های کارگری داشتند که اتفاقاً بسیاری از آن‌ها در همان سال‌ها جذب کارخانجات شدند و به احیای ورزش کارگری کمک شایانی کردند. به‌عنوان نمونه علی دایی در تیم کارگری زامیاد، نادر محمدخانی در تیم کارگری صنایع بسته‌بندی، ایرج و بابک مظفری در تیم والیبال پارس مینو، بابک معصومی، وحید شمسایی و بسیاری از بزرگان ورزش کشور در آن سال‌ها جذب تیم‌های کارگری شده بودند. با حضور ورزشکاران بزرگ و صاحب‌نام، ورزش کارگری در کشور از رونق و شکوفایی بسیار برخوردار شد.
افزایش تعداد رشته‌های ورزشی کارگران از از چهار رشته به هشت رشته و بعد‌ها به ۱۷ رشته و در کنار آن وجود نزدیک به ۵۰۰ هزار کارگر که به‌طور منظم ورزش را دنبال می‌کردند مشکلات و دشواری‌هایی بر سر راه اداره این حوزه ایجاد می‌کرد. به همین منظور از سال ۱۳۸۱ و پس از مطرح شدن معضلات و انجام بررسی‌های تخصصی با صاحب‌نظران و کارشناسان امر، این نتیجه حاصل شد که یکی از مهم‌ترین راهکارهای موجود که تجربه اجرای آن در ادارات تربیت بدنی نهادهای مختلف مثبت و سازنده بوده، تشکیل فدراسیون تخصصی برای پیگیری و اجرای برنامه‌های مرتبط با ورزش کارگران است.
در ادامه، ایجاد فدراسیون ورزش کارگری با اهتمام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همکاری وزارت ورزش و جوانان در آبان ماه ۱۳۹۱ مورد تصویب شد و در لیست فدراسیون‌های آماتوری ورزش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و در مهر ماه همان سال به عضویت موقت کنفدراسیون بین المللی ورزش کارگری نائل آمد.
مدیران فدراسیون ورزشی در سال‌های ابتدایی تشکیل این نهاد، زحمات بسیاری متقبل شدند. علی میرزاخانی به‌عنوان اولین سرپرست فدراسیون ساختمانی را در خیابان ملاصدرای تهران برای فدراسیون در نظر گرفت و با همکاری پیشکسوتان ورزش کارگری و سایر دلسوزان مبادرت به تأسیس انجمن‌های ورزشی مرتبط با ۱۷ رشته تحت پوشش ورزش کارگری و راه‌اندازی هیئت‌های استانی ورزش کارگری در ۳۱ استان کشور کرد. میرزاخانی قبل از برگزاری اولین مجمع انتخاباتی جای خود را به مصطفی کارخانه یکی از بزرگ‌ترین مربیان والیبال ایران داد. او نیز به مدت سه ماه سرپرست فدراسیون بود تا اینکه در اواخر خردادماه سال ۱۳۹۳ احمد حسین‌زادگان به‌عنوان سومین سرپرست فدراسیون معرفی شد. حسین‌زادگان در ابتدا با کمک کارشناسان، سند چشم‌انداز ۲۰ ساله ورزش کارگری و برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت (پنج ساله) فدراسیون را تدوین کرد. او تلاش کرد مسابقات ورزش قهرمانی کارگران کشور را که از رونق افتاده بود دوباره احیا کند و با تأسیس انجمن‌های ورزش کارگری تا ۲۴ رشته، ورزش کارگری را در کشور به پیش براند. پس از آن بود که ورزش کارگری به دوران اوج خود نزدیک شد.
وضعیت امروز ورزش کارگری در کشور
در سال‌های اخیر، ساخت ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی جدید با جدیت در دستور کار قرار گرفته است. برای نمونه، فروردین‌ماه امسال در مورد احتمال افتتاح دو مجموعه جدید آبی برای ورزش کارگران خبررسانی شد. احمد اسناوندی، مدیرکل ورزش کارگری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: «تاکنون ۲۱ پروژه ورزشی را در دولت سیزدهم طی دو سال اخیر افتتاح کردیم و ۱۲ پروژه عمرانی در حوزه احداث مجموعه‌های ورزشی کارگری در دست اجرا داریم که امید است تا پایان سال ۱۴۰۳ اکثر آن‌ها به بهره‌برداری برسد.»
مدیرکل ورزش کارگری وزارت کار با اشاره به اینکه فدراسیون ورزش‌های کارگری از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را با تصمیم دولت دهم آغاز کرد گفت: «در سال ۱۴۰۱ دوره چهارساله مدیریت قبلی فعالیت فدراسیون تمام شده بود و ما در این پست سرپرست داشتیم. در پایان بهمن‌ماه با حضور کیومرث هاشمی و انتخاب جواد رمَضی اقدامات خوبی پس از انتخابات در این فدراسیون در حال آغاز است.»
او با تأکید بر اهمیت اقدامات عمرانی شکل گرفته در حوزه مجموعه‌های ورزشی وزارت کار برای ورزش کارگران افزود: «در حال حاضر ما ۱۸۶ مجموعه ورزشی کارگری در سراسر کشور داریم که خود مشتمل بر ۴۴۶ مکان ورزشی هستند. در این میان با توجه به اهمیت مسئله ورزش‌های آبی برای سلامت کارگران، دارای ۵۰ استخر فعال برای این عزیزان هستیم که قرار است دو مجموعه در آستانه افتتاح آبی (در زاهدان و ایلام) نیز در طی سال آتی به این ۵۰ مجموعه افزوده شود و در نتیجه به تعداد ۵۲ مجموعه استخر در کشور برسیم. در ماه‌های گذشته در این دولت مجموعه استخر سنندج برای کارگران افتتاح شد که اتفاق خوبی برای ورزش کارگری کشور محسوب می‌شود.»
در حال حاضر، هفت مجموعه ورزش کارگری در استان تهران مشغول فعالیت هستند و کارگران می‌توانند از امکانات خاص این مجموعه‌ها استفاده کنند. با وجود همه این‌ها هنوز کمبودها و چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد که امید می‌رود با همت و درایت دولت جدید و مدیران وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این چالش‌ها هرچه زودتر برطرف شود.
کمبودها و چالش‌ها
یکی از مشکلات در این حوزه، عدم تسهیل‌گری در زمینه صدور روادید و اعزام تیم‌های کارگری برای شرکت در مسابقات جهانی است. در تیرماه امسال، رئیس فدراسیون ورزش کارگری با ابراز نگرانی از برگزاری مسابقات قهرمانی کشور در سال جاری گفت: «از ۶۰ برنامه پیش‌بینی شده در تقویم ورزشی برای برگزاری مسابقات قهرمانی کشور، امسال تنها شش مسابقه را برگزار کرده‌ایم که جای نگرانی دارد.»
جواد رمضی با اشاره به عدم همکاری سفارت ایتالیا برای اعزام کاروان ورزش کارگری به مسابقات جهانی شرکت‌ها، توضیح داد: «در این رویداد قرار بود با ۱۰۸ نفر در مسابقات جهانی شرکت کنیم که متأسفانه سفارت ایتالیا تنها به ۳۰ نفر روادید داد به‌طوری که در یک یا دو رشته با یک یا نفر به این تورنمنت اعزام شدیم. البته ایتالیا سال گذشته نیز کارشکنی کرد و برای کاروان اعزامی روادید صادر نکرد.»
به گفته حسین حبیبی، عضو هیئت‌مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور، مشکل دیگر کمبود امکانات ورزشی در کارگاه‌های دورافتاده و پروژه‌های پیمانکاری است. او در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «بسیاری از کارگران ماهر، تحصیل‌کرده و متخصص کشور در پروژه‌های مختلف عمرانی یا نفت و گاز در مناطق بد آب و هوا و دور از خانواده مشغول به کار هستند لذا توجه ویژه به ورزش و سلامت بدنی این گروه عظیم از کارگران اهمیت بسیار دارد.»
این فعال کارگری با اشاره به اینکه براساس داده‌های رسمی، آمار بیماری‌های جسمی و روحی و همچنین اعتیاد در میان کارگران پروژه‌ای و پیمانکاری بالاست اضافه کرد: «کارگرانی که روزی ۱۲ ساعت در کارگاه‌های پروژه‌ای کار می‌کنند و معمولاً شب‌ها در کمپ‌های کارگری به دور از خانواده به سر می‌برند، بیش از سایر گروه‌ها در معرض آسیب‌های اجتماعی و به‌طور مشخص اعتیاد به مواد مخدر هستند. در چنین کارگاه‌هایی، کارفرمایان باید نسبت به تأمین امکانات ورزشی و باشگاه‌های بدنسازی برای کارگران اهتمام ویژه داشته باشند که متأسفانه گاهی این‌گونه نیست.»
به گفته حبیبی، کارگران پیمانکاری و پروژه‌ای غالباً از فقدان تفریحات سالم و امکانات ورزشی گلایه‌مند هستند و این کمبودها موجب بروز افسردگی، اعتیاد و ناهنجاری‌های روانی در آن‌ها می‌شود.
عضو هیئت‌مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور تأکید کرد: «تنها ساخت و تجهیز ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی در شهرهای بزرگ یا کلنگ‌زنی پروژه‌های جدید کفایت نمی‌کند؛ رسیدگی به سلامت جسمی و روحی کارگران یک برنامه‌ریزی مدون و همه‌جانبه می‌خواهد که طی آن همه کارگران مشمول قانون کار فارغ از محل سکونت، محل کار، جنسیت و میزان توانایی جسمی از امکانات ورزشی مناسب بهره‌مند باشند.»
در ماده ۱۵۴ قانون کار جمهوری اسلامی ایران آمده است: «کلیه کارفرمایان موظف هستند با مشارکت وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور، محل مناسبی برای استفاده کارگران در رشته‌های مختلف ورزشی ایجاد کنند.» حسین حبیبی در این‌باره یادآور شد: «بسیاری از کارفرمایان به‌خصوص کارفرمایان پیمانکار و واسطه، این الزام را جدی نمی‌گیرند و به تکلیف قانونی خود در زمینه تأمین ورزشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی مناسب تمکین نمی‌کنند. این در حالی است که قانون کار، یک قانون آمره است و وقتی تصریح دارد که کارفرمایان در فلان موضوع خاص موظف هستند، هیچ کارفرمایی در هیچ کجای کشور نباید از زیر بار الزامات آن شانه خالی کند.»
همچنین ماده مذکور تبصره‌ای دارد که در آن آمده است: «آیین‌نامه نحوه ایجاد و ضوابط مربوط به آن و مدت شرکت کارگران در مسابقات قهرمانی ورزشی یا هنری و ساعات متعارف تمرین، توسط وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران خواهد رسید.» به باور کارشناسان امر، آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۵۴ قانون کار در اجرا با مشکلات عدیده مواجه شده و بسیاری از مواد این آیین‌نامه با شرایط جدید جامعه کار و تولید کشور در تناسب نیست. اعتبارات به‌طور عادلانه و متوازن تقسیم نمی‌شود و ورزش کارگری که قرار بوده با هدف اعتلای سلامت جسمی و روحی کارگران شاغل در واحدهای تولیدی و خدماتی کشور گسترش یابد، در مواردی به پدیده‌ای نخبه‌گرایانه و مختص افراد خاص بدل شده است. در کنار همه این‌ها، به اعتقاد سیمین یعقوبیان، فعال زنان کارگر آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است و نباید نادیده گرفته شود، کمبودهای ورزشی برای زنان کارگر است.»
او در گفت‌وگو با «آتیه نو» با تأکید بر لزوم توجه جدی به ورزش زنان کارگر گفت: «معمولاً امکانات در دسترس زنان کارگر بسیار کمتر از مردان است. قانون کار، فارغ از جنسیت کارگران نوشته شده و تأمین مکان‌های ورزشی مناسب برای همه کارگران را یک تکلیف دانسته اما معمولاً زنان کارگر از چنین امکاناتی برخوردار نیستند. این در حالی است که به دلیل عدم تمکن مالی، این گروه امکان استفاده از باشگاه‌های ورزشی عادی در سطح اجتماع را هم ندارند و نمی‌توانند برای عضویت در آن‌ها شهریه ماهانه بپردازند.»
یعقوبیان، یکی از چالش‌های اصلی را در حاشیه قرار گرفتن زنان کارگر دانست و اضافه کرد: «در دولت جدید باید نسبت به تأمین امکانات قانونی برای زنان شاغل در بخش خصوصی اهتمام ویژه شود.»
در عین حال، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۱ در گزارشی به بررسی وضعیت ورزش و سلامت جسمانی کارگران و کارمندان در ایران پرداخت. در بخش چالش‌های این گزارش، یکی از مهم‌ترین مسائل، فقدان بانک اطلاعاتی و آماری از وضعیت آمادگی جسمانی و کیفیت زندگی جامعه مخاطب دانسته شده است. از سویی سرانه پایین فضاهای ورزشی به‌عنوان یکی از زمینه‌های مسئله‌ساز ورزش کارگران و کارمندان مطرح است.
در قسمتی از این گزارش می‌خوانیم: «شواهد و نتایج به دست آمده از تحقیقات علمی و تجربی نشان داده که تعمیم و گسترش ورزش در واحدهای صنعتی و خدماتی و سازمان‌های بخش عمومی، ارزش‌های فرهنگی در محیط کار را ترقی داده و آمادگی‌های ذهنی و جسمی لازم برای تحرک و چالاکی نیروی کار برای جلوگیری از بروز هرگونه حوادث احتمالی حین انجام کار را فراهم آورده است و همچنین ارتقای قابلیت و توانایی‌های نیروهای کار را جهت انجام امور محوله بهبود می‌بخشد. در سال‌های اخیر هم‌گام با بروز تحولات بنیادین و همه‌جانبه در جامعه و گسترش فناوری و ماشینی شدن زندگی، چاقی و بیماری‌هایی با دلایل قلبی و عروقی شیوع پیدا کرده که اغلب ناشی از کم‌تحرکی است. بنابراین پرداختن به فعالیت جسمانی و ورزش در میان کارکنان سازمان‌های مختلف کشور باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.»
***
هفتم شهریورماه سال جاری، معاون امور فرهنگی و اجتماعی وزیر کار از افزایش اماکن ورزشی کارگری در کشور به ۵۱۰ مجموعه خبر داد. محمد چکشیان در دیدار با استاندار خراسان شمالی گفت: «طی سه سال گذشته ۳۴ مکان ورزشی جدید به مجموعه‌های ورزشی کارگری کشور اضافه شده است. در حال حاضر ۵۱۰ مکان ورزشی ویژه جامعه کار و تولید وجود دارد و رویکرد مناسبی برای ایجاد تحول در این جامعه اتخاذ شده است.»
توجه به ورزش کارگری و کلنگ‌زنی اماکن جدید ورزشی برای کارگران و خانواده‌هایشان که با جمعیت بیش از ۴۶ میلیون نفری، نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص می‌دهند، یکی از اولویت‌های دولت در سال‌های اخیر بوده است. در روزهای ابتدای شهریورماه امسال، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد: «در این چند سال دولت سیزدهم، ۳۴ مجموعه جدید را به مکان‌های ورزشی کارگری اضافه کردیم». چکشیان تعداد کارگران ورزشکار کشور را ۶۰۰ هزار نفر عنوان کرد و بر اهمیت ورزش و نشاط در جامعه کارگری و اثربخشی آن در ارتقای بهره‌وری و رشد اقتصادی کشور تأکید کرد.
تاریخ ورزش کارگری در ایران
شروع ورزش کارگری در ایران مربوط به سال‌های شکل‌گیری اولین صنایع در کشوراست. تاریخ ورزش کارگر ی در ایران به طریقی با ساخت باشگاه راه آهن در ایران در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ شمسی ارتباط دارد. در سال‌های دهه ۳۰ فعالیت این باشگاه فقط منحصر به ورزش کارگری بود و بدین طریق بود که پایه و اساس ورزش کارگری در ایران نهاده شد.
در سال ۱۳۷۱با تصویب قانون کار جمهوری اسلامی ایران در مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از مواد آن - ماده ۱۵۴- به لزوم توجه کارفرمایان به ورزش کارگری اختصاص یافت. متعاقب تصویب این ماده قانونی بود که ۲۸۴ مجموعه فرهنگی-ورزشی ویژه کارگران در سراسر کشور احداث شد. علاوه بر آن از دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ جریان مسابقات ورزش کارگری آن‌قدر پویا و فعال بود که بسیاری از ورزشکاران ملی‌پوش در اغلب رشته‌های ورزشی تمایل زیادی برای فعالیت در تیم‌های کارگری داشتند که اتفاقاً بسیاری از آن‌ها در همان سال‌ها جذب کارخانجات شدند و به احیای ورزش کارگری کمک شایانی کردند. به‌عنوان نمونه علی دایی در تیم کارگری زامیاد، نادر محمدخانی در تیم کارگری صنایع بسته‌بندی، ایرج و بابک مظفری در تیم والیبال پارس مینو، بابک معصومی، وحید شمسایی و بسیاری از بزرگان ورزش کشور در آن سال‌ها جذب تیم‌های کارگری شده بودند. با حضور ورزشکاران بزرگ و صاحب‌نام، ورزش کارگری در کشور از رونق و شکوفایی بسیار برخوردار شد.
افزایش تعداد رشته‌های ورزشی کارگران از از چهار رشته به هشت رشته و بعد‌ها به ۱۷ رشته و در کنار آن وجود نزدیک به ۵۰۰ هزار کارگر که به‌طور منظم ورزش را دنبال می‌کردند مشکلات و دشواری‌هایی بر سر راه اداره این حوزه ایجاد می‌کرد. به همین منظور از سال ۱۳۸۱ و پس از مطرح شدن معضلات و انجام بررسی‌های تخصصی با صاحب‌نظران و کارشناسان امر، این نتیجه حاصل شد که یکی از مهم‌ترین راهکارهای موجود که تجربه اجرای آن در ادارات تربیت بدنی نهادهای مختلف مثبت و سازنده بوده، تشکیل فدراسیون تخصصی برای پیگیری و اجرای برنامه‌های مرتبط با ورزش کارگران است.
در ادامه، ایجاد فدراسیون ورزش کارگری با اهتمام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همکاری وزارت ورزش و جوانان در آبان ماه ۱۳۹۱ مورد تصویب شد و در لیست فدراسیون‌های آماتوری ورزش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و در مهر ماه همان سال به عضویت موقت کنفدراسیون بین المللی ورزش کارگری نائل آمد.
مدیران فدراسیون ورزشی در سال‌های ابتدایی تشکیل این نهاد، زحمات بسیاری متقبل شدند. علی میرزاخانی به‌عنوان اولین سرپرست فدراسیون ساختمانی را در خیابان ملاصدرای تهران برای فدراسیون در نظر گرفت و با همکاری پیشکسوتان ورزش کارگری و سایر دلسوزان مبادرت به تأسیس انجمن‌های ورزشی مرتبط با ۱۷ رشته تحت پوشش ورزش کارگری و راه‌اندازی هیئت‌های استانی ورزش کارگری در ۳۱ استان کشور کرد. میرزاخانی قبل از برگزاری اولین مجمع انتخاباتی جای خود را به مصطفی کارخانه یکی از بزرگ‌ترین مربیان والیبال ایران داد. او نیز به مدت سه ماه سرپرست فدراسیون بود تا اینکه در اواخر خردادماه سال ۱۳۹۳ احمد حسین‌زادگان به‌عنوان سومین سرپرست فدراسیون معرفی شد. حسین‌زادگان در ابتدا با کمک کارشناسان، سند چشم‌انداز ۲۰ ساله ورزش کارگری و برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت (پنج ساله) فدراسیون را تدوین کرد. او تلاش کرد مسابقات ورزش قهرمانی کارگران کشور را که از رونق افتاده بود دوباره احیا کند و با تأسیس انجمن‌های ورزش کارگری تا ۲۴ رشته، ورزش کارگری را در کشور به پیش براند. پس از آن بود که ورزش کارگری به دوران اوج خود نزدیک شد.
وضعیت امروز ورزش کارگری در کشور
در سال‌های اخیر، ساخت ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی جدید با جدیت در دستور کار قرار گرفته است. برای نمونه، فروردین‌ماه امسال در مورد احتمال افتتاح دو مجموعه جدید آبی برای ورزش کارگران خبررسانی شد. احمد اسناوندی، مدیرکل ورزش کارگری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: «تاکنون ۲۱ پروژه ورزشی را در دولت سیزدهم طی دو سال اخیر افتتاح کردیم و ۱۲ پروژه عمرانی در حوزه احداث مجموعه‌های ورزشی کارگری در دست اجرا داریم که امید است تا پایان سال ۱۴۰۳ اکثر آن‌ها به بهره‌برداری برسد.»
مدیرکل ورزش کارگری وزارت کار با اشاره به اینکه فدراسیون ورزش‌های کارگری از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را با تصمیم دولت دهم آغاز کرد گفت: «در سال ۱۴۰۱ دوره چهارساله مدیریت قبلی فعالیت فدراسیون تمام شده بود و ما در این پست سرپرست داشتیم. در پایان بهمن‌ماه با حضور کیومرث هاشمی و انتخاب جواد رمَضی اقدامات خوبی پس از انتخابات در این فدراسیون در حال آغاز است.»
او با تأکید بر اهمیت اقدامات عمرانی شکل گرفته در حوزه مجموعه‌های ورزشی وزارت کار برای ورزش کارگران افزود: «در حال حاضر ما ۱۸۶ مجموعه ورزشی کارگری در سراسر کشور داریم که خود مشتمل بر ۴۴۶ مکان ورزشی هستند. در این میان با توجه به اهمیت مسئله ورزش‌های آبی برای سلامت کارگران، دارای ۵۰ استخر فعال برای این عزیزان هستیم که قرار است دو مجموعه در آستانه افتتاح آبی (در زاهدان و ایلام) نیز در طی سال آتی به این ۵۰ مجموعه افزوده شود و در نتیجه به تعداد ۵۲ مجموعه استخر در کشور برسیم. در ماه‌های گذشته در این دولت مجموعه استخر سنندج برای کارگران افتتاح شد که اتفاق خوبی برای ورزش کارگری کشور محسوب می‌شود.»
در حال حاضر، هفت مجموعه ورزش کارگری در استان تهران مشغول فعالیت هستند و کارگران می‌توانند از امکانات خاص این مجموعه‌ها استفاده کنند. با وجود همه این‌ها هنوز کمبودها و چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد که امید می‌رود با همت و درایت دولت جدید و مدیران وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این چالش‌ها هرچه زودتر برطرف شود.
کمبودها و چالش‌ها
یکی از مشکلات در این حوزه، عدم تسهیل‌گری در زمینه صدور روادید و اعزام تیم‌های کارگری برای شرکت در مسابقات جهانی است. در تیرماه امسال، رئیس فدراسیون ورزش کارگری با ابراز نگرانی از برگزاری مسابقات قهرمانی کشور در سال جاری گفت: «از ۶۰ برنامه پیش‌بینی شده در تقویم ورزشی برای برگزاری مسابقات قهرمانی کشور، امسال تنها شش مسابقه را برگزار کرده‌ایم که جای نگرانی دارد.»
جواد رمضی با اشاره به عدم همکاری سفارت ایتالیا برای اعزام کاروان ورزش کارگری به مسابقات جهانی شرکت‌ها، توضیح داد: «در این رویداد قرار بود با ۱۰۸ نفر در مسابقات جهانی شرکت کنیم که متأسفانه سفارت ایتالیا تنها به ۳۰ نفر روادید داد به‌طوری که در یک یا دو رشته با یک یا نفر به این تورنمنت اعزام شدیم. البته ایتالیا سال گذشته نیز کارشکنی کرد و برای کاروان اعزامی روادید صادر نکرد.»
به گفته حسین حبیبی، عضو هیئت‌مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور، مشکل دیگر کمبود امکانات ورزشی در کارگاه‌های دورافتاده و پروژه‌های پیمانکاری است. او در گفت‌وگو با «آتیه نو» بیان کرد: «بسیاری از کارگران ماهر، تحصیل‌کرده و متخصص کشور در پروژه‌های مختلف عمرانی یا نفت و گاز در مناطق بد آب و هوا و دور از خانواده مشغول به کار هستند لذا توجه ویژه به ورزش و سلامت بدنی این گروه عظیم از کارگران اهمیت بسیار دارد.»
این فعال کارگری با اشاره به اینکه براساس داده‌های رسمی، آمار بیماری‌های جسمی و روحی و همچنین اعتیاد در میان کارگران پروژه‌ای و پیمانکاری بالاست اضافه کرد: «کارگرانی که روزی ۱۲ ساعت در کارگاه‌های پروژه‌ای کار می‌کنند و معمولاً شب‌ها در کمپ‌های کارگری به دور از خانواده به سر می‌برند، بیش از سایر گروه‌ها در معرض آسیب‌های اجتماعی و به‌طور مشخص اعتیاد به مواد مخدر هستند. در چنین کارگاه‌هایی، کارفرمایان باید نسبت به تأمین امکانات ورزشی و باشگاه‌های بدنسازی برای کارگران اهتمام ویژه داشته باشند که متأسفانه گاهی این‌گونه نیست.»
به گفته حبیبی، کارگران پیمانکاری و پروژه‌ای غالباً از فقدان تفریحات سالم و امکانات ورزشی گلایه‌مند هستند و این کمبودها موجب بروز افسردگی، اعتیاد و ناهنجاری‌های روانی در آن‌ها می‌شود.
عضو هیئت‌مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور تأکید کرد: «تنها ساخت و تجهیز ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی در شهرهای بزرگ یا کلنگ‌زنی پروژه‌های جدید کفایت نمی‌کند؛ رسیدگی به سلامت جسمی و روحی کارگران یک برنامه‌ریزی مدون و همه‌جانبه می‌خواهد که طی آن همه کارگران مشمول قانون کار فارغ از محل سکونت، محل کار، جنسیت و میزان توانایی جسمی از امکانات ورزشی مناسب بهره‌مند باشند.»
در ماده ۱۵۴ قانون کار جمهوری اسلامی ایران آمده است: «کلیه کارفرمایان موظف هستند با مشارکت وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور، محل مناسبی برای استفاده کارگران در رشته‌های مختلف ورزشی ایجاد کنند.» حسین حبیبی در این‌باره یادآور شد: «بسیاری از کارفرمایان به‌خصوص کارفرمایان پیمانکار و واسطه، این الزام را جدی نمی‌گیرند و به تکلیف قانونی خود در زمینه تأمین ورزشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی مناسب تمکین نمی‌کنند. این در حالی است که قانون کار، یک قانون آمره است و وقتی تصریح دارد که کارفرمایان در فلان موضوع خاص موظف هستند، هیچ کارفرمایی در هیچ کجای کشور نباید از زیر بار الزامات آن شانه خالی کند.»
همچنین ماده مذکور تبصره‌ای دارد که در آن آمده است: «آیین‌نامه نحوه ایجاد و ضوابط مربوط به آن و مدت شرکت کارگران در مسابقات قهرمانی ورزشی یا هنری و ساعات متعارف تمرین، توسط وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران خواهد رسید.» به باور کارشناسان امر، آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۵۴ قانون کار در اجرا با مشکلات عدیده مواجه شده و بسیاری از مواد این آیین‌نامه با شرایط جدید جامعه کار و تولید کشور در تناسب نیست. اعتبارات به‌طور عادلانه و متوازن تقسیم نمی‌شود و ورزش کارگری که قرار بوده با هدف اعتلای سلامت جسمی و روحی کارگران شاغل در واحدهای تولیدی و خدماتی کشور گسترش یابد، در مواردی به پدیده‌ای نخبه‌گرایانه و مختص افراد خاص بدل شده است. در کنار همه این‌ها، به اعتقاد سیمین یعقوبیان، فعال زنان کارگر آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است و نباید نادیده گرفته شود، کمبودهای ورزشی برای زنان کارگر است.»
او در گفت‌وگو با «آتیه نو» با تأکید بر لزوم توجه جدی به ورزش زنان کارگر گفت: «معمولاً امکانات در دسترس زنان کارگر بسیار کمتر از مردان است. قانون کار، فارغ از جنسیت کارگران نوشته شده و تأمین مکان‌های ورزشی مناسب برای همه کارگران را یک تکلیف دانسته اما معمولاً زنان کارگر از چنین امکاناتی برخوردار نیستند. این در حالی است که به دلیل عدم تمکن مالی، این گروه امکان استفاده از باشگاه‌های ورزشی عادی در سطح اجتماع را هم ندارند و نمی‌توانند برای عضویت در آن‌ها شهریه ماهانه بپردازند.»
یعقوبیان، یکی از چالش‌های اصلی را در حاشیه قرار گرفتن زنان کارگر دانست و اضافه کرد: «در دولت جدید باید نسبت به تأمین امکانات قانونی برای زنان شاغل در بخش خصوصی اهتمام ویژه شود.»
در عین حال، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۱ در گزارشی به بررسی وضعیت ورزش و سلامت جسمانی کارگران و کارمندان در ایران پرداخت. در بخش چالش‌های این گزارش، یکی از مهم‌ترین مسائل، فقدان بانک اطلاعاتی و آماری از وضعیت آمادگی جسمانی و کیفیت زندگی جامعه مخاطب دانسته شده است. از سویی سرانه پایین فضاهای ورزشی به‌عنوان یکی از زمینه‌های مسئله‌ساز ورزش کارگران و کارمندان مطرح است.
در قسمتی از این گزارش می‌خوانیم: «شواهد و نتایج به دست آمده از تحقیقات علمی و تجربی نشان داده که تعمیم و گسترش ورزش در واحدهای صنعتی و خدماتی و سازمان‌های بخش عمومی، ارزش‌های فرهنگی در محیط کار را ترقی داده و آمادگی‌های ذهنی و جسمی لازم برای تحرک و چالاکی نیروی کار برای جلوگیری از بروز هرگونه حوادث احتمالی حین انجام کار را فراهم آورده است و همچنین ارتقای قابلیت و توانایی‌های نیروهای کار را جهت انجام امور محوله بهبود می‌بخشد. در سال‌های اخیر هم‌گام با بروز تحولات بنیادین و همه‌جانبه در جامعه و گسترش فناوری و ماشینی شدن زندگی، چاقی و بیماری‌هایی با دلایل قلبی و عروقی شیوع پیدا کرده که اغلب ناشی از کم‌تحرکی است. بنابراین پرداختن به فعالیت جسمانی و ورزش در میان کارکنان سازمان‌های مختلف کشور باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.»