اصلاحات پارامتریک و بازنشستگی پیش از موعد
محمدعلی جنانی کارشناس بیمه‌های اجتماعی
موضوع بازنشستگی در حوزه قوانین و مقررات تأمین‌اجتماعی و تعهدات بلندمدت این سازمان بیمه‌ای، یکی از حمایت‌های اساسی نظام جامع تأمین‌اجتماعی محسوب میشود. از ماده ۷۰ به بعد قانون تأمین‌اجتماعی، مرتبط با موضوع بازنشستگی است و بخشی از این قوانین در حوزه ازکارافتادگی و نحوه مراجعه از کارافتادگان به‌عنوان بخشی از مستمری‌بگیران است.
همچنین شروط بازنشستگی از زاویه پارامتریک در ماده 76 قانون تأمین‌اجتماعی مطرح شده و ماده 77 نیز به نحوه احتساب مستمری‌ها اشاره دارد و در ادامه این قانون تا ماده 93 موضوعات مربوط به بازنشستگی مطرح شده است. طیف وسیع قوانین، نشان از اهمیت مسئله بازنشستگی به‌عنوان یکی از محوری‌ترین حمایت‌های سازمان تأمین‌اجتماعی دارد. نکته مهم در این زمینه این است که ۹۰ درصد بیمه‌شدگان تأمین‌اجتماعی، بازنشستگی را مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسئله بیمه شدن می‌دانند. اکنون حدود ۷۰ درصد بازنشستگی‌های پیش از موعد در سازمان تأمین‌اجتماعی مربوط به بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور است. سایر گروه‌ها نظیر معلولان، جانبازان، ایثارگران و فعالان در معرض تشعشات، برخی صنوف، کارکنان دولت، زنان و برخی شاغلان ادارات دولتی نیز مشمول این موضوع می‌شوند.
از میان این نوع بازنشستگی‌های موجود در تأمین‌اجتماعی، ۷۰ درصد سخت و زیان‌آور و بدون شرط سنی است. نکته اینکه در هیچ کشوری این نوعی بازنشستگی به شکل مرسوم وجود ندارد. بازنشستگان مذکور نیز بدون شرط سنی و به دلیل اشتغال در مشاغل تخصصی و حرفه‌ای عمدتاً بیکار نمانده و در بازار کار دوباره شاغل شده و علاوه بر گرفتن فرصت شغلی از بیکاران جوان، صندوق‌های بیمه‌ای را از این فرایند متضرر می‌کنند. یکی از مسائل پیش روی صندوق‌های بیمه‌ای به‌ویژه تأمین‌اجتماعی، افزایش امید به زندگی است؛ چراکه این موضوع فاصله میان بازنشستگی عادی و پیش از موعد را افزایش می‌دهد. در گذشته سن امید به زندگی در کشور حدود ۵۵ سال بود و افراد پس از بازنشستگی سال‌های کمتری مستمری دریافت می‌کردند اما اکنون بدون بررسی و بازبینی قوانین و انجام اصلاحات پارامتریک، با افزایش 20 ساله امید به زندگی مواجهیم و این به معنای پرداخت مستمری در مدت سال‌های بیشتر توسط صندوق‌های بازنشستگی است. با وجود اینکه امید به زندگی پدیده‌ای مثبت برای نظام بهداشتی و سلامت جامعه محسوب میشود، این مسئله در صندوق‌های بازنشستگی بدون اصلاحات سنجه‌ای یا پارامتریک، موجب بروز چالش‌هایی میشود. با افزایش امید به زندگی، فرد ۵۰ ساله با قانون تأمین‌اجتماعی با ۸۰ سال سن، ۳۰ سال از مستمری سازمان بهره‌مند شده و پس از آن مستمری بازماندگی برای خانواده آن فرد برقرار میشود. ازدواج و طلاق‌های صوری نیز عاملی برای بازماندن پرونده مستمری بازماندگان است. با توجه به قوانین پیچیده مستمری در صندوق‌های بیمه‌ای، پرونده مستمری به سختی خاتمه پیدا می‌کند که این موضوع نیازمند چاره‌اندیشی است. نتیجه بازنشستگی‌های پیش از موعد با هشت نوع بازنشستگی را می‌توان کاهش شدید سن بازنشستگی دانست. در این شرایط و با توجه به حجم بالای بازنشستگان پیش از موعد و آسیب آن برای تعادل اشتغال بازار کار و سازمان‌های بیمه‌ای، باید این موضوع به‌ویژه در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور به‌صورت کامل مورد بررسی قرار گیرد. راه برون‌رفت از این چالش اساسی، اصلاحات پارامتریک متناسب با ظرفیت جامعه و درنظر گرفتن ملاحظات مربوط به صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی است. این اصلاحات باید به شکل نردبانی و به تدریج اجرا شود تا بیمه‌شدگان از ظرفیت‌های بیمه اجتماعی بهره‌مند شوند. سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد بیمه‌گر باید با اتکا به اصلاحات سنجه‌ای، بازنشستگی‌های پیش‌از‌موعد را تعدیل کند. در صورت بی‌توجهی به این مهم در آینده، انبوه مستمری‌بگیران و بازنشستگان عدم تعادل منابع ورودی و خروجی این سازمان و ناترازی را رقم خواهد زد. با افزایش مستمری‌بگیران و بازنشستگان و مسائل مرتبط با حوزه‌های جمعیت، کاهش موالید، افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ رشد جمعیت، جامعه مولد بیمه‌پرداز و تأمین‌کننده منابع تأمین‌اجتماعی و این سازمان به‌صورت هم‌زمان متضرر شده و از سوی دیگر، مصارف این نهاد با افزایش مواجه میشود. سازمان تأمین‌اجتماعی با پوشش ۵۳ درصدی جمعیت کشور و ارائه خدمات به 47 میلیون بیمه‌شده، در حال حاضر به ۶۰ درصد بازنشستگان کل کشور خدمات گوناگون ارائه می‌دهد. همچنین بیش از نیمی از افراد بازنشسته این سازمان را بازنشستگان پیش از موعد تشکیل می‌دهند.
همچنین شروط بازنشستگی از زاویه پارامتریک در ماده 76 قانون تأمین‌اجتماعی مطرح شده و ماده 77 نیز به نحوه احتساب مستمری‌ها اشاره دارد و در ادامه این قانون تا ماده 93 موضوعات مربوط به بازنشستگی مطرح شده است. طیف وسیع قوانین، نشان از اهمیت مسئله بازنشستگی به‌عنوان یکی از محوری‌ترین حمایت‌های سازمان تأمین‌اجتماعی دارد. نکته مهم در این زمینه این است که ۹۰ درصد بیمه‌شدگان تأمین‌اجتماعی، بازنشستگی را مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسئله بیمه شدن می‌دانند. اکنون حدود ۷۰ درصد بازنشستگی‌های پیش از موعد در سازمان تأمین‌اجتماعی مربوط به بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور است. سایر گروه‌ها نظیر معلولان، جانبازان، ایثارگران و فعالان در معرض تشعشات، برخی صنوف، کارکنان دولت، زنان و برخی شاغلان ادارات دولتی نیز مشمول این موضوع می‌شوند.
از میان این نوع بازنشستگی‌های موجود در تأمین‌اجتماعی، ۷۰ درصد سخت و زیان‌آور و بدون شرط سنی است. نکته اینکه در هیچ کشوری این نوعی بازنشستگی به شکل مرسوم وجود ندارد. بازنشستگان مذکور نیز بدون شرط سنی و به دلیل اشتغال در مشاغل تخصصی و حرفه‌ای عمدتاً بیکار نمانده و در بازار کار دوباره شاغل شده و علاوه بر گرفتن فرصت شغلی از بیکاران جوان، صندوق‌های بیمه‌ای را از این فرایند متضرر می‌کنند. یکی از مسائل پیش روی صندوق‌های بیمه‌ای به‌ویژه تأمین‌اجتماعی، افزایش امید به زندگی است؛ چراکه این موضوع فاصله میان بازنشستگی عادی و پیش از موعد را افزایش می‌دهد. در گذشته سن امید به زندگی در کشور حدود ۵۵ سال بود و افراد پس از بازنشستگی سال‌های کمتری مستمری دریافت می‌کردند اما اکنون بدون بررسی و بازبینی قوانین و انجام اصلاحات پارامتریک، با افزایش 20 ساله امید به زندگی مواجهیم و این به معنای پرداخت مستمری در مدت سال‌های بیشتر توسط صندوق‌های بازنشستگی است. با وجود اینکه امید به زندگی پدیده‌ای مثبت برای نظام بهداشتی و سلامت جامعه محسوب میشود، این مسئله در صندوق‌های بازنشستگی بدون اصلاحات سنجه‌ای یا پارامتریک، موجب بروز چالش‌هایی میشود. با افزایش امید به زندگی، فرد ۵۰ ساله با قانون تأمین‌اجتماعی با ۸۰ سال سن، ۳۰ سال از مستمری سازمان بهره‌مند شده و پس از آن مستمری بازماندگی برای خانواده آن فرد برقرار میشود. ازدواج و طلاق‌های صوری نیز عاملی برای بازماندن پرونده مستمری بازماندگان است. با توجه به قوانین پیچیده مستمری در صندوق‌های بیمه‌ای، پرونده مستمری به سختی خاتمه پیدا می‌کند که این موضوع نیازمند چاره‌اندیشی است. نتیجه بازنشستگی‌های پیش از موعد با هشت نوع بازنشستگی را می‌توان کاهش شدید سن بازنشستگی دانست. در این شرایط و با توجه به حجم بالای بازنشستگان پیش از موعد و آسیب آن برای تعادل اشتغال بازار کار و سازمان‌های بیمه‌ای، باید این موضوع به‌ویژه در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور به‌صورت کامل مورد بررسی قرار گیرد. راه برون‌رفت از این چالش اساسی، اصلاحات پارامتریک متناسب با ظرفیت جامعه و درنظر گرفتن ملاحظات مربوط به صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی است. این اصلاحات باید به شکل نردبانی و به تدریج اجرا شود تا بیمه‌شدگان از ظرفیت‌های بیمه اجتماعی بهره‌مند شوند. سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد بیمه‌گر باید با اتکا به اصلاحات سنجه‌ای، بازنشستگی‌های پیش‌از‌موعد را تعدیل کند. در صورت بی‌توجهی به این مهم در آینده، انبوه مستمری‌بگیران و بازنشستگان عدم تعادل منابع ورودی و خروجی این سازمان و ناترازی را رقم خواهد زد. با افزایش مستمری‌بگیران و بازنشستگان و مسائل مرتبط با حوزه‌های جمعیت، کاهش موالید، افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ رشد جمعیت، جامعه مولد بیمه‌پرداز و تأمین‌کننده منابع تأمین‌اجتماعی و این سازمان به‌صورت هم‌زمان متضرر شده و از سوی دیگر، مصارف این نهاد با افزایش مواجه میشود. سازمان تأمین‌اجتماعی با پوشش ۵۳ درصدی جمعیت کشور و ارائه خدمات به 47 میلیون بیمه‌شده، در حال حاضر به ۶۰ درصد بازنشستگان کل کشور خدمات گوناگون ارائه می‌دهد. همچنین بیش از نیمی از افراد بازنشسته این سازمان را بازنشستگان پیش از موعد تشکیل می‌دهند.