چالش جدید جهانی
خانه سالمندان یا سالمندان بی‌خانه؟
مریم حسینی روزنامه نگار
بررسی‌های تحقیقاتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. اما چالش جدیدی که امروزه جهان با آن روبه‌رو است مشکل سالمندان خیابانی و متعاقب آن سالمندان بی‌خانمان است.
از سال‌ها پیش تا به امروز ناتوانی در نگهداری افراد مسن خانواده و فرستادن آن‌ها به خانه سالمندان به‌عنوان چالش بزرگ پیش روی جوامع و خانواده‌ها به شمار می‌رفته است. در همین راستا در کشورهای مختلف هزاران کار علمی و فرهنگی برای افزایش آگاهی خانواده‌ها در جهت نگهداری از افراد سالخورده در خانه انجام شده است. این در حالی است که امروزه با پدیده نوظهور دیگری در جوامع مختلف با عنوان سالمندی خیابانی روبه‌رو هستیم؛ پدیده سالمندی خیابانی و متعاقب آن سالمندان بی‌خانمان این روزها در سراسر جهان به ویژه در کشورهایی مانند بریتانیا، ایالات متحده و استرالیا، به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش است و تاکنون نیز راهکارهای مناسبی برای مبارزه با این پدیده ارائه نشده است.
پیش از توضیح درباره موضوع سالمندان بی‌خانمان ابتدا لازم است پدیده سالمندی تعریف شود: براساس تعریف «سازمان جهانی بهداشت» افراد در سنین بالای 60 سال را سالخورده می‌نامیم. سالمندان در این برهه سنی به‌‌رغم بیماری و ضعیف شدن عملکرد ترجیح می‌دهند از اجتماع فاصله گرفته و در خانه‌های خود باقی بمانند.
بر اساس نظریه‌های مختلف درباره پیری و زندگی در این دوره، عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی از جمله عوامل ناشناخته‌ای هستند که بر افزایش سن تأثیرمی‌گذارند و می‌توانند زندگی سالمندان را محدود کنند. بی‌خانمانی این روزها در میان جمعیت‌های مسن به‌طور فزاینده‌ای در سراسر جهان در حال گسترش است و این مسئله با افزایش جمعیت سالخورده و عوامل دیگر مانند فقر، افزایش نابرابری و هزینه‌های مسکن مرتبط است.
بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. نسبت جمعیت سالمند جهان (۶۵ ساله و بیشتر) در سال ۲۰۲۰، برابر 9.3 درصد بود. با فرض ثبات باروری در مقدار کنونی خود، متوسط این میزان در سال ۲۰۵۰ بیش از دو برابر خواهد شد، یعنی به مقدار 22.8 درصد خواهد رسید.
انواع سالمندان بی‌خانمان
نداشتن مسکن دائمی و مناسب و عدم توانایی فرد برای به دست آوردن و زندگی در آن، بی‌خانمانی توصیف می‌شود. دو دسته افراد زیر چتر این تعریف قرار می‌گیرند؛ دسته اول کسانی که در پناهگاه‌های اضطراری یا موقت زندگی کند و دسته دوم کسانی که با وجود داشتن خانه و سرپناه، با خطر از دست دادن خانه‌های خود مواجه هستند.
در حالی که اکثر تحقیقات روی جمعیت‌های جوان‌تر متمرکز شده اما شواهد نشان می‌دهد که افراد بالای ۵۰ سال در کشورهایی مانند ایالات متحده، استرالیا، بریتانیا و کانادا بی‌خانمانی را تجربه می‌کنند. به‌طور کلی دو تعریف برای سالمندان بی‌خانمان مطرح شده است: سالمندان یا در طول زندگی خود بی‌خانمان هستند و این الگو را با افزایش سن نیز ادامه می‌دهند که به این پدیده بی‌خانمانی مزمن یا اپیزودیک گفته می‌شود. در نوع دیگر، سالمندان برای اولین‌بار در دوران پیری خود بی‌خانمان می‌شوند که به آن بی‌خانمانی اواخر عمر گفته می‌شود.اکثر تحقیقات درباره پدیده بی‌خانمانی مزمن یا اپیزودیک است با این حال طبق تحقیقات جدیدتر پدیده دوم نیز به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش است. در همین حال با توجه به افزایش جمعیت سالمندان بی‌خانمان، نیاز به راه‌حل‌های بلندمدت و رویکردهای جدید برای حل اپیدمی بی‌خانمانی نیاز است.
رابطه بی‌خانمانی و سلامت
مطالعات نشان می‌دهد افراد به‌ویژه سالمندانی که بی‌خانمان هستند در معرض خطر بیشتر آرتروز، اِدِم، اختلالات استخوانی و مفصلی، بیماری قلبی، عوارض چشمی و گوش، مشکلات پوستی و آسیب ناشی از تصادفات قرار دارند. در مطالعه‌ای دیگر، مشخص شد که ۹۸ درصد از افراد مورد بررسی نیاز به درمان دندانپزشکی دارند که نشان می‌دهد دسترسی به این موضوع برای افراد بی‌خانمان، دشوار است.
بی‌خانمان‌ها بخشی از جمعیت عمومی محسوب می‌شوند که به‌طور نامتناسبی تحت‌تأثیر شرایط نامطلوب جوی قرار دارند. به‌طوری که حتی مناطق آب‌وهوایی معتدل نیز می‌تواند آن‌ها را در معرض تنش سرما و گرما قرار دهد و این امر متعاقباً خطر مرگ‌و‌میر را افزایش می‌دهد.
شرایط محیطی یک خطر مستقل مهم برای سلامتی و همچنین افزایش مرگ‌و‌میر بی‌خانمان‌ها محسوب می‌شود. همچنین جمعیت بی‌خانمان‌ها بیشتر از سایرین در معرض استفاده از سبک زندگی غلط و احتمال اعتیاد و در نتیجه افزایش خطر مرگ‌و‌میر هستند و در میان آن‌ها، افراد مسن بیشتر در معرض این خطر قرار دارند. این در حالی است که سالمندان در این سنین با اختلالات عملکردی، شناختی و حسی و ضعف مواجه هستند و همین موارد می‌تواند منجر به افزایش میزان مرگ‌و‌میر در این دسته شود.
به‌طور کلی، هر فرد بالای ۵۰ سال با تجربه طولانی از بی‌خانمانی، در برابر بسیاری از مشکلات جسمی و روانی مرتبط با سن بالا آسیب‌پذیر خواهد بود.
مطالعه‌ای که در سان فرانسیسکو انجام شد، سالمندان بی‌خانمان را از نظر نشانه‌های اولیه بیماری آلزایمر مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه ۳۵۰ بی‌خانمان با میانگین سنی ۵۸ سال شرکت کردند. تحقیقات نشان می‌داد که این جمعیت در مقایسه با افراد ۸۰ ساله‌ای که در خانه زندگی می‌کردند با مشکلات بیشتری در حمام کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن مواجه بودند. علاوه بر این، بی‌خانمان‌های سالمند در مصرف سروقت دارو، مدیریت پول، استفاده از حمل و نقل و درخواست شغل و مزایا نیز با مشکل روبه‌رو بودند. همچنین در این گروه میزان اختلالات شناختی و بینایی و همچنین بی‌اختیاری ادراری بیشتر بود و با احتمال بیشتری افسردگی را تجربه می‌کردند.
این مطالعه نشان می‌دهد سالمندانی که در پناهگاه‌ها زندگی می‌کنند، نسبت به سالمندانی که در خانه زندگی می‌کنند بیشتر در معرض بیماری و نیازمند به مراقبت‌های بهتر و حساس‌تر هستند.
خطر مرگ در کمین سالمندان بی‌خانمان
محققان دانشگاه سان فرانسیسکو در تحقیق دیگری بر روی سالمندان بی‌خانمان اوکلند، دریافتند که یک‌چهارم از شرکت‌کنندگان در این تحقیق، در طی چند سال پس از ثبت‌نام جان خود را از دست دادند.
آن‌ها دریافتند افرادی که برای اولین‌بار در سن ۵۰ سالگی یا بعد از آن بی‌خانمان شدند، حدود ۶۰ درصد بیشتر از افرادی که در اوایل زندگی بی‌خانمان شده بودند، در معرض مرگ قرار دارند. اما بی‌خانمانی خطری برای همه بود و کسانی که بی‌خانمان مانده بودند حدود ۸۰ درصد بیشتر از کسانی که قادر به بازگشت به خانه بودند، جان خود را از دست دادند.
میانگین سن مرگ ۶۴.۶ سال بود و شایع ترین علل مرگ برای افراد در این مطالعه بیماری قلبی (۱۴.۵ درصد)، سرطان (۱۴.۵ درصد) و مصرف بیش از حد دارو (۱۲ درصد) بود.
تحقیقات نشان می‌داد که بی‌خانمان‌ها اغلب چندین بیماری مزمن و گزینه‌های کمتری برای مراقبت‌های بهداشتی دارند. برخی از بیماری‌های رایج پزشکی که افراد بی‌خانمان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند شامل اعتیاد، مشکلات روانی مزمن، بیماری ریوی، ضعف عروق محیطی، فشارخون بالا، بی‌اختیاری ادراری و سل است. اگرچه بسیاری از این مشکلات قابل درمان هستند اما تشخیص و درمان برای سالمندانی که بی‌خانمان هستند ممکن است دشوار باشد؛ زیرا آن‌ها منابع لازم برای پرداخت هزینه‌های درمان و مراقبت را ندارند و به مراقبت‌های بهداشتی یا خدمات اجتماعی و متخصصان نیاز دارند. افرادی که تا سن پیری در خیابان‌ها زنده می‌مانند به دلیل کم‌تحرکی و مشکلات کهولت سن، در معرض خطر هستند و به راحتی مورد سوءقصد مجرمان و تبهکاران قرار می‌گیرند و قربانی می‌شوند.
منبع: senionavigator.org
از سال‌ها پیش تا به امروز ناتوانی در نگهداری افراد مسن خانواده و فرستادن آن‌ها به خانه سالمندان به‌عنوان چالش بزرگ پیش روی جوامع و خانواده‌ها به شمار می‌رفته است. در همین راستا در کشورهای مختلف هزاران کار علمی و فرهنگی برای افزایش آگاهی خانواده‌ها در جهت نگهداری از افراد سالخورده در خانه انجام شده است. این در حالی است که امروزه با پدیده نوظهور دیگری در جوامع مختلف با عنوان سالمندی خیابانی روبه‌رو هستیم؛ پدیده سالمندی خیابانی و متعاقب آن سالمندان بی‌خانمان این روزها در سراسر جهان به ویژه در کشورهایی مانند بریتانیا، ایالات متحده و استرالیا، به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش است و تاکنون نیز راهکارهای مناسبی برای مبارزه با این پدیده ارائه نشده است.
پیش از توضیح درباره موضوع سالمندان بی‌خانمان ابتدا لازم است پدیده سالمندی تعریف شود: براساس تعریف «سازمان جهانی بهداشت» افراد در سنین بالای 60 سال را سالخورده می‌نامیم. سالمندان در این برهه سنی به‌‌رغم بیماری و ضعیف شدن عملکرد ترجیح می‌دهند از اجتماع فاصله گرفته و در خانه‌های خود باقی بمانند.
بر اساس نظریه‌های مختلف درباره پیری و زندگی در این دوره، عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی از جمله عوامل ناشناخته‌ای هستند که بر افزایش سن تأثیرمی‌گذارند و می‌توانند زندگی سالمندان را محدود کنند. بی‌خانمانی این روزها در میان جمعیت‌های مسن به‌طور فزاینده‌ای در سراسر جهان در حال گسترش است و این مسئله با افزایش جمعیت سالخورده و عوامل دیگر مانند فقر، افزایش نابرابری و هزینه‌های مسکن مرتبط است.
بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. نسبت جمعیت سالمند جهان (۶۵ ساله و بیشتر) در سال ۲۰۲۰، برابر 9.3 درصد بود. با فرض ثبات باروری در مقدار کنونی خود، متوسط این میزان در سال ۲۰۵۰ بیش از دو برابر خواهد شد، یعنی به مقدار 22.8 درصد خواهد رسید.
انواع سالمندان بی‌خانمان
نداشتن مسکن دائمی و مناسب و عدم توانایی فرد برای به دست آوردن و زندگی در آن، بی‌خانمانی توصیف می‌شود. دو دسته افراد زیر چتر این تعریف قرار می‌گیرند؛ دسته اول کسانی که در پناهگاه‌های اضطراری یا موقت زندگی کند و دسته دوم کسانی که با وجود داشتن خانه و سرپناه، با خطر از دست دادن خانه‌های خود مواجه هستند.
در حالی که اکثر تحقیقات روی جمعیت‌های جوان‌تر متمرکز شده اما شواهد نشان می‌دهد که افراد بالای ۵۰ سال در کشورهایی مانند ایالات متحده، استرالیا، بریتانیا و کانادا بی‌خانمانی را تجربه می‌کنند. به‌طور کلی دو تعریف برای سالمندان بی‌خانمان مطرح شده است: سالمندان یا در طول زندگی خود بی‌خانمان هستند و این الگو را با افزایش سن نیز ادامه می‌دهند که به این پدیده بی‌خانمانی مزمن یا اپیزودیک گفته می‌شود. در نوع دیگر، سالمندان برای اولین‌بار در دوران پیری خود بی‌خانمان می‌شوند که به آن بی‌خانمانی اواخر عمر گفته می‌شود.اکثر تحقیقات درباره پدیده بی‌خانمانی مزمن یا اپیزودیک است با این حال طبق تحقیقات جدیدتر پدیده دوم نیز به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش است. در همین حال با توجه به افزایش جمعیت سالمندان بی‌خانمان، نیاز به راه‌حل‌های بلندمدت و رویکردهای جدید برای حل اپیدمی بی‌خانمانی نیاز است.
رابطه بی‌خانمانی و سلامت
مطالعات نشان می‌دهد افراد به‌ویژه سالمندانی که بی‌خانمان هستند در معرض خطر بیشتر آرتروز، اِدِم، اختلالات استخوانی و مفصلی، بیماری قلبی، عوارض چشمی و گوش، مشکلات پوستی و آسیب ناشی از تصادفات قرار دارند. در مطالعه‌ای دیگر، مشخص شد که ۹۸ درصد از افراد مورد بررسی نیاز به درمان دندانپزشکی دارند که نشان می‌دهد دسترسی به این موضوع برای افراد بی‌خانمان، دشوار است.
بی‌خانمان‌ها بخشی از جمعیت عمومی محسوب می‌شوند که به‌طور نامتناسبی تحت‌تأثیر شرایط نامطلوب جوی قرار دارند. به‌طوری که حتی مناطق آب‌وهوایی معتدل نیز می‌تواند آن‌ها را در معرض تنش سرما و گرما قرار دهد و این امر متعاقباً خطر مرگ‌و‌میر را افزایش می‌دهد.
شرایط محیطی یک خطر مستقل مهم برای سلامتی و همچنین افزایش مرگ‌و‌میر بی‌خانمان‌ها محسوب می‌شود. همچنین جمعیت بی‌خانمان‌ها بیشتر از سایرین در معرض استفاده از سبک زندگی غلط و احتمال اعتیاد و در نتیجه افزایش خطر مرگ‌و‌میر هستند و در میان آن‌ها، افراد مسن بیشتر در معرض این خطر قرار دارند. این در حالی است که سالمندان در این سنین با اختلالات عملکردی، شناختی و حسی و ضعف مواجه هستند و همین موارد می‌تواند منجر به افزایش میزان مرگ‌و‌میر در این دسته شود.
به‌طور کلی، هر فرد بالای ۵۰ سال با تجربه طولانی از بی‌خانمانی، در برابر بسیاری از مشکلات جسمی و روانی مرتبط با سن بالا آسیب‌پذیر خواهد بود.
مطالعه‌ای که در سان فرانسیسکو انجام شد، سالمندان بی‌خانمان را از نظر نشانه‌های اولیه بیماری آلزایمر مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه ۳۵۰ بی‌خانمان با میانگین سنی ۵۸ سال شرکت کردند. تحقیقات نشان می‌داد که این جمعیت در مقایسه با افراد ۸۰ ساله‌ای که در خانه زندگی می‌کردند با مشکلات بیشتری در حمام کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن مواجه بودند. علاوه بر این، بی‌خانمان‌های سالمند در مصرف سروقت دارو، مدیریت پول، استفاده از حمل و نقل و درخواست شغل و مزایا نیز با مشکل روبه‌رو بودند. همچنین در این گروه میزان اختلالات شناختی و بینایی و همچنین بی‌اختیاری ادراری بیشتر بود و با احتمال بیشتری افسردگی را تجربه می‌کردند.
این مطالعه نشان می‌دهد سالمندانی که در پناهگاه‌ها زندگی می‌کنند، نسبت به سالمندانی که در خانه زندگی می‌کنند بیشتر در معرض بیماری و نیازمند به مراقبت‌های بهتر و حساس‌تر هستند.
خطر مرگ در کمین سالمندان بی‌خانمان
محققان دانشگاه سان فرانسیسکو در تحقیق دیگری بر روی سالمندان بی‌خانمان اوکلند، دریافتند که یک‌چهارم از شرکت‌کنندگان در این تحقیق، در طی چند سال پس از ثبت‌نام جان خود را از دست دادند.
آن‌ها دریافتند افرادی که برای اولین‌بار در سن ۵۰ سالگی یا بعد از آن بی‌خانمان شدند، حدود ۶۰ درصد بیشتر از افرادی که در اوایل زندگی بی‌خانمان شده بودند، در معرض مرگ قرار دارند. اما بی‌خانمانی خطری برای همه بود و کسانی که بی‌خانمان مانده بودند حدود ۸۰ درصد بیشتر از کسانی که قادر به بازگشت به خانه بودند، جان خود را از دست دادند.
میانگین سن مرگ ۶۴.۶ سال بود و شایع ترین علل مرگ برای افراد در این مطالعه بیماری قلبی (۱۴.۵ درصد)، سرطان (۱۴.۵ درصد) و مصرف بیش از حد دارو (۱۲ درصد) بود.
تحقیقات نشان می‌داد که بی‌خانمان‌ها اغلب چندین بیماری مزمن و گزینه‌های کمتری برای مراقبت‌های بهداشتی دارند. برخی از بیماری‌های رایج پزشکی که افراد بی‌خانمان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند شامل اعتیاد، مشکلات روانی مزمن، بیماری ریوی، ضعف عروق محیطی، فشارخون بالا، بی‌اختیاری ادراری و سل است. اگرچه بسیاری از این مشکلات قابل درمان هستند اما تشخیص و درمان برای سالمندانی که بی‌خانمان هستند ممکن است دشوار باشد؛ زیرا آن‌ها منابع لازم برای پرداخت هزینه‌های درمان و مراقبت را ندارند و به مراقبت‌های بهداشتی یا خدمات اجتماعی و متخصصان نیاز دارند. افرادی که تا سن پیری در خیابان‌ها زنده می‌مانند به دلیل کم‌تحرکی و مشکلات کهولت سن، در معرض خطر هستند و به راحتی مورد سوءقصد مجرمان و تبهکاران قرار می‌گیرند و قربانی می‌شوند.
منبع: senionavigator.org