ضرورت حرکت به سوی اجرای نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه
نرگس اکبرپورروشن، پژوهشگر و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، با تأکید بر ضرورت حرکت به سمت نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، تحقق این مهم را در دستیابی به اهداف کلان حوزه رفاه و تأمین‌اجتماعی، الزامی دانست. او با اشاره به اینکه باید به سوی نظام تأمین‌اجتماعی همه‌جانبه و یکپارچه مورد تأکید در سیاست‌های کلی تأمین‌اجتماعی حرکت کنیم، بیان کرد: «در واقع این مسیر در قوانین بالادستی به روشنی تشریح شده است.»
این پژوهشگر حوزه بیمه‌های اجتماعی افزود: «درست است که اصلاحات مرتبط با نظام بیمه‌های اجتماعی یا تأمین‌اجتماعی به‌واسطه زوایا و سطوح مختلف مربوطه، بسیار سخت و زمان‌بر است اما به دلیل اهمیت و تأثیرگذاری این موضوع بر بسیاری جوانب مرتبط با جامعه، اجرایی و عملیاتی شدن این مسئله باید در دستور کار باشد.
او در ادامه توضیح داد: «این بستر مبتنی بر نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است که در برنامه هفتم توسعه دیده شده و باید اجرایی شود. نکته اینجاست که اقدامات مربوط به این نوع نظام تأمین‌اجتماعی در برنامه هفتم در سطح ارائه بُن به افراد نیازمند جامعه تقلیل داده شده، در حالی که نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه در واقع نظامی منسجم و قوی در راستای تحقق اهداف کلی این حوزه محسوب می‌شود.»
انتظار از دولت چهاردهم برای تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه
اکبرپورروشن در بخش دیگری از سخنان خود اضافه کرد: «توصیه اکید و انتظار از دولت چهاردهم که روی وفاق ملی و همکاری بین دستگاهی تأکید دارد، پیشبرد اهداف مرتبط با نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است. پیش‌زمینه نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه ایجاد تعامل و همکاری گسترده اثربخش بین دستگاه‌هاست. همین‌طور در این‌باره وجود یک نگاه ملی، امکان تهسیل امور مربوطه را فراهم کرده و زمینه تسریع در تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه را موجب خواهد شد. فعالیت جزیره‌ای و جداگانه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه و اقدامات حمایتی این حوزه، بدون تعامل بین‌دستگاهی مفید نخواهد بود. این اقدامات زمینه حمایت برخی افراد از چند حوزه مختلف و بی‌بهره ماندن برخی دیگر را فراهم می‌کند.»
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی یادآور شد: «در صورت عملیاتی شدن فرایند مورد اشاره و متمرکز شدن اطلاعات مذکور در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، حمایت‌های مورد انتظار از طریق آزمون وسع در اختیار افراد نیازمند جامعه هدف قرار داده می‌شود. با استمرار حمایت‌های مذکور و انتفاع نیازمندان جامعه از مزایای این اقدامات، حاشیه امنی برای افراد در خطر فقر ایجاد می‌شود.»
او در ادامه بیان کرد: «با بهره‌مندی از اقدامات مذکور حتی می‌توان اصلاحات پایدارکننده صندوق‌های بیمه اجتماعی را راحت‌تر انجام داد. با وجود این شرایط و در راستای اجرای اصلاحات سازمان‌ها و صندوق‌های بیمه‌گر، نگرانی از فشار بر گروه‌های مختلف مردمی کاهش می‌یابد. در واقع با استفاده از روش اشاره شده، افراد در معرض فقر به واسطه برنامه‌های مشخص، تحت‌پوشش نهادهای حمایتی و دریافت خدمات مختلف قرار می‌گیرند. با توجه به تأکید دولت بر وفاق و همدلی، زمان آن رسیده که برای تأمین‌اجتماعی چندلایه اقدامات درخور و به‌موقع در دستور کار قرار گیرد؛ به‌عبارتی زمان انجام حرکت در راستای یکپارچه‌سازی اقدامات نهادهای حمایتی و بیمه‌ای و البته نظارت بر آن‌ها فرارسیده است. به دنبال این کار، فرایند تخصیص حمایت از افراد نیازمند مشخص و واضح می‌شود و جمعیت بیشتری توسط نهادهای مذکور تحت‌پوشش قرار می‌گیرند.»
اقدامات مورد انتظار برای کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌ای
اکبرپورروشن در پاسخ به این پرسش که دولت چه اقداماتی برای رفع ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه می‌تواند انجام دهد، گفت: «پیش از این، با وجود پیچیدگی‌های نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، برای تحقق آن تلاش‌هایی صورت گرفته و بنابر تنظیم لوایحی در این ارتباط، عملیاتی نشد. اجرای این نظام چندلایه با توجه به تعدد دستگاه‌ها و نهادهای درگیر حوزه تأمین‌اجتماعی در کشور ما، کار بسیار سختی است و نیاز به کار کارشناسی دارد.»
او در ادامه توضیح داد: «دولت چهاردهم باید با تمرکز بر کار کارشناسی مرتبط با اجرایی کردن نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، این شاخص و مصداق آن را محقق کند. این یکی از اقدامات پایه‌ای در حوزه مورد نظر به‌شمار می‌رود.»
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی تأکید کرد: «همه دولت‌ها باید در راستای کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌ای، از تصمیم‌سازی غیرکارشناسانه و دخالت غیربیمه‌ای در صندوق‌ها پرهیز کنند. در واقع این، خود یک گام مثبت در حوزه مذکور محسوب می‌شود. دولت‌ها نباید اهداف حاکمیتی را از طریق صندوق‌های بیمه اجتماعی پیگیری کنند تا قوانین تحمیلی و بار مالی به عهده بیمه‌گران نباشد. دوری از تصمیمات یادشده، نکته مثبت و قابل‌توجه دیگری در راستای کاهش ناترازی صندوق‌ها و سازمان‌های بیمه‌ای است.»
سرمایه‌گذاری قاعده‌مند در صندوق‌های بیمه‌ای
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بیمه اجتماعی، در این ارتباط گفت: «در برنامه هفتم توسعه، به موضوع سرمایه‌گذاری قاعده‌مند در صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی تأکید شده است. در صورت اجرایی‌شدن این مهم، اعتمادسازی در کنار سرمایه‌گذاری محقق خواهد شد. برخی به ماهیت عمومی غیردولتی صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی اعتقاد دارند اما در حقیقت عامه مردم این صندوق‌ها را وجهی از دولت می‌دانند. بنابراین عملکرد مثبت و تأثیرگذار این نهادها به پای دولت نوشته می‌شود و در این مسیر رشد اعتماد به صندوق‌های بیمه اجتماعی، افزایش اعتماد به دولت را به دنبال خواهد داشت.»
ارتباط سرمایه اجتماعی با اقدامات توسعه‌ای صندوق‌های بیمه‌ای
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: «اینکه فعالیت‌های گفته شده در حوزه کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی را در پی داشته باشد، برای جامعه بسیار مفید خواهد بود. این رویه حتماً انجام اصلاحات بیمه‌ای در صندوق‌های بازنشستگی را تسهیل می‌کند.»
او با بیان اینکه شفافیت در اجرای اقدامات مرتبط با صندوق‌های بیمه اجتماعی، موجب همراهی و تعامل مستمر گروه‌های مختلف مردمی با فعالیت‌های مربوطه خواهد شد، توضیح داد: «اهتمام دولت به ایفای به‌موقع تعهدات جاری در قبال صندوق‌های بیمه‌ای نیز انجام اقدامات مذکور را بهبود می‌بخشد.»
ایفای تعهدات دولت پیش از تبدیل شدن به بدهی
این پژوهشگر حوزه بیمه‌های اجتماعی با تأکید بر اهمیت تعهدات دوجانبه دولت و بیمه‌های اجتماعی نسبت به یکدیگر، بیان کرد: «نقش اجرای به‌موقع تعهدات دولت در قبال بیمه‌های اجتماعی را نباید نادیده گرفت. تعهد دولت در برابر این مسئله، تضمین‌کننده بخشی از خدمات نهادهای بیمه اجتماعی خواهد بود. این موارد شامل تعهدات جاری سالانه به صندوق‌های بیمه‌گر است که الزام به اجرای آن از انباشت بدهی پیشگیری خواهد کرد. این نیز قدم بزرگی در رفع ناترازی بیمه‌های اجتماعی تلقی می‌شود. در مرحله دیگر، دولت‌ها باید نسبت به پرداخت بدهی انباشته شده سال‌ها و دوره‌های قبل در قبال صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی اهتمام داشته باشند.»
تأثیر پایگاه اطلاعات در اجرای تأمین‌اجتماعی چندلایه
اکبرپورروشن بیان کرد: «نخستین گام در اجرایی کردن نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، تشکیل پایگاه‌های اطلاعاتی در وزارت رفاه است. در این ارتباط ظرف سال‌های گذشته راه‌اندازی و توسعه پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان در دستور کار قرار گرفته است. با وجود تلاش‌ها و اقدامات صورت‌گرفته در این حوزه، همچنان نقص‌هایی وجود دارد.»
او اضافه کرد: «پایگاه مذکور از نظر داده‌ها و اطلاعات موردنیاز به‌روز نیست و ارتباط لازم با سایت‌های مرتبط را ندارد. در واقع این موضوعی است که در عمل دیده می‌شود و همواره انتقاداتی در ارتباط با این مسئله وجود دارد. ما در کشور هنوز نمی‌توانیم سازوکار شناسایی را با اتکای صرف به اطلاعات سامانه مذکور انجام دهیم و تکمیل این سامانه و فرایندهای مربوطه باید در اولویت قرار گیرد. همچنین تلفیق اطلاعات سامانه مذکور با داده‌های سایر نهادها و دستگاه‌های مرتبط از اولویت‌هاست.»
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: «با تکمیل فرایندها و تحقق جامعیت سامانه اطلاعات رفاهی در کشور، زمان اتکا به آزمون وسع فرا رسیده است. به این واسطه، امکان شناسایی نیازمندان و اجرای حمایت‌های هدفمند از آنان فراهم می‌شود.»
او ادامه داد: «هم‌زمان با عملیاتی شدن اقدامات مذکور باید به سمت همکاری بین نهادی حرکت کنیم. وجود هدف‌گذاری ملی با تأکید بر تعامل و مشارکت همه دستگاه‌های مربوطه در اجرای سیاست‌های کلان حوزه تأمین‌اجتماعی و تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه در این راستا الزامی است.»
این کارشناس حوزه بیمه‌های اجتماعی افزود: «در صورت وجود نگاه کلان ملی، تعامل و همکاری نهادهای مختلف، توجه به اسناد بالادستی و همچنین با اتکا به سامانه جامعه اطلاعات رفاهی، زمینه برای پوشش حمایتی بهینه و گسترده‌تر افراد در قالب نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه فراهم خواهد بود.»
این پژوهشگر حوزه بیمه‌های اجتماعی افزود: «درست است که اصلاحات مرتبط با نظام بیمه‌های اجتماعی یا تأمین‌اجتماعی به‌واسطه زوایا و سطوح مختلف مربوطه، بسیار سخت و زمان‌بر است اما به دلیل اهمیت و تأثیرگذاری این موضوع بر بسیاری جوانب مرتبط با جامعه، اجرایی و عملیاتی شدن این مسئله باید در دستور کار باشد.
او در ادامه توضیح داد: «این بستر مبتنی بر نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است که در برنامه هفتم توسعه دیده شده و باید اجرایی شود. نکته اینجاست که اقدامات مربوط به این نوع نظام تأمین‌اجتماعی در برنامه هفتم در سطح ارائه بُن به افراد نیازمند جامعه تقلیل داده شده، در حالی که نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه در واقع نظامی منسجم و قوی در راستای تحقق اهداف کلی این حوزه محسوب می‌شود.»
انتظار از دولت چهاردهم برای تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه
اکبرپورروشن در بخش دیگری از سخنان خود اضافه کرد: «توصیه اکید و انتظار از دولت چهاردهم که روی وفاق ملی و همکاری بین دستگاهی تأکید دارد، پیشبرد اهداف مرتبط با نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه است. پیش‌زمینه نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه ایجاد تعامل و همکاری گسترده اثربخش بین دستگاه‌هاست. همین‌طور در این‌باره وجود یک نگاه ملی، امکان تهسیل امور مربوطه را فراهم کرده و زمینه تسریع در تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه را موجب خواهد شد. فعالیت جزیره‌ای و جداگانه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه و اقدامات حمایتی این حوزه، بدون تعامل بین‌دستگاهی مفید نخواهد بود. این اقدامات زمینه حمایت برخی افراد از چند حوزه مختلف و بی‌بهره ماندن برخی دیگر را فراهم می‌کند.»
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی یادآور شد: «در صورت عملیاتی شدن فرایند مورد اشاره و متمرکز شدن اطلاعات مذکور در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، حمایت‌های مورد انتظار از طریق آزمون وسع در اختیار افراد نیازمند جامعه هدف قرار داده می‌شود. با استمرار حمایت‌های مذکور و انتفاع نیازمندان جامعه از مزایای این اقدامات، حاشیه امنی برای افراد در خطر فقر ایجاد می‌شود.»
او در ادامه بیان کرد: «با بهره‌مندی از اقدامات مذکور حتی می‌توان اصلاحات پایدارکننده صندوق‌های بیمه اجتماعی را راحت‌تر انجام داد. با وجود این شرایط و در راستای اجرای اصلاحات سازمان‌ها و صندوق‌های بیمه‌گر، نگرانی از فشار بر گروه‌های مختلف مردمی کاهش می‌یابد. در واقع با استفاده از روش اشاره شده، افراد در معرض فقر به واسطه برنامه‌های مشخص، تحت‌پوشش نهادهای حمایتی و دریافت خدمات مختلف قرار می‌گیرند. با توجه به تأکید دولت بر وفاق و همدلی، زمان آن رسیده که برای تأمین‌اجتماعی چندلایه اقدامات درخور و به‌موقع در دستور کار قرار گیرد؛ به‌عبارتی زمان انجام حرکت در راستای یکپارچه‌سازی اقدامات نهادهای حمایتی و بیمه‌ای و البته نظارت بر آن‌ها فرارسیده است. به دنبال این کار، فرایند تخصیص حمایت از افراد نیازمند مشخص و واضح می‌شود و جمعیت بیشتری توسط نهادهای مذکور تحت‌پوشش قرار می‌گیرند.»
اقدامات مورد انتظار برای کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌ای
اکبرپورروشن در پاسخ به این پرسش که دولت چه اقداماتی برای رفع ناترازی صندوق‌های بازنشستگی و تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه می‌تواند انجام دهد، گفت: «پیش از این، با وجود پیچیدگی‌های نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، برای تحقق آن تلاش‌هایی صورت گرفته و بنابر تنظیم لوایحی در این ارتباط، عملیاتی نشد. اجرای این نظام چندلایه با توجه به تعدد دستگاه‌ها و نهادهای درگیر حوزه تأمین‌اجتماعی در کشور ما، کار بسیار سختی است و نیاز به کار کارشناسی دارد.»
او در ادامه توضیح داد: «دولت چهاردهم باید با تمرکز بر کار کارشناسی مرتبط با اجرایی کردن نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، این شاخص و مصداق آن را محقق کند. این یکی از اقدامات پایه‌ای در حوزه مورد نظر به‌شمار می‌رود.»
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی تأکید کرد: «همه دولت‌ها باید در راستای کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌ای، از تصمیم‌سازی غیرکارشناسانه و دخالت غیربیمه‌ای در صندوق‌ها پرهیز کنند. در واقع این، خود یک گام مثبت در حوزه مذکور محسوب می‌شود. دولت‌ها نباید اهداف حاکمیتی را از طریق صندوق‌های بیمه اجتماعی پیگیری کنند تا قوانین تحمیلی و بار مالی به عهده بیمه‌گران نباشد. دوری از تصمیمات یادشده، نکته مثبت و قابل‌توجه دیگری در راستای کاهش ناترازی صندوق‌ها و سازمان‌های بیمه‌ای است.»
سرمایه‌گذاری قاعده‌مند در صندوق‌های بیمه‌ای
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بیمه اجتماعی، در این ارتباط گفت: «در برنامه هفتم توسعه، به موضوع سرمایه‌گذاری قاعده‌مند در صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی تأکید شده است. در صورت اجرایی‌شدن این مهم، اعتمادسازی در کنار سرمایه‌گذاری محقق خواهد شد. برخی به ماهیت عمومی غیردولتی صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی اعتقاد دارند اما در حقیقت عامه مردم این صندوق‌ها را وجهی از دولت می‌دانند. بنابراین عملکرد مثبت و تأثیرگذار این نهادها به پای دولت نوشته می‌شود و در این مسیر رشد اعتماد به صندوق‌های بیمه اجتماعی، افزایش اعتماد به دولت را به دنبال خواهد داشت.»
ارتباط سرمایه اجتماعی با اقدامات توسعه‌ای صندوق‌های بیمه‌ای
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: «اینکه فعالیت‌های گفته شده در حوزه کاهش ناترازی صندوق‌های بیمه‌گر اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی را در پی داشته باشد، برای جامعه بسیار مفید خواهد بود. این رویه حتماً انجام اصلاحات بیمه‌ای در صندوق‌های بازنشستگی را تسهیل می‌کند.»
او با بیان اینکه شفافیت در اجرای اقدامات مرتبط با صندوق‌های بیمه اجتماعی، موجب همراهی و تعامل مستمر گروه‌های مختلف مردمی با فعالیت‌های مربوطه خواهد شد، توضیح داد: «اهتمام دولت به ایفای به‌موقع تعهدات جاری در قبال صندوق‌های بیمه‌ای نیز انجام اقدامات مذکور را بهبود می‌بخشد.»
ایفای تعهدات دولت پیش از تبدیل شدن به بدهی
این پژوهشگر حوزه بیمه‌های اجتماعی با تأکید بر اهمیت تعهدات دوجانبه دولت و بیمه‌های اجتماعی نسبت به یکدیگر، بیان کرد: «نقش اجرای به‌موقع تعهدات دولت در قبال بیمه‌های اجتماعی را نباید نادیده گرفت. تعهد دولت در برابر این مسئله، تضمین‌کننده بخشی از خدمات نهادهای بیمه اجتماعی خواهد بود. این موارد شامل تعهدات جاری سالانه به صندوق‌های بیمه‌گر است که الزام به اجرای آن از انباشت بدهی پیشگیری خواهد کرد. این نیز قدم بزرگی در رفع ناترازی بیمه‌های اجتماعی تلقی می‌شود. در مرحله دیگر، دولت‌ها باید نسبت به پرداخت بدهی انباشته شده سال‌ها و دوره‌های قبل در قبال صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی اهتمام داشته باشند.»
تأثیر پایگاه اطلاعات در اجرای تأمین‌اجتماعی چندلایه
اکبرپورروشن بیان کرد: «نخستین گام در اجرایی کردن نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه، تشکیل پایگاه‌های اطلاعاتی در وزارت رفاه است. در این ارتباط ظرف سال‌های گذشته راه‌اندازی و توسعه پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان در دستور کار قرار گرفته است. با وجود تلاش‌ها و اقدامات صورت‌گرفته در این حوزه، همچنان نقص‌هایی وجود دارد.»
او اضافه کرد: «پایگاه مذکور از نظر داده‌ها و اطلاعات موردنیاز به‌روز نیست و ارتباط لازم با سایت‌های مرتبط را ندارد. در واقع این موضوعی است که در عمل دیده می‌شود و همواره انتقاداتی در ارتباط با این مسئله وجود دارد. ما در کشور هنوز نمی‌توانیم سازوکار شناسایی را با اتکای صرف به اطلاعات سامانه مذکور انجام دهیم و تکمیل این سامانه و فرایندهای مربوطه باید در اولویت قرار گیرد. همچنین تلفیق اطلاعات سامانه مذکور با داده‌های سایر نهادها و دستگاه‌های مرتبط از اولویت‌هاست.»
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: «با تکمیل فرایندها و تحقق جامعیت سامانه اطلاعات رفاهی در کشور، زمان اتکا به آزمون وسع فرا رسیده است. به این واسطه، امکان شناسایی نیازمندان و اجرای حمایت‌های هدفمند از آنان فراهم می‌شود.»
او ادامه داد: «هم‌زمان با عملیاتی شدن اقدامات مذکور باید به سمت همکاری بین نهادی حرکت کنیم. وجود هدف‌گذاری ملی با تأکید بر تعامل و مشارکت همه دستگاه‌های مربوطه در اجرای سیاست‌های کلان حوزه تأمین‌اجتماعی و تحقق نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه در این راستا الزامی است.»
این کارشناس حوزه بیمه‌های اجتماعی افزود: «در صورت وجود نگاه کلان ملی، تعامل و همکاری نهادهای مختلف، توجه به اسناد بالادستی و همچنین با اتکا به سامانه جامعه اطلاعات رفاهی، زمینه برای پوشش حمایتی بهینه و گسترده‌تر افراد در قالب نظام تأمین‌اجتماعی چندلایه فراهم خواهد بود.»