برص یا ویتلیگو بیماری شایع خودایمنی
بیتا مهدوی روزنامه‌نگار
بیماری ویتلیگو که با نام‌های برص یا پیسی نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های پوستی است که سبب تغییر رنگ در نواحی مختلف بدن می‌شود. این بیماری که در گذشته با نام لک و پیس شناخته می‌شد، یک بیماری خود ایمنی محسوب می‌شود، به‌طوری که سیستم ایمنی بدن به رنگ‌دانه‌های پوست حمله کرده و آن‌ها را نابود می‌کند. هرچند آمار دقيقي از شيوع بيماري برص يا ويتليگو در دست نيست اما این بیماری شیوع بالایی در جامعه دارد. به‌طوری‌كه یك تا دو درصد افراد جامعه به این بیماری پوستی مبتلا هستند. داروی خاصی برای جلوگیری از تأثیر ویتلیگو بر پوست وجود ندارد اما داروهای خاصی می‌توانند سرعت از بین رفتن رنگ‌دانه‌ها را کاهش دهند.
دکتر علی حسنی، متخصص پوست ومو و استادیار دانشگاه شهید بهشتی، در مورد این بیماری به «آتیه نو» می‌گوید: «ویتلیگو، برص یا لک و پیس یک بیماری پوستی است که در آن به دلیل کاهش فعالیت و یا تخریب سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز (ملانوسیت‌ها) در قسمتی از پوست ملانین (رنگ پوست) ساخته نمی‌شود. بنابراین لکه‌های سفید نامنظمی ایجاد می‌شوند که گاهی تعداد آن‌ها محدود و بعضی‌وقت‌ها به‌صورت گسترده و منتشر هستند. شیوع این بیماری حدود یک درصد و در برخی جوامع تا 8 درصد هم گزارش شده است. سن ابتلا به این بیماری اغلب 20 تا 30 سالگی است و در 25 درصد موارد، کودکان کمتر از 10 سال را گرفتار می‌کند. بیماری ویتلیگو برعکس تصور بعضی از مردم به هیچ‌وجه واگیردار و مسری نیست و برای افرادی که در تماس با فرد بیمار هستند هیچ خطری ندارد. در ضمن این بیماری به هیچ‌وجه ارتباطی با بیماری کبدی ندارد و رعایت رژیم غذایی لازم نیست.
او در مورد علت بروز این بیماری می‌افزاید: «علت بروز این بیماری مشخص نیست اما از آنجایی که در 30 درصد موارد سابقه ابتلا در سایر افراد فامیلی دیده می‌شود، عامل ژنتیک و وراثت را در ایجاد این بیماری مؤثر می‌دانند. از علت‌های دیگر بروز این بیماری می‌توان به اتوایمیون (مقابله سیستم دفاعی بدن با بخشی از سلول‌های بدن که به اشتباه بیگانه تلقی می‌شوند) اشاره کرد. وجود بیماری‌های کم‌کاری یا پر‌کاری تیروئید، کم‌خونی بدخیم، بیماری دیابت و سرطان پوست هم در به وجود آمدن این بیماری مؤثر است. عده‌ای دیگر بر این باورند که در مبتلایان به این بیماری، به‌تدریج سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز کاهش می‌یابند و کاملاً از بین می‌روند، لذا در مناطقی از پوست به علت توقف در ساختن رنگ‌دانه لکه‌های سفید و کم‌رنگ ایجاد می‌شود.
علائم
این متخصص پوست و مو در مورد انواع ویتلیگو یادآوری می‌کند: «معمولاً لکه‌های سفید به راحتی روی پوست قابل مشاهده هستند. می‌توان از لامپ‌هایی استفاده کرد که نور ماوراءبنفش را به پوست می‌تاباند تا از سایر بیماری‌های پوستی متمایز شود. به‌طور کلی از آنجایی که بیماری ویتلیگو نمود ظاهری دارد، بروز لکه‌های سفید بر روی هر قسمت از پوست می‌تواند علامت و نشانه‌ای از بروز این بیماری باشد. بیماری اغلب از مناطق باز بدن مانند صورت، گردن و دست‌ها و همچنین چین‌های پوستی مانند زیربغل و کشاله‌ها آغاز می‌شود. گاهی نیز شروع بیماری به‌صورت هاله سفید رنگی در اطراف خال‌های صورت و بدن است. در ضایعات قدیمی‌تر، موها نیز به‌تدریج رنگشان را از دست می‌دهند و سفید می‌شوند، لذا سفید شدن زودرس موهای سر نیز یکی از عوارض بیماری است.
انواع ویتلیگو
او در مورد انواع این بیماری می‌گوید: «بیماری ویتلیگو به چهار دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- ویتلیگوی غیرقطعهای: که شایع‌ترین نوع ویتلیگو است و از هر 10 نفر، 9 نفر مبتلا به این نوع هستند. همچنین به عنوان پیسی دوطرفه هم شناخته می‌شود. پیسی غیرقطعهای با لکه‌های متقارن مشخص می‌شود که ممکن است در پشت دست‌ها، بازوها، پوست اطراف منافذ بدن، زانوها، آرنج‌ها و پاها ایجاد شود. از انواع آن می‌توان به تعمیم‌یافته، یونیورسال و مخاطی اشاره کرد.
- ویتلیگوی قطعه‌ای: در این نوع از ویتلیگو لکه‌های سفید تنها یک طرف بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این کمترین نوع ویتلیگو است، اما در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.
- ویتلیگوی مخلوط: این نوع با ترکیبی از ویتلیگوی قطعه‌ای و غیرقطعهای مشخص می‌شود.
ویتلیگوی طبقه‌بندی نشده: ویتلیگوی طبقه‌بندی نشده به‌طور منظم در یک دسته قرار نمی‌گیرد.»
درمان
دکتر حسنی در مورد درمان این بیماری می‌افزاید: «هدف از درمان، بازگرداندن رنگ‌دانه‌های طبیعی پوست است. در 10 تا 20 درصد موارد بهبودی خودبه‌خودی دیده می‌شود ولی برگشت کامل و خودبه‌خود رنگ پوست در مبتلایان به ندرت پیش می‌آید. درمان وتیلیگو کاملاً موفقیت‌آمیز نیست. بهترین پاسخ درمانی در کسانی دیده می‌شود که شروع بیماری آن‌ها در سن کمتر از پنج سال باشد و معمولاً در کودکان و نوجوانان بهتر جواب می‌دهد. البته کودکان کمتر از 10 سال چون صبر و حوصله کمتری دارند همکاری‌شان نیز کمتر است. مناطق گرفتار صورت و تنه بهتر به درمان پاسخ می‌دهند اما پشت دست‌ها و پاها به‌شدت مقاومند و بعید به نظر می‌رسد که بهبود یابند. در کسانی که بیش از 70 تا 80 درصد سطح بدن‌شان گرفتار است برای ایجاد وضع ظاهری بهتر، می‌توان لکه‌های تیره‌تر که مربوط به پوست سالم هستند را با داروی خاصی پاک و پوست را یک‌دست کرد. از آنجایی که مشکل اصلی بیماران مبتلا به ویتلیگو وضعیت ناخوشایند ظاهری است در موارد مقاوم می‌توان از کرم‌های پوشاننده برای استتار لکه‌های در معرض دید استفاده کرد.»
پیشگیری
او با اشاره به این مطلب که راهی برای پیش‌بینی میزان گستردگی بیماری در آینده و نواحی ابتلا وجود ندارد توضیح می‌دهد: «سیر بیماری در اشخاص مختلف متفاوت است. در برخی از افراد ممکن است به چند لکه سفید محدود شود و در عده‌ای دیگر با سرعت تمام پوست را گرفتار کند و تنها مناطق محددی از پوست طبیعی به شکل لکه‌های سفید تیره تر باقی بماند. پوست این بیماران به اشعه ماوراءبنفش بسیار حساس است و چون عامل محافظ پوست که همان رنگ‌دانه‌های ملانین است وجود ندارد، خیلی زود دچار سوختگی پوست به شکل قرمزی، سوزش و التهاب می‌شوند. میزان حساسیت پوست در بیمارانی که لکه‌های وسیع سفید دارند بیشتر است. در ضمن در این بیماران تماس‌های طولانی با آفتاب شدید می‌تواند باعث گسترش بیماری و پیدایش ضایعات جدید شود. غیر از آفتاب عامل تشدید‌کننده دیگری نیز در این بیماری وجود دارد و آن استرس‌های روحی و عصبی است. بیشتر بیماران پیدایش و تشدید ضایعات را به دنبال استرس‌های روحی ذکر می‌کنند. خراشیدگی و زخم جراحی روی پوست این بیماران می‌تواند باعث بروز لکه‌های جدید در محل زخم شود.
دکتر علی حسنی، متخصص پوست ومو و استادیار دانشگاه شهید بهشتی، در مورد این بیماری به «آتیه نو» می‌گوید: «ویتلیگو، برص یا لک و پیس یک بیماری پوستی است که در آن به دلیل کاهش فعالیت و یا تخریب سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز (ملانوسیت‌ها) در قسمتی از پوست ملانین (رنگ پوست) ساخته نمی‌شود. بنابراین لکه‌های سفید نامنظمی ایجاد می‌شوند که گاهی تعداد آن‌ها محدود و بعضی‌وقت‌ها به‌صورت گسترده و منتشر هستند. شیوع این بیماری حدود یک درصد و در برخی جوامع تا 8 درصد هم گزارش شده است. سن ابتلا به این بیماری اغلب 20 تا 30 سالگی است و در 25 درصد موارد، کودکان کمتر از 10 سال را گرفتار می‌کند. بیماری ویتلیگو برعکس تصور بعضی از مردم به هیچ‌وجه واگیردار و مسری نیست و برای افرادی که در تماس با فرد بیمار هستند هیچ خطری ندارد. در ضمن این بیماری به هیچ‌وجه ارتباطی با بیماری کبدی ندارد و رعایت رژیم غذایی لازم نیست.
او در مورد علت بروز این بیماری می‌افزاید: «علت بروز این بیماری مشخص نیست اما از آنجایی که در 30 درصد موارد سابقه ابتلا در سایر افراد فامیلی دیده می‌شود، عامل ژنتیک و وراثت را در ایجاد این بیماری مؤثر می‌دانند. از علت‌های دیگر بروز این بیماری می‌توان به اتوایمیون (مقابله سیستم دفاعی بدن با بخشی از سلول‌های بدن که به اشتباه بیگانه تلقی می‌شوند) اشاره کرد. وجود بیماری‌های کم‌کاری یا پر‌کاری تیروئید، کم‌خونی بدخیم، بیماری دیابت و سرطان پوست هم در به وجود آمدن این بیماری مؤثر است. عده‌ای دیگر بر این باورند که در مبتلایان به این بیماری، به‌تدریج سلول‌های رنگ‌دانه‌ساز کاهش می‌یابند و کاملاً از بین می‌روند، لذا در مناطقی از پوست به علت توقف در ساختن رنگ‌دانه لکه‌های سفید و کم‌رنگ ایجاد می‌شود.
علائم
این متخصص پوست و مو در مورد انواع ویتلیگو یادآوری می‌کند: «معمولاً لکه‌های سفید به راحتی روی پوست قابل مشاهده هستند. می‌توان از لامپ‌هایی استفاده کرد که نور ماوراءبنفش را به پوست می‌تاباند تا از سایر بیماری‌های پوستی متمایز شود. به‌طور کلی از آنجایی که بیماری ویتلیگو نمود ظاهری دارد، بروز لکه‌های سفید بر روی هر قسمت از پوست می‌تواند علامت و نشانه‌ای از بروز این بیماری باشد. بیماری اغلب از مناطق باز بدن مانند صورت، گردن و دست‌ها و همچنین چین‌های پوستی مانند زیربغل و کشاله‌ها آغاز می‌شود. گاهی نیز شروع بیماری به‌صورت هاله سفید رنگی در اطراف خال‌های صورت و بدن است. در ضایعات قدیمی‌تر، موها نیز به‌تدریج رنگشان را از دست می‌دهند و سفید می‌شوند، لذا سفید شدن زودرس موهای سر نیز یکی از عوارض بیماری است.
انواع ویتلیگو
او در مورد انواع این بیماری می‌گوید: «بیماری ویتلیگو به چهار دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- ویتلیگوی غیرقطعهای: که شایع‌ترین نوع ویتلیگو است و از هر 10 نفر، 9 نفر مبتلا به این نوع هستند. همچنین به عنوان پیسی دوطرفه هم شناخته می‌شود. پیسی غیرقطعهای با لکه‌های متقارن مشخص می‌شود که ممکن است در پشت دست‌ها، بازوها، پوست اطراف منافذ بدن، زانوها، آرنج‌ها و پاها ایجاد شود. از انواع آن می‌توان به تعمیم‌یافته، یونیورسال و مخاطی اشاره کرد.
- ویتلیگوی قطعه‌ای: در این نوع از ویتلیگو لکه‌های سفید تنها یک طرف بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این کمترین نوع ویتلیگو است، اما در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.
- ویتلیگوی مخلوط: این نوع با ترکیبی از ویتلیگوی قطعه‌ای و غیرقطعهای مشخص می‌شود.
ویتلیگوی طبقه‌بندی نشده: ویتلیگوی طبقه‌بندی نشده به‌طور منظم در یک دسته قرار نمی‌گیرد.»
درمان
دکتر حسنی در مورد درمان این بیماری می‌افزاید: «هدف از درمان، بازگرداندن رنگ‌دانه‌های طبیعی پوست است. در 10 تا 20 درصد موارد بهبودی خودبه‌خودی دیده می‌شود ولی برگشت کامل و خودبه‌خود رنگ پوست در مبتلایان به ندرت پیش می‌آید. درمان وتیلیگو کاملاً موفقیت‌آمیز نیست. بهترین پاسخ درمانی در کسانی دیده می‌شود که شروع بیماری آن‌ها در سن کمتر از پنج سال باشد و معمولاً در کودکان و نوجوانان بهتر جواب می‌دهد. البته کودکان کمتر از 10 سال چون صبر و حوصله کمتری دارند همکاری‌شان نیز کمتر است. مناطق گرفتار صورت و تنه بهتر به درمان پاسخ می‌دهند اما پشت دست‌ها و پاها به‌شدت مقاومند و بعید به نظر می‌رسد که بهبود یابند. در کسانی که بیش از 70 تا 80 درصد سطح بدن‌شان گرفتار است برای ایجاد وضع ظاهری بهتر، می‌توان لکه‌های تیره‌تر که مربوط به پوست سالم هستند را با داروی خاصی پاک و پوست را یک‌دست کرد. از آنجایی که مشکل اصلی بیماران مبتلا به ویتلیگو وضعیت ناخوشایند ظاهری است در موارد مقاوم می‌توان از کرم‌های پوشاننده برای استتار لکه‌های در معرض دید استفاده کرد.»
پیشگیری
او با اشاره به این مطلب که راهی برای پیش‌بینی میزان گستردگی بیماری در آینده و نواحی ابتلا وجود ندارد توضیح می‌دهد: «سیر بیماری در اشخاص مختلف متفاوت است. در برخی از افراد ممکن است به چند لکه سفید محدود شود و در عده‌ای دیگر با سرعت تمام پوست را گرفتار کند و تنها مناطق محددی از پوست طبیعی به شکل لکه‌های سفید تیره تر باقی بماند. پوست این بیماران به اشعه ماوراءبنفش بسیار حساس است و چون عامل محافظ پوست که همان رنگ‌دانه‌های ملانین است وجود ندارد، خیلی زود دچار سوختگی پوست به شکل قرمزی، سوزش و التهاب می‌شوند. میزان حساسیت پوست در بیمارانی که لکه‌های وسیع سفید دارند بیشتر است. در ضمن در این بیماران تماس‌های طولانی با آفتاب شدید می‌تواند باعث گسترش بیماری و پیدایش ضایعات جدید شود. غیر از آفتاب عامل تشدید‌کننده دیگری نیز در این بیماری وجود دارد و آن استرس‌های روحی و عصبی است. بیشتر بیماران پیدایش و تشدید ضایعات را به دنبال استرس‌های روحی ذکر می‌کنند. خراشیدگی و زخم جراحی روی پوست این بیماران می‌تواند باعث بروز لکه‌های جدید در محل زخم شود.