سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی چقدر است
رامین بیات روزنامه‌نگار
امروزه با توجه به تحولات در حوزۀ فناوری، سهم اقتصاد دیجیتال در کیک اقتصادی جهان روز‌به‌روز افزایش می‌یابد. در کشورمان نیز طی سال‌های اخیر با رشد روزافزون کسب‌وکارهای نوین از جمله استارت‌آپ‌ها شاهد سهم روبه‌بالای این بخش در رابطه با اشتغال‌زایی هستیم. با این حال به نظر می‌رسد پتانسیل‌های بالقوه زیادی در دسترس است که می‌تواند بالفعل شود. قدر مسلم این کار نیاز به برنامه‌ریزی و تلاش منسجم دارد تا مقصود موردنظر به دست آید. مهدی غیبی، کارشناس فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال در گفت‌وگو با «آتیه نو» به کنکاش و بررسی این موضوعات پرداخت.
میزان سهم اقصاد دیجیتال در کیک اقتصادی کشور چقدر است؟
برای ارزیابی سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی، ابتدا باید تعریف مشخصی از (GDP) ارائه دهیم. اقتصاد ایران به‌طور عمده مبتنی بر نفت بوده است. بنابراین تولید ناخالص داخلی ما نیز بر اساس نفت تعیین می‌شود. با در نظر گرفتن این پیش‌فرض، هیچ بخش دیگری نمی‌تواند در مقابل این حجم از تأثیر نفت بر (GDP) مقاومت کند. به نوعی، اقتصاد دیجیتال در حال حاضر سهم قابل‌توجهی در (GDP) ایران ندارد؛ چراکه تمرکز اصلی شرکت‌های فناوری و استارت‌آپ‌ها بر محور بازار داخلی چرخیده و تعداد کمی از مجموعه‌های اقتصادی هستند که نگاهشان صادرات‌محور است. مهم‌تر از همه، به دلیل مشکلات مرتبط با نقل‌وانتقالات پولی و بانکی، بسیاری از شرکت‌ها تمایلی به تجارت خارجی ندارند.
مهم‌ترین مانع برای توسعه اقتصاد دیجتال در کشور چیست؟
به نظرم می‌توان بزرگ‌ترین مانع توسعه را منافع دلال‌ها قلمداد کرد. در حالی‌که نیازها همیشه برطرف می‌شود، شیوه این فرایند به میزان امکانات و محدودیت‌های زمانی بستگی دارد. در این روند، لایه‌های فسادزا شکل می‌گیرند و افرادی که از آن سود می‌برند، هرگز اجازه نمی‌دهند این منافع از بین برود. در این حوزه به دلیل دیجیتالی‌شدن ابزارها، بنیان کار به سمت شفافیت حرکت می‌کند اما این مسئله تهدیدی برای افرادی است که از لایه‌های فساد منتفع می‌شوند. بنابراین، آن‌ها مقاومت کرده و مانعی در برابر بهبود و توسعه می‌تراشند. به همین دلیل، یکی از عوامل کلیدی در توسعه، از بین بردن این گلوگاه‌های منفعت‌زا به حساب می‌آید. این افراد که سود‌شان در گرو عدم شفافیت و فعالیت‌های سنتی است، تلاش می‌کنند تا همچنان وضعیت فعلی پایدار بماند و منافعشان تضمین شود.
نقش دولت جدید در توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش سهم آن در (GDP) ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟
هر دولتی که بخواهد بازار دیجیتال سهمی واقعی در تولید ناخالص داخلی کشور داشته باشد، باید موانع موجود را برطرف کند و زیرساخت‌ها را توسعه دهد. وقتی در این حوزه با اعمال سلیقه‌های مختلف مواجه هستیم، توسعه زیرساخت‌ها به کندی پیش می‌رود. در چنین شرایطی انتظار افزایش سهم این بخش در (GDP) کمی رؤیایی به نظر می‌رسد. اگر دولت می‌خواهد رویکردی متفاوت را در پیش بگیرد باید در زمینه توسعه زیرساخت‌ها، نقش تسهیل‌گر را ایفا کند. تنها با این اقدامات می‌توان امیدوار بود که سهم بازار دیجیتال در اقتصاد کشور افزایش یابد.
چه موضوعی در ظرفیت‌‌سازی برای توسعه این بخش اهمیت بیشتری دارد؟
ظرفیت‌های اقتصادی در حوزه دیجیتال به هیچ‌وجه پنهان نیستند. موضوعات زیادی وجود دارند که به وضوح نشان می‌دهند این حوزه از نظر تولید ناخالص داخلی قابلیت ارزآوری دارد. فراتر از شناسایی این ظرفیت‌ها، تمرکز بر ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تسهیل‌گری برای حوزه‌های شناسایی شده است، ما نیازی به کشف موضوعات پیچیده و مبهم نداریم. واقعیت‌های موجود به وضوح مشخص هستند و بسیاری از افراد هم‌اکنون در حال بررسی و کار بر روی آن‌ها، اگر این حوزه‌ها حمایت و امکانات لازم برای توسعه و ورود به بازار فراهم شود، افراد و شرکت‌هایی که توانایی و استعداد لازم را دارند، به سمت آن‌ها جذب می‌شود. در نبود حمایت و تسهیل‌گری، حتی با آگاهی از ظرفیت‌های بالقوه، بسیاری از افراد و شرکت‌ها تمایلی به ورود به این حوزه نخواهند داشت.
آیا زیرساخت‌های فعلی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران برای حمایت از رشد اقتصاد دیجیتال کافی هستند؟
خیر، ما در حوزه نسل‌های موبایلی عملکرد خوبی داشته‌ایم اما در زمینه زیرساخت‌های غیرموبایلی، به‌ویژه فیبر نوری، وضعیت مناسبی نداریم. بررسی تعهدات دولت در برنامه‌های پنجم تا هفتم توسعه نشان می‌دهد که در این زمینه بسیار عقب هستیم. فیبر نوری یکی از زیرساخت‌های اصلی برای توسعه خدمات دیجیتال به حساب می‌آید و بدون آن، ارائه خدمات کارآمد و پایدار دشوار می‌شود. برای ارائه هر سرویس دیجیتال، به زیرساخت‌های مناسب در تمام نقاط کشور نیاز است. بنابراین، عدم توسعه کافی در این زمینه تأثیر زیادی بر پیشرفت و کیفیت خدمات دیجیتال خواهد داشت.
نقش استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوآور در افزایش سهم اقتصاد دیجیتال و (GDP) چیست؟
آن‌ها نقش کلیدی در تسریع فرآیند رسیدن به اهداف دارند. این شرکت‌ها با سرعت عمل و نوآوری خود، زمان دستیابی به نتایج را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. این روند تنها مختص به حوزه اقتصاد دیجیتال نیست و می‌تواند در صنایع مختلف نیز مشاهده شود. استارت‌آپ‌ها با بهره‌گیری از دیدگاه‌های نوآورانه و استفاده از مسیرهای دقیق‌تر و بهینه‌تر، فرآیندها را کوتاه‌تر و کارآمدتر می‌سازند. به این ترتیب، با ایجاد راه‌حل‌های جدید و بهبودیافته، دستیابی به نتایج مطلوب سریع‌تر و مؤثرتر صورت می‌پذیرد.
به نظر شما، آینده اقتصاد دیجیتال در ایران چگونه رقم می‌خورد؟
از آنجایی که نسل جدید به‌طور عمیق با صنعت دیجیتال در ارتباط است، انتظار می‌رود که سهم این بازار به‌طور چشمگیری افزایش یابد. نیازهای روزافزون جامعه و هزینه‌های مرتبط با آن، به همراه مشتریانی که همیشه برای این خدمات وجود دارند، به معنای جایگاه بهتر و بهبود بیشتر در آینده به حساب می‌آید. با این حال، جهت‌گیری رشد این بخش، به سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات کلیدی بستگی دارد. مشاهده میکنید که در هر دولتی، با توجه به نقش شورای‌عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و قوه قضائیه، روند توسعه اقتصاد دیجیتال تحت‌تأثیر گرایش‌ها، روش‌ها و خط‌مشی‌های مختلف قرار می‌گیرد. به همین دلیل، نمی‌توان انتظار داشت که اقتصاد دیجیتال به‌طور معجزه‌آسا توسعه یابد. موفقیت این حوزه به‌شدت به فراهم بودن بسترها و شرایط مناسب بستگی دارد. در حالی که نیروی کار زیاد در این حوزه می‌تواند سرعت رشد را افزایش دهد. اعمال نظرات سختگیرانه، سیاست‌های رگولاتوری و عدم هماهنگی و کندی پیشرفت را پدید می‌آورد. پیش‌بینی دقیق آینده این حوزه دشوار به حساب می‌آید اما اقتصاد دیجیتال به‌عنوان یک ابزار جدی برای رفع و دورزدن تحریم‌ها نقش ایفا می‌کند.
میزان سهم اقصاد دیجیتال در کیک اقتصادی کشور چقدر است؟
برای ارزیابی سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی، ابتدا باید تعریف مشخصی از (GDP) ارائه دهیم. اقتصاد ایران به‌طور عمده مبتنی بر نفت بوده است. بنابراین تولید ناخالص داخلی ما نیز بر اساس نفت تعیین می‌شود. با در نظر گرفتن این پیش‌فرض، هیچ بخش دیگری نمی‌تواند در مقابل این حجم از تأثیر نفت بر (GDP) مقاومت کند. به نوعی، اقتصاد دیجیتال در حال حاضر سهم قابل‌توجهی در (GDP) ایران ندارد؛ چراکه تمرکز اصلی شرکت‌های فناوری و استارت‌آپ‌ها بر محور بازار داخلی چرخیده و تعداد کمی از مجموعه‌های اقتصادی هستند که نگاهشان صادرات‌محور است. مهم‌تر از همه، به دلیل مشکلات مرتبط با نقل‌وانتقالات پولی و بانکی، بسیاری از شرکت‌ها تمایلی به تجارت خارجی ندارند.
مهم‌ترین مانع برای توسعه اقتصاد دیجتال در کشور چیست؟
به نظرم می‌توان بزرگ‌ترین مانع توسعه را منافع دلال‌ها قلمداد کرد. در حالی‌که نیازها همیشه برطرف می‌شود، شیوه این فرایند به میزان امکانات و محدودیت‌های زمانی بستگی دارد. در این روند، لایه‌های فسادزا شکل می‌گیرند و افرادی که از آن سود می‌برند، هرگز اجازه نمی‌دهند این منافع از بین برود. در این حوزه به دلیل دیجیتالی‌شدن ابزارها، بنیان کار به سمت شفافیت حرکت می‌کند اما این مسئله تهدیدی برای افرادی است که از لایه‌های فساد منتفع می‌شوند. بنابراین، آن‌ها مقاومت کرده و مانعی در برابر بهبود و توسعه می‌تراشند. به همین دلیل، یکی از عوامل کلیدی در توسعه، از بین بردن این گلوگاه‌های منفعت‌زا به حساب می‌آید. این افراد که سود‌شان در گرو عدم شفافیت و فعالیت‌های سنتی است، تلاش می‌کنند تا همچنان وضعیت فعلی پایدار بماند و منافعشان تضمین شود.
نقش دولت جدید در توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش سهم آن در (GDP) ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟
هر دولتی که بخواهد بازار دیجیتال سهمی واقعی در تولید ناخالص داخلی کشور داشته باشد، باید موانع موجود را برطرف کند و زیرساخت‌ها را توسعه دهد. وقتی در این حوزه با اعمال سلیقه‌های مختلف مواجه هستیم، توسعه زیرساخت‌ها به کندی پیش می‌رود. در چنین شرایطی انتظار افزایش سهم این بخش در (GDP) کمی رؤیایی به نظر می‌رسد. اگر دولت می‌خواهد رویکردی متفاوت را در پیش بگیرد باید در زمینه توسعه زیرساخت‌ها، نقش تسهیل‌گر را ایفا کند. تنها با این اقدامات می‌توان امیدوار بود که سهم بازار دیجیتال در اقتصاد کشور افزایش یابد.
چه موضوعی در ظرفیت‌‌سازی برای توسعه این بخش اهمیت بیشتری دارد؟
ظرفیت‌های اقتصادی در حوزه دیجیتال به هیچ‌وجه پنهان نیستند. موضوعات زیادی وجود دارند که به وضوح نشان می‌دهند این حوزه از نظر تولید ناخالص داخلی قابلیت ارزآوری دارد. فراتر از شناسایی این ظرفیت‌ها، تمرکز بر ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تسهیل‌گری برای حوزه‌های شناسایی شده است، ما نیازی به کشف موضوعات پیچیده و مبهم نداریم. واقعیت‌های موجود به وضوح مشخص هستند و بسیاری از افراد هم‌اکنون در حال بررسی و کار بر روی آن‌ها، اگر این حوزه‌ها حمایت و امکانات لازم برای توسعه و ورود به بازار فراهم شود، افراد و شرکت‌هایی که توانایی و استعداد لازم را دارند، به سمت آن‌ها جذب می‌شود. در نبود حمایت و تسهیل‌گری، حتی با آگاهی از ظرفیت‌های بالقوه، بسیاری از افراد و شرکت‌ها تمایلی به ورود به این حوزه نخواهند داشت.
آیا زیرساخت‌های فعلی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران برای حمایت از رشد اقتصاد دیجیتال کافی هستند؟
خیر، ما در حوزه نسل‌های موبایلی عملکرد خوبی داشته‌ایم اما در زمینه زیرساخت‌های غیرموبایلی، به‌ویژه فیبر نوری، وضعیت مناسبی نداریم. بررسی تعهدات دولت در برنامه‌های پنجم تا هفتم توسعه نشان می‌دهد که در این زمینه بسیار عقب هستیم. فیبر نوری یکی از زیرساخت‌های اصلی برای توسعه خدمات دیجیتال به حساب می‌آید و بدون آن، ارائه خدمات کارآمد و پایدار دشوار می‌شود. برای ارائه هر سرویس دیجیتال، به زیرساخت‌های مناسب در تمام نقاط کشور نیاز است. بنابراین، عدم توسعه کافی در این زمینه تأثیر زیادی بر پیشرفت و کیفیت خدمات دیجیتال خواهد داشت.
نقش استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوآور در افزایش سهم اقتصاد دیجیتال و (GDP) چیست؟
آن‌ها نقش کلیدی در تسریع فرآیند رسیدن به اهداف دارند. این شرکت‌ها با سرعت عمل و نوآوری خود، زمان دستیابی به نتایج را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. این روند تنها مختص به حوزه اقتصاد دیجیتال نیست و می‌تواند در صنایع مختلف نیز مشاهده شود. استارت‌آپ‌ها با بهره‌گیری از دیدگاه‌های نوآورانه و استفاده از مسیرهای دقیق‌تر و بهینه‌تر، فرآیندها را کوتاه‌تر و کارآمدتر می‌سازند. به این ترتیب، با ایجاد راه‌حل‌های جدید و بهبودیافته، دستیابی به نتایج مطلوب سریع‌تر و مؤثرتر صورت می‌پذیرد.
به نظر شما، آینده اقتصاد دیجیتال در ایران چگونه رقم می‌خورد؟
از آنجایی که نسل جدید به‌طور عمیق با صنعت دیجیتال در ارتباط است، انتظار می‌رود که سهم این بازار به‌طور چشمگیری افزایش یابد. نیازهای روزافزون جامعه و هزینه‌های مرتبط با آن، به همراه مشتریانی که همیشه برای این خدمات وجود دارند، به معنای جایگاه بهتر و بهبود بیشتر در آینده به حساب می‌آید. با این حال، جهت‌گیری رشد این بخش، به سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات کلیدی بستگی دارد. مشاهده میکنید که در هر دولتی، با توجه به نقش شورای‌عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و قوه قضائیه، روند توسعه اقتصاد دیجیتال تحت‌تأثیر گرایش‌ها، روش‌ها و خط‌مشی‌های مختلف قرار می‌گیرد. به همین دلیل، نمی‌توان انتظار داشت که اقتصاد دیجیتال به‌طور معجزه‌آسا توسعه یابد. موفقیت این حوزه به‌شدت به فراهم بودن بسترها و شرایط مناسب بستگی دارد. در حالی که نیروی کار زیاد در این حوزه می‌تواند سرعت رشد را افزایش دهد. اعمال نظرات سختگیرانه، سیاست‌های رگولاتوری و عدم هماهنگی و کندی پیشرفت را پدید می‌آورد. پیش‌بینی دقیق آینده این حوزه دشوار به حساب می‌آید اما اقتصاد دیجیتال به‌عنوان یک ابزار جدی برای رفع و دورزدن تحریم‌ها نقش ایفا می‌کند.