دومین شغل سخت دنیا
لایه‌های پنهان یک شغل سخت و زیانآور
بسیاری از کشورهای دنیا خبرنگاری را در زمره مشاغل سخت و زیانآور قرار می‌دهند. دشواری شغل خبری در جوامع مختلف به اشکال گوناگونی برای خبرنگار ظاهر می‌شود. این حرفه فارغ از چهره ظاهری جذاب خود، خطرات زیادی را متوجه خبرنگار می‌کند تاجایی‌که گاهی پای جان و زندگی یک خبرنگار به میان می‌آید. به گواه سازمان گزارشگران بدون مرز در سال 2023 تعداد ۴۵ خبرنگار هنگام انجام وظیفه حرفه‌ای خود کشته شدند. به همین خاطر، بیشتر کشورها برای صیانت از حقوق خبرنگاران شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند تا در حد امکان بتوانند سختی کار این قشر را جبران کنند. در این میان اما هستند کشورهایی که در آن‌ها همچنان خبرنگاران از حقوق مکفی برخوردار نیستند و علاوه بر خطرات جانی، بار گرفتاری‌های معیشتی و روزمره را نیز به دوش می‌کشند.
مشاغل سخت و زیانآور به مشاغلی گفته می‌شود که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال، افراد با تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی خود روبه‌رو می‌شوند. در نتیجه ریسک ایجاد مشکلات و بیماری‌های مختلف برای آن‌ها بیشتر است. به‌صورت کلی کارهای سخت و زیانآور در دو دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند:
گروه الف: کارهای سختی که با در نظر گرفتن تمهیدات مختلف می‌توان سختی شغل مذکور را حذف و آن را به یک کار معمولی تبدیل کرد.
گروه ب: کارهای سختی که ماهیت سخت و دشوار دارند و حتی با در نظر گرفتن انواع شرایط و امکانات، سختی آن‌ها از بین نمی‌رود و تنها تا حد قابل‌تحملی کاهش می‌یابد.
خبرنگاری جزو مشاغل گروه ب محسوب می‌شود. بر این اساس افرادی که در این مشاغل مشغول به کار هستند بعد از ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال کار متناوب، می‌توانند بدون شرط سنی بازنشسته شوند.
هیئت‌وزیران وقت در تاریخ ۲۲ اسفندماه ۱۳۸۰ بنا به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های کار، بهداشت و سازمان تأمین‌اجتماعی آیین‌نامه اجرایی قانون بازنشستگی پیش از موعد کارگران مشاغل سخت و زیانآور را تصویب کرد. مطابق با بند 3 ماده 11 این آیین‌نامه، شغل خبرنگاری از مشاغل سخت محسوب می‌شود و خبرنگاران مشمول این قانون هستند و باید زودتر از موعد از کار کناره‌گیری کنند. با وجود اندیشیدن این تمهیدات، در طول این سال‌ها خبرنگاران در زمینه بازنشستگی به‌عنوان سخت و زیانآور با مشکلاتی مواجه بوده‌اند و تحت شرایط خاصی امکان استفاده از این قانون را دارند.
در شهریورماه 1401 مجتبی طهماسبی، سرپرست اداره‌کل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی گفت: «اگر وزارت کار شرایط خبرنگاران را تأیید کند، آن‌ها برای بازنشستگی پیش از موعد به تأمین‌اجتماعی معرفی می‌شوند. براساس قانون خبرنگاران باید 20 سال متناوب در این حرفه مشغول باشند. به‌طور مثال ممکن است شخصی تنها چهارسال از سال‌های خدمت خود را خبرنگار بوده باشد که در آن صورت اگر آن چهارسال توسط وزارت کار تأیید شود، ما به‌ازای هر یک سال خدمت به‌عنوان خبرنگار شش‌ماه به سال‌های فعالیت او اضافه می‌کنیم و فرد می‌تواند از سنوات ارفاقی استفاده کند. البته کارفرما نیز باید چهاردرصد از حق‌بیمه آن‌ها را پرداخت کند. در مواردی ممکن است افراد 20 سال در یک خبرگزاری مشغول به کار باشند اما کارفرما عنوان آن‌ها را خبرنگار رد نکرده باشد و این فرد در تمام سال‌های خدمت با عناوین دیگری ازجمله ویراستار، کارمند عادی و... بیمه شده باشد.»
یکی از مشکلات خبرنگاران هنگام بازنشسته شدن از طریق اجرای قانون مشاغل سخت و زیانآور، عدم پرداخت سهم چهاردرصد توسط کارفرمایان است. طهماسبی در این مورد اضافه کرد: «معمولاً کارفرما از پرداخت سهم خود خودداری می‌کند و این مورد در اکثر مواقع مشکل‌ساز خواهد شد. زمانی که این مورد رعایت نشود، ما در پرداخت‌ها با مشکل مواجه می‌شویم و تعادل منابع و مصارف سازمان به‌هم می‌خورد.»
مردادماه سال گذشته نیز صولت مرتضوی، وزیر کار درباره اجرای قانون سخت و زیانآور برای خبرنگاران گفت: «اگر قانون است که باید اجرا شود. چنانچه منابعی بایستی در بودجه عمومی پیش‌بینی می‌شده و انجام‌نشده است، سازمان تأمین‌اجتماعی چاره‌ای ندارد که اجرا نکند. یکی از مشاغلی که معتقد هستیم جزو مشاغل سخت و زیانآور است بحث خبرنگاران است که در این مورد پیگیری لازم را انجام می‌دهیم.»
با وجود همه این‌ها اما خبرنگاران همچنان برای بازنشستگی تحت عنوان شغل سخت و زیانآور با مشکلاتی مواجه هستند که آن‌ها را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد.
به‌طور کلی کسی که به حرفه خبرنگاری مشغول می‌شود، مسائل زیادی را پذیرفته و با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ تحمل فشارهای روانی، فیزیکی و اقتصادی تنها گوشه‌ای از سختی‌های شغل خبرنگاری به حساب می‌آید. بعضی از مسائل این حرفه را می‌توان در این چند مورد خلاصه کرد:
فشار روانی و استرس
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های خبرنگاری، فشار روانی و استرس تنیده به این شغل است. خبرنگاران در شرایطی کار می‌کنند که باید اخبار را به سرعت و با دقت جمع‌آوری و منتشر کنند. این روند پرفشار به همراه مسئولیت بالای اطلاع‌رسانی درست، می‌تواند هجمه روانی زیادی را به خبرنگاران تحمیل کند.
خطرات جانی
حوزه‌های مختلف خبری از نظر در معرض خطر قراردادن خبرنگاران تفاوت دارند. در بعضی حوزه‌ها خبرنگاران در محیط‌های خطرناک و ناامن کار می‌کنند. به عنوان مثال گزارش از مناطق جنگی، پوشش بلایای طبیعی و بررسی و افشای فساد می‌تواند خبرنگاران را در معرض خطرات جانی قرار دهد.
فشارهای اقتصادی
در بعضی از کشورها خبرنگاران متحمل فشارهایی از جانب سیاست‌مداران و فعالان اقتصادی می‌شوند. دولت‌ها و گروه‌های اقتصادی ذی‌نفوذ از طریق تحمیل فشار و تهدید، باعث خودسانسوری و کاهش استقلال خبرنگاران را می‌شوند.
دسترسی به اطلاعات
دسترسی آزادانه به اطلاعات صحیح و جامع یکی از چالش‌های اصلی خبرنگاران است. اگر خبرنگار نتواند اطلاعات مورد نظر خود را از منابع درست دریافت کند، کارش با اختلال مواجه می‌شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، بستر دسترسی به اطلاعات موثق برای این گروه فراهم نیست. در چنین شرایطی آن‌ها مجبور می‌شوند از منابع دیگر به داده‌های مورد نیاز خود دست پیدا کنند. همین امر می‌تواند خطراتی برایشان به همراه بیاورد.
دستمزد خبرنگاران در کشورهای مختلف
دستمزد خبرنگاران در کشورهای مختلف به عوامل متعددی بستگی دارد. وضعیت اقتصادی کشور، میزان توسعه‌یافتگی بخش رسانه و قوانین و مقررات حاکم بر حقوق و مزایای کارکنان در این مسئله دخیل هستند.
در ایالات متحده، دستمزد خبرنگاران باتجربه و مشهور در شبکه‌های بزرگ تلویزیونی و روزنامه‌ها سالانه تا 100 هزار دلار و یا بیشتر می‌رسد. در این کشور نوع رسانه و میزان تجربه و تخصص خبرنگار سطح دستمزد او را مشخص می‌کند.
در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، خبرنگاران درآمد نسبتاً خوبی دارند. در آلمان، دستمزد سالانه یک خبرنگار حدود 95 هزار دلار برآورد می‌شود. در فرانسه این میزان 87 هزار دلار است. در آسیا، وضعیت اقتصادی کشور تعیین‌کننده دستمزد خبرنگاران است. در کشورهای پیشرفته‌تر مانند ژاپن و کره جنوبی، دستمزد خبرنگاران وضعیت مناسب‌تری دارد. خبرنگاران ژاپنی سالانه تا 70 هزار دلار هم درآمد دارند. در کره جنوبی، این میزان کمتر است و تا 50 هزار دلار می‌رسد.
در ایران اوضاع خبرنگاران تعریف چندانی ندارد. به‌طوری که حرفه آن‌ها جزو مشاغل کم‌درآمد به شمار می‌رود. درآمد سالانه خبرنگاران ایرانی حدود 2000 دلار برآورد می‌شود. این سطح دستمزد متناسب با سختی‌های این حرفه نیست و به سختی می‌تواند نیاز زندگی این قشر را تأمین کند. به همین خاطر است که بسیاری از خبرنگاران شغل دوم دارند و به فکر درآمد دیگری هستند. این مسئله رسالت حرفه‌ای آن‌ها را با دشواری همراه می‌کند، به‌نحوی که در خیلی موارد از انجام وظیفه حرفه‌ای خود بازمی‌مانند.
مشاغل سخت و زیانآور به مشاغلی گفته می‌شود که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال، افراد با تنشی به‌مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی خود روبه‌رو می‌شوند. در نتیجه ریسک ایجاد مشکلات و بیماری‌های مختلف برای آن‌ها بیشتر است. به‌صورت کلی کارهای سخت و زیانآور در دو دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند:
گروه الف: کارهای سختی که با در نظر گرفتن تمهیدات مختلف می‌توان سختی شغل مذکور را حذف و آن را به یک کار معمولی تبدیل کرد.
گروه ب: کارهای سختی که ماهیت سخت و دشوار دارند و حتی با در نظر گرفتن انواع شرایط و امکانات، سختی آن‌ها از بین نمی‌رود و تنها تا حد قابل‌تحملی کاهش می‌یابد.
خبرنگاری جزو مشاغل گروه ب محسوب می‌شود. بر این اساس افرادی که در این مشاغل مشغول به کار هستند بعد از ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال کار متناوب، می‌توانند بدون شرط سنی بازنشسته شوند.
هیئت‌وزیران وقت در تاریخ ۲۲ اسفندماه ۱۳۸۰ بنا به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های کار، بهداشت و سازمان تأمین‌اجتماعی آیین‌نامه اجرایی قانون بازنشستگی پیش از موعد کارگران مشاغل سخت و زیانآور را تصویب کرد. مطابق با بند 3 ماده 11 این آیین‌نامه، شغل خبرنگاری از مشاغل سخت محسوب می‌شود و خبرنگاران مشمول این قانون هستند و باید زودتر از موعد از کار کناره‌گیری کنند. با وجود اندیشیدن این تمهیدات، در طول این سال‌ها خبرنگاران در زمینه بازنشستگی به‌عنوان سخت و زیانآور با مشکلاتی مواجه بوده‌اند و تحت شرایط خاصی امکان استفاده از این قانون را دارند.
در شهریورماه 1401 مجتبی طهماسبی، سرپرست اداره‌کل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی گفت: «اگر وزارت کار شرایط خبرنگاران را تأیید کند، آن‌ها برای بازنشستگی پیش از موعد به تأمین‌اجتماعی معرفی می‌شوند. براساس قانون خبرنگاران باید 20 سال متناوب در این حرفه مشغول باشند. به‌طور مثال ممکن است شخصی تنها چهارسال از سال‌های خدمت خود را خبرنگار بوده باشد که در آن صورت اگر آن چهارسال توسط وزارت کار تأیید شود، ما به‌ازای هر یک سال خدمت به‌عنوان خبرنگار شش‌ماه به سال‌های فعالیت او اضافه می‌کنیم و فرد می‌تواند از سنوات ارفاقی استفاده کند. البته کارفرما نیز باید چهاردرصد از حق‌بیمه آن‌ها را پرداخت کند. در مواردی ممکن است افراد 20 سال در یک خبرگزاری مشغول به کار باشند اما کارفرما عنوان آن‌ها را خبرنگار رد نکرده باشد و این فرد در تمام سال‌های خدمت با عناوین دیگری ازجمله ویراستار، کارمند عادی و... بیمه شده باشد.»
یکی از مشکلات خبرنگاران هنگام بازنشسته شدن از طریق اجرای قانون مشاغل سخت و زیانآور، عدم پرداخت سهم چهاردرصد توسط کارفرمایان است. طهماسبی در این مورد اضافه کرد: «معمولاً کارفرما از پرداخت سهم خود خودداری می‌کند و این مورد در اکثر مواقع مشکل‌ساز خواهد شد. زمانی که این مورد رعایت نشود، ما در پرداخت‌ها با مشکل مواجه می‌شویم و تعادل منابع و مصارف سازمان به‌هم می‌خورد.»
مردادماه سال گذشته نیز صولت مرتضوی، وزیر کار درباره اجرای قانون سخت و زیانآور برای خبرنگاران گفت: «اگر قانون است که باید اجرا شود. چنانچه منابعی بایستی در بودجه عمومی پیش‌بینی می‌شده و انجام‌نشده است، سازمان تأمین‌اجتماعی چاره‌ای ندارد که اجرا نکند. یکی از مشاغلی که معتقد هستیم جزو مشاغل سخت و زیانآور است بحث خبرنگاران است که در این مورد پیگیری لازم را انجام می‌دهیم.»
با وجود همه این‌ها اما خبرنگاران همچنان برای بازنشستگی تحت عنوان شغل سخت و زیانآور با مشکلاتی مواجه هستند که آن‌ها را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد.
به‌طور کلی کسی که به حرفه خبرنگاری مشغول می‌شود، مسائل زیادی را پذیرفته و با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ تحمل فشارهای روانی، فیزیکی و اقتصادی تنها گوشه‌ای از سختی‌های شغل خبرنگاری به حساب می‌آید. بعضی از مسائل این حرفه را می‌توان در این چند مورد خلاصه کرد:
فشار روانی و استرس
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های خبرنگاری، فشار روانی و استرس تنیده به این شغل است. خبرنگاران در شرایطی کار می‌کنند که باید اخبار را به سرعت و با دقت جمع‌آوری و منتشر کنند. این روند پرفشار به همراه مسئولیت بالای اطلاع‌رسانی درست، می‌تواند هجمه روانی زیادی را به خبرنگاران تحمیل کند.
خطرات جانی
حوزه‌های مختلف خبری از نظر در معرض خطر قراردادن خبرنگاران تفاوت دارند. در بعضی حوزه‌ها خبرنگاران در محیط‌های خطرناک و ناامن کار می‌کنند. به عنوان مثال گزارش از مناطق جنگی، پوشش بلایای طبیعی و بررسی و افشای فساد می‌تواند خبرنگاران را در معرض خطرات جانی قرار دهد.
فشارهای اقتصادی
در بعضی از کشورها خبرنگاران متحمل فشارهایی از جانب سیاست‌مداران و فعالان اقتصادی می‌شوند. دولت‌ها و گروه‌های اقتصادی ذی‌نفوذ از طریق تحمیل فشار و تهدید، باعث خودسانسوری و کاهش استقلال خبرنگاران را می‌شوند.
دسترسی به اطلاعات
دسترسی آزادانه به اطلاعات صحیح و جامع یکی از چالش‌های اصلی خبرنگاران است. اگر خبرنگار نتواند اطلاعات مورد نظر خود را از منابع درست دریافت کند، کارش با اختلال مواجه می‌شود. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، بستر دسترسی به اطلاعات موثق برای این گروه فراهم نیست. در چنین شرایطی آن‌ها مجبور می‌شوند از منابع دیگر به داده‌های مورد نیاز خود دست پیدا کنند. همین امر می‌تواند خطراتی برایشان به همراه بیاورد.
دستمزد خبرنگاران در کشورهای مختلف
دستمزد خبرنگاران در کشورهای مختلف به عوامل متعددی بستگی دارد. وضعیت اقتصادی کشور، میزان توسعه‌یافتگی بخش رسانه و قوانین و مقررات حاکم بر حقوق و مزایای کارکنان در این مسئله دخیل هستند.
در ایالات متحده، دستمزد خبرنگاران باتجربه و مشهور در شبکه‌های بزرگ تلویزیونی و روزنامه‌ها سالانه تا 100 هزار دلار و یا بیشتر می‌رسد. در این کشور نوع رسانه و میزان تجربه و تخصص خبرنگار سطح دستمزد او را مشخص می‌کند.
در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، خبرنگاران درآمد نسبتاً خوبی دارند. در آلمان، دستمزد سالانه یک خبرنگار حدود 95 هزار دلار برآورد می‌شود. در فرانسه این میزان 87 هزار دلار است. در آسیا، وضعیت اقتصادی کشور تعیین‌کننده دستمزد خبرنگاران است. در کشورهای پیشرفته‌تر مانند ژاپن و کره جنوبی، دستمزد خبرنگاران وضعیت مناسب‌تری دارد. خبرنگاران ژاپنی سالانه تا 70 هزار دلار هم درآمد دارند. در کره جنوبی، این میزان کمتر است و تا 50 هزار دلار می‌رسد.
در ایران اوضاع خبرنگاران تعریف چندانی ندارد. به‌طوری که حرفه آن‌ها جزو مشاغل کم‌درآمد به شمار می‌رود. درآمد سالانه خبرنگاران ایرانی حدود 2000 دلار برآورد می‌شود. این سطح دستمزد متناسب با سختی‌های این حرفه نیست و به سختی می‌تواند نیاز زندگی این قشر را تأمین کند. به همین خاطر است که بسیاری از خبرنگاران شغل دوم دارند و به فکر درآمد دیگری هستند. این مسئله رسالت حرفه‌ای آن‌ها را با دشواری همراه می‌کند، به‌نحوی که در خیلی موارد از انجام وظیفه حرفه‌ای خود بازمی‌مانند.