چگونه از فوت کارگران ساختمانی بر اثر حادثه کار جلوگیری کنیم؟
آموزش ایمنی از دریچه «قرارگاه آماک»
نوشین مقدم‌پناه روزنامه‌نگار
در قانون کار تکالیفی برای آموزش کارگران، کارفرمایان و کارآموزان تعیین شده است. در ماده ۹۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، کارفرمایان مکلف‌اند شرایط ایمنی و تجهیزات فنی را در اختیار کارگران قرار داده و آموزش‌های لازم را به آن‌ها ارائه دهند اما در موارد بسیاری کارفرمایان نه تمایل و اراده‌ای برای انجام این کار دارند و نه اساساً ارائه آموزش ایمنی به کارگران در توان و صلاحیت آن‌هاست. در اینجا نقش طرح‌هایی مانند پایه‌گذاری قرارگاه آماک و آموزش منسجم کارگران ساختمانی در کارگاه‌های زیر 10 نفر برجسته‌تر می‌شود. به گفته کارشناسان، این طرح زمانی می‌تواند مؤثر باشد و در عمل نرخ فوتی‌های ناشی از حادثه کار را کاهش دهد که با همکاری و هماهنگی تشکل‌های کارگری و نهادهای مرتبط به اجرا درآید. «آموزش ایمنی» امری به غایت مهم است و باید جدی گرفته شود تا از جان و سلامتی انسان‌ها به بهترین شیوه ممکن صیانت شود.
سوم تیرماه سال جاری حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار گفت: «آیین افتتاح آموزش ایمنی کار برای کارگران ساختمانی در کشور در قالب قرارگاه آماک در شیراز برگزار شد.»
«قرارگاه آماک» یا آموزش ایمنی کار، با هدف آموزش ایمنی به کارگران آسیب‌پذیر در کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر که به دلیل بازرسی کمتر بازرسان کار، بیشتر از کارگاه‌های متوسط و بزرگ در معرض حوادث مختلف هستند، در بهمن‌ماه سال گذشته پایه‌گذاری شد.
جزئیاتِ قرارگاه آماک
بهمن‌ماه سال گذشته و هم‌زمان با آغاز دهه مبارک فجر، «قرارگاه آموزش ایمنی و توانمندسازی کارفرمایان کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر» در راستای اجرای مقاوله‌نامه ایمنی و بهداشت شغلی شماره ۱۵۵ آغاز به کار کرد. همچنین همایشی با این عنوان در ۳۱ استان کشور با رویکرد ارائه دوره آموزشی ویژه کارفرمایان کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر به‌منظور آشنایی با قوانین و مقررات ایمنی کار برپا شد. با ابلاغ طرح قرارگاه آموزش ایمنی کار، مدیران کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان‌ها به‌عنوان رؤسای قرارگاه آموزش ایمنی کار در استان‌ها تعیین شدند.
در همین راستا، در روزهای ابتدای تیرماه امسال حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار با اشاره به شکل‌گیری قرارگاه آموزش ایمنی کار گفت: «به‌دنبال شکل‌گیری قرارگاه آموزش ایمنی کار (آماک) برای اقشار و کارگران آسیب‌پذیر کل کشور در بهمن‌ماه سال گذشته، در مرحل نخست برنامه عملیاتی قرارگاه، بیش از ۲۲۰۰۰ نفر-ساعت آموزش ایمنی کار برای زنان سرپرست خانوار برنامه‌ریزی و اجرا شد. سپس در قالب تفاهم‌نامه مشترک میان مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی و کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی، آموزش حدود ۱۰ هزار نفر کارگر ساختمانی در سراسر کشور در دستور کار قرار گرفت.»
او ۳۸ درصد حوادث ناشی از کار را مربوط به بخش ساختمانی دانست و ادامه داد: «در مرحله دوم اجرای طرح، آموزش ایمنی کار به کارگران ساختمانی در سطح کشور به‌عنوان یکی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه در دستور کار قرار گرفت. دوره‌های آموزش ایمنی کار برای کارگران ساختمانی در قالب قرارگاه آماک از روز یکشنبه سوم تیرماه ۱۴۰۳ با هدف کاهش حوادث در کارگاه‌های ساختمان به اجرا درآمده است.»
در حال حاضر براساس آمارها، ۷۶۰ هزار کارگاه کوچک با کمتر از ۱۰ نیروی کار در کشور دایر است. قرارگاه آماک با هدف آموزش ایمنی به کارگران این کارگاه‌ها در راستای اجرای مقاوله‌نامه ۱۵۵ سازمان بین‌المللی کار پایه‌ریزی شده است. بیش از ۴۰ درصد حوادث کار کشور در کارگاه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتد. در این میان، بیش از ۵۰ درصد فوتی‌های ناشی از حادثه کار، کارگران ساختمانی هستند. بنابراین کاهش حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی به‌معنای کاهش کلی حوادث کار کشور است که می‌تواند نرخ فوتی‌های ناشی از حادثه کار و بر اثر حوادث کارگاهی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
در عین حال، راه‌اندازی مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار در استان‌های مختلف، بستر مناسبی را برای فعالیت صحیح و کارآمد قرارگاه آماک و ارائه آموزش ایمنی به کارگران به‌خصوص کارگران بخش ساختمان فراهم کرده است.
برای نمونه، نوزدهم تیرماه سال گذشته، مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار در استان خراسان شمالی راه‌اندازی شد. در آن زمان علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با حضور در همایشی در خراسان شمالی گفت: «با راه‌اندازی این مرکز، آخرین دستاوردهای حوزه ایمنی ساختمان در استان ارائه می‌شود. همچنین از ظرفیت متخصصان این حوزه برای ارتقای دانش فنی کارگران ساختمانی با هدف کاهش حوادث و خسارات استفاده خواهیم کرد.»
هدف کلی از استقرار قرارگاه آماک این است که آخرین تحقیقات و دستاوردهای مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار، توسط متخصصان حوزه ایمنی کار به کارگران کارگاه‌های کوچک زیر 10 نفر و به‌طور مشخص کارگران بخش ساختمان ارائه شود.
نرخ بالای حوادث کار در بخش ساختمان
میکائیل صدیقی، رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان و عضو هیئت‌مدیره کانون عالی کارگران ساختمانی کشور، کاهش نرخ حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی را یک ضرورتِ غیرقابل‌انکار دانست و در این رابطه به «آتیه نو» گفت: «در شرایطی که بیش از ۵۰ درصد فوتی‌های حادثه کار در کشور در بخش ساختمان اتفاق می‌افتد، کارگران ساختمانی کمتر از ۴ درصد بیمه‌شدگان صندوق تأمین‌اجتماعی را تشکیل می‌دهند. این کارگران در شرایط سخت، بدون برخورداری از بیمه تأمین‌اجتماعی و با دستمزدهای توافقیِ غالباً پایین کار می‌کنند و هر لحظه در معرض خطر بروز حادثه و فوت ناشی از آن هستند. هر راهبردی که به کاهش نرخ حوادث کار در بخش ساختمان کمک کند، ایمنی کار در کشور را به میزان قابل‌توجهی ارتقا می‌دهد.»
او با بیان اینکه نرخ حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی کوچک و بسیارکوچک، بیشتر از کارگاه‌های متوسط و بزرگ است اضافه کرد: «کارگاه‌هایی که زیر ۱۰ نفر کارگر دارند، بیش از سایرین در معرض بروز حوادث کار هستند. بعضی از کارفرمایان در کارگاه‌های کوچک اهتمامی به رعایت اصول ایمنی ندارند و آموزش ایمنی در این مکان‌ها مفقود است. این در حالی است که پای بازرسان کار کمتر به این کارگاه‌های کوچک و دور از چشم که در مناطق مختلف شهرها پراکنده هستند، باز می‌شود.»
این فعال صنفی، نقش آموزش ایمنی کارگران و کارفرمایان را در کاهش نرخ حوادث کار بسیار مؤثر توصیف کرد و توضیح داد: «براساس قانون، در کارگاه‌های بزرگ، HSE مسئول آموزش‌دادن به کارگران و نظارت بر اصول ایمنی است اما در کارگاه‌های کوچک، کارگران بدون هیچ آموزشی به کار گرفته می‌شوند. کارگر ساده را بدون ارائه آموزش‌های لازم یا تجهیز با وسایل ایمنی فردی روی داربست می‌فرستند. بدیهی است که در چنین شرایطی این کارگر قادر نیست تعادل خود را حفظ کند و به سادگی سقوط می‌کند.»
عضو هیئت‌مدیره کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی کشور، بهره‌گیری از ظرفیت تشکل‌های صنفی و به‌طور مشخص انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی را در موفقیت طرح قرارگاه آماک مفید دانست و گفت: «بهتر است تدوین دوره‌های آموزشی با مشارکت تشکل‌های صنفی صورت پذیرد. علاوه بر این، انجمن‌های صنفی می‌توانند کارگران و استادکاران را برای حضور در دوره‌های آموزشی بسیج کنند. ضمن اینکه باید بپذیریم آموزش ایمنی به کارفرمایان از آموزش به کارگران مهم‌تر است. بسیاری از کارفرمایان بخش ساختمان نمی‌دانند چه تجهیزات ایمنی در کارگاه لازم است یا اینکه حاضر نیستند برای خرید این تجهیزات و وسایل هزینه کنند.»
بی‌توجهی کارفرمایان
براساس آیین‌نامه‌های قانونی، برای ساختمان‌هایی با زیربنای بیشتر از 3000 مترمربع و ارتفاع بیشتر از ۱۸ متر وجود HSE الزامی است. کلمه HSE مخفف عبارت سلامت و ایمنی و محیط‌زیست است که مدیریت کلی ایمنی در کارگاه‌های مشمول، برعهده کارشناسان این بخش است. در آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به ایمنی کارگاه‌های ساختمانی، موارد الزامی با جزئیات کامل ذکر شده است؛ مواردی مانندِ اینکه تمامی معابر، پلکان‌ها، سطوح شیب‌دار، بازشوها، پرتگاه‌ها و نقاطی که احتمال خطر سقوط افراد را دربر دارند، باید با نرده و پوشش‌های موقت و مناسب حفاظت شوند. برای جلوگیری از سقوط افراد، اگر ارتفاع بیشتر از ۱۲۰سانتی‌متر باشد نصب نرده حفاظتی الزامی است. ارتفاع نرده حفاظتی نباید از ۹۰ سانتی‌متر کمتر و از ۱۱۰ سانتی‌متر بیشتر باشد. همچنین در سطوح شیب‌دار مثل راه‌پله، باید ارتفاع نرده حفاظتی بین ۷۵ تا ۸۵ سانتی‌متر باشد. حداکثر فاصله پایه نرده حفاظتی دو متر است. همچنین لازم است از کارکردن کارگران روی بام ساختمان‌ها در هنگام باد و توفان و بارندگی شدید و یا هنگامی که سطح بام پوشیده از یخ باشد، جلوگیری به عمل آید.»
اما به گفته میکائیل صدیقی، بسیاری از کارفرمایان آموزش کافی ندیده‌اند و با این اصول و الزامات آشنایی ندارند. او بیان کرد: «برخی کارفرمایان با بهره‌گیری از خدمات بیمه‌های مسئولیت مدنی که مبتنی بر پرداخت خسارت به کارگر مصدوم یا خانواده کارگر فوت شده است، به‌راحتی از زیر بار مسئولیت‌های ایمنی شانه خالی می‌کنند.»
آخرین آمارهای حوادث کار
آموزش ایمنی به کارگران و البته به کارفرمایان اهمیت بسیار دارد. با وجود تلاش‌های دولت سیزدهم برای کاهش نرخ حوادث کار، هنوز نرخ این حوادث به نسبت کشورهای پیشرفته و صنعتی بالاست. در روزهای ابتدای اردیبهشت‌ماه امسال علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از کاهش حوادث ناشی از کار در کشور خبر داد و گفت: «در سال ۱۴۰۰ تعداد ۷۱۲ فوتی در اثر حوادث ناشی از کار داشتیم که این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۶۸۰ نفر رسید.»
مطابق آخرین گزارش‌ها، حوادث ناشی از کار در کشور طی دو سال گذشته نسبت به مدت مشابه به میزان ۹.۷ درصد کاهش پیدا کرده است. طبق گزارش اداره‌کل بازرسی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۱ ضریب شیوع آسیب شغلی منجر به فوت نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش ۱۱درصدی داشته است. تعداد آسیب‌های شغلی منجر به فوت در سال ۱۴۰۰ نیز نزدیک به ۷۶۸ نفر و در سال گذشته حدود ۷۱۱ نفر بوده است.
ضریب شیوع آسیب شغلی منجر به فوت در سال ۱۴۰۰ به‌ازای ۱۰۰ هزارنفر ۵.۱ درصد و در سال گذشته ۴.۶ درصد برآورد می‌شود.
تردیدی نیست که تلاش‌های بسیاری برای کاهش نرخ حوادث کار در کشور صورت گرفته است. به همین منظور، بیش از ۲۲ هزار کمیته حفاظت فنی در سطح کشور و در کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر با هدف حفاظت از نیروی کار تشکیل شده که ضمن خودارزیابی در کارگاه از نیروی کار و سرمایه‌های مجموعه صیانت می‌کنند. بنابراین می‌توان ادعا کرد بیشترین احتمال خطر از ناحیه کارگاه‌های کوچک و زیر ۲۵ نفر است. در این میان، همچنان ریسک بروز حادثه کار در کارگاه‌هایی که زیر ۱۰ نفر کارگر دارند، بالاست. در بسیاری از این کارگاه‌ها، کارگران غیرقانونی و مهاجر با دستمزدهای بسیار پایین به کار گرفته می‌شوند و بدون حتی یک ساعت آموزش ایمنی در موقعیت‌های پرخطر قرار می‌گیرند. برای مثال بدون لوازم ایمنی روی داربست می‌روند یا در ارتفاع بالا مشغول کار می‌شوند.
خطر در نقاط دور از چشم و پراکنده بسیار است. براساس آمارهای موجود، بیش از ۵۰ درصد حوادث ناشی از کار در کارگاه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتد. مطابق آمارهای رسمی وزارت کار، از نزدیک به 700 فوتی ناشی از حوادث کار در سال گذشته، ۳۸۰ نفر در کارگاه‌های ساختمانی جان خود را از دست داده‌اند. در مورد وقوع بیش از ۸۰ درصد حوادث کار، عامل انسانی نقش مؤثری دارد، لذا آموزش صحیح می‌تواند عامل انسانیِ بروز حادثه کار را از میان بردارد یا تأثیر آن را به حداقل برساند.
در فروردین‌ماه امسال حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفت‌وگویی از رشد ۱۰۰درصدی آموزش ایمنی کار در دولت سیزدهم خبر داده است. او با اشاره به اینکه با نگاه به آمار حوادث و فوتی ناشی از کار درمی‌یابید که بیشترین حوادث رخ داده مربوط به بنگاه‌های اقتصادی و کارگاه‌های کوچک‌مقیاس است، گفت: «این کارگاه‌ها عموماً از نظر ایمنی بسیار ضعیف هستند و کارگر و کارفرما به دلایل مختلف به سمت آموزش ایمنی سوق پیدا نکرده‌اند. با توجه به جلسات مختلفی که با انجمن‌های کارگری و کارفرمایی برگزار کردیم، راهی جز آموزش ایمنی به کارگران کارگاه‌های کوچک‌مقیاس برای کاهش حداکثری آمار حوادث پیدا نکردیم.»
او با اشاره به آموزش‌های صورت‌گرفته در دولت سیزدهم افزود: «در دو سال آخر دولت دوازدهم، حدود ۲ میلیون و ۱۸۹ هزار نفر-ساعت آموزش برگزار شد. در دو سال اول دولت مردمی، حدود ۴ میلیون و ۹۱۲ هزار نفر-ساعت آموزش داشتیم. یعنی در این دولت شاهد رشد ۱۰۰درصدی در زمینه آموزش ایمنی کار برای کارگران و کارفرمایان بودیم.»
سوم تیرماه سال جاری حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار گفت: «آیین افتتاح آموزش ایمنی کار برای کارگران ساختمانی در کشور در قالب قرارگاه آماک در شیراز برگزار شد.»
«قرارگاه آماک» یا آموزش ایمنی کار، با هدف آموزش ایمنی به کارگران آسیب‌پذیر در کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر که به دلیل بازرسی کمتر بازرسان کار، بیشتر از کارگاه‌های متوسط و بزرگ در معرض حوادث مختلف هستند، در بهمن‌ماه سال گذشته پایه‌گذاری شد.
جزئیاتِ قرارگاه آماک
بهمن‌ماه سال گذشته و هم‌زمان با آغاز دهه مبارک فجر، «قرارگاه آموزش ایمنی و توانمندسازی کارفرمایان کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر» در راستای اجرای مقاوله‌نامه ایمنی و بهداشت شغلی شماره ۱۵۵ آغاز به کار کرد. همچنین همایشی با این عنوان در ۳۱ استان کشور با رویکرد ارائه دوره آموزشی ویژه کارفرمایان کارگاه‌های زیر ۱۰ نفر به‌منظور آشنایی با قوانین و مقررات ایمنی کار برپا شد. با ابلاغ طرح قرارگاه آموزش ایمنی کار، مدیران کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان‌ها به‌عنوان رؤسای قرارگاه آموزش ایمنی کار در استان‌ها تعیین شدند.
در همین راستا، در روزهای ابتدای تیرماه امسال حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار با اشاره به شکل‌گیری قرارگاه آموزش ایمنی کار گفت: «به‌دنبال شکل‌گیری قرارگاه آموزش ایمنی کار (آماک) برای اقشار و کارگران آسیب‌پذیر کل کشور در بهمن‌ماه سال گذشته، در مرحل نخست برنامه عملیاتی قرارگاه، بیش از ۲۲۰۰۰ نفر-ساعت آموزش ایمنی کار برای زنان سرپرست خانوار برنامه‌ریزی و اجرا شد. سپس در قالب تفاهم‌نامه مشترک میان مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی و کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی، آموزش حدود ۱۰ هزار نفر کارگر ساختمانی در سراسر کشور در دستور کار قرار گرفت.»
او ۳۸ درصد حوادث ناشی از کار را مربوط به بخش ساختمانی دانست و ادامه داد: «در مرحله دوم اجرای طرح، آموزش ایمنی کار به کارگران ساختمانی در سطح کشور به‌عنوان یکی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه در دستور کار قرار گرفت. دوره‌های آموزش ایمنی کار برای کارگران ساختمانی در قالب قرارگاه آماک از روز یکشنبه سوم تیرماه ۱۴۰۳ با هدف کاهش حوادث در کارگاه‌های ساختمان به اجرا درآمده است.»
در حال حاضر براساس آمارها، ۷۶۰ هزار کارگاه کوچک با کمتر از ۱۰ نیروی کار در کشور دایر است. قرارگاه آماک با هدف آموزش ایمنی به کارگران این کارگاه‌ها در راستای اجرای مقاوله‌نامه ۱۵۵ سازمان بین‌المللی کار پایه‌ریزی شده است. بیش از ۴۰ درصد حوادث کار کشور در کارگاه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتد. در این میان، بیش از ۵۰ درصد فوتی‌های ناشی از حادثه کار، کارگران ساختمانی هستند. بنابراین کاهش حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی به‌معنای کاهش کلی حوادث کار کشور است که می‌تواند نرخ فوتی‌های ناشی از حادثه کار و بر اثر حوادث کارگاهی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد.
در عین حال، راه‌اندازی مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار در استان‌های مختلف، بستر مناسبی را برای فعالیت صحیح و کارآمد قرارگاه آماک و ارائه آموزش ایمنی به کارگران به‌خصوص کارگران بخش ساختمان فراهم کرده است.
برای نمونه، نوزدهم تیرماه سال گذشته، مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار در استان خراسان شمالی راه‌اندازی شد. در آن زمان علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با حضور در همایشی در خراسان شمالی گفت: «با راه‌اندازی این مرکز، آخرین دستاوردهای حوزه ایمنی ساختمان در استان ارائه می‌شود. همچنین از ظرفیت متخصصان این حوزه برای ارتقای دانش فنی کارگران ساختمانی با هدف کاهش حوادث و خسارات استفاده خواهیم کرد.»
هدف کلی از استقرار قرارگاه آماک این است که آخرین تحقیقات و دستاوردهای مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار، توسط متخصصان حوزه ایمنی کار به کارگران کارگاه‌های کوچک زیر 10 نفر و به‌طور مشخص کارگران بخش ساختمان ارائه شود.
نرخ بالای حوادث کار در بخش ساختمان
میکائیل صدیقی، رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان و عضو هیئت‌مدیره کانون عالی کارگران ساختمانی کشور، کاهش نرخ حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی را یک ضرورتِ غیرقابل‌انکار دانست و در این رابطه به «آتیه نو» گفت: «در شرایطی که بیش از ۵۰ درصد فوتی‌های حادثه کار در کشور در بخش ساختمان اتفاق می‌افتد، کارگران ساختمانی کمتر از ۴ درصد بیمه‌شدگان صندوق تأمین‌اجتماعی را تشکیل می‌دهند. این کارگران در شرایط سخت، بدون برخورداری از بیمه تأمین‌اجتماعی و با دستمزدهای توافقیِ غالباً پایین کار می‌کنند و هر لحظه در معرض خطر بروز حادثه و فوت ناشی از آن هستند. هر راهبردی که به کاهش نرخ حوادث کار در بخش ساختمان کمک کند، ایمنی کار در کشور را به میزان قابل‌توجهی ارتقا می‌دهد.»
او با بیان اینکه نرخ حوادث کار در کارگاه‌های ساختمانی کوچک و بسیارکوچک، بیشتر از کارگاه‌های متوسط و بزرگ است اضافه کرد: «کارگاه‌هایی که زیر ۱۰ نفر کارگر دارند، بیش از سایرین در معرض بروز حوادث کار هستند. بعضی از کارفرمایان در کارگاه‌های کوچک اهتمامی به رعایت اصول ایمنی ندارند و آموزش ایمنی در این مکان‌ها مفقود است. این در حالی است که پای بازرسان کار کمتر به این کارگاه‌های کوچک و دور از چشم که در مناطق مختلف شهرها پراکنده هستند، باز می‌شود.»
این فعال صنفی، نقش آموزش ایمنی کارگران و کارفرمایان را در کاهش نرخ حوادث کار بسیار مؤثر توصیف کرد و توضیح داد: «براساس قانون، در کارگاه‌های بزرگ، HSE مسئول آموزش‌دادن به کارگران و نظارت بر اصول ایمنی است اما در کارگاه‌های کوچک، کارگران بدون هیچ آموزشی به کار گرفته می‌شوند. کارگر ساده را بدون ارائه آموزش‌های لازم یا تجهیز با وسایل ایمنی فردی روی داربست می‌فرستند. بدیهی است که در چنین شرایطی این کارگر قادر نیست تعادل خود را حفظ کند و به سادگی سقوط می‌کند.»
عضو هیئت‌مدیره کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی کشور، بهره‌گیری از ظرفیت تشکل‌های صنفی و به‌طور مشخص انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی را در موفقیت طرح قرارگاه آماک مفید دانست و گفت: «بهتر است تدوین دوره‌های آموزشی با مشارکت تشکل‌های صنفی صورت پذیرد. علاوه بر این، انجمن‌های صنفی می‌توانند کارگران و استادکاران را برای حضور در دوره‌های آموزشی بسیج کنند. ضمن اینکه باید بپذیریم آموزش ایمنی به کارفرمایان از آموزش به کارگران مهم‌تر است. بسیاری از کارفرمایان بخش ساختمان نمی‌دانند چه تجهیزات ایمنی در کارگاه لازم است یا اینکه حاضر نیستند برای خرید این تجهیزات و وسایل هزینه کنند.»
بی‌توجهی کارفرمایان
براساس آیین‌نامه‌های قانونی، برای ساختمان‌هایی با زیربنای بیشتر از 3000 مترمربع و ارتفاع بیشتر از ۱۸ متر وجود HSE الزامی است. کلمه HSE مخفف عبارت سلامت و ایمنی و محیط‌زیست است که مدیریت کلی ایمنی در کارگاه‌های مشمول، برعهده کارشناسان این بخش است. در آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به ایمنی کارگاه‌های ساختمانی، موارد الزامی با جزئیات کامل ذکر شده است؛ مواردی مانندِ اینکه تمامی معابر، پلکان‌ها، سطوح شیب‌دار، بازشوها، پرتگاه‌ها و نقاطی که احتمال خطر سقوط افراد را دربر دارند، باید با نرده و پوشش‌های موقت و مناسب حفاظت شوند. برای جلوگیری از سقوط افراد، اگر ارتفاع بیشتر از ۱۲۰سانتی‌متر باشد نصب نرده حفاظتی الزامی است. ارتفاع نرده حفاظتی نباید از ۹۰ سانتی‌متر کمتر و از ۱۱۰ سانتی‌متر بیشتر باشد. همچنین در سطوح شیب‌دار مثل راه‌پله، باید ارتفاع نرده حفاظتی بین ۷۵ تا ۸۵ سانتی‌متر باشد. حداکثر فاصله پایه نرده حفاظتی دو متر است. همچنین لازم است از کارکردن کارگران روی بام ساختمان‌ها در هنگام باد و توفان و بارندگی شدید و یا هنگامی که سطح بام پوشیده از یخ باشد، جلوگیری به عمل آید.»
اما به گفته میکائیل صدیقی، بسیاری از کارفرمایان آموزش کافی ندیده‌اند و با این اصول و الزامات آشنایی ندارند. او بیان کرد: «برخی کارفرمایان با بهره‌گیری از خدمات بیمه‌های مسئولیت مدنی که مبتنی بر پرداخت خسارت به کارگر مصدوم یا خانواده کارگر فوت شده است، به‌راحتی از زیر بار مسئولیت‌های ایمنی شانه خالی می‌کنند.»
آخرین آمارهای حوادث کار
آموزش ایمنی به کارگران و البته به کارفرمایان اهمیت بسیار دارد. با وجود تلاش‌های دولت سیزدهم برای کاهش نرخ حوادث کار، هنوز نرخ این حوادث به نسبت کشورهای پیشرفته و صنعتی بالاست. در روزهای ابتدای اردیبهشت‌ماه امسال علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از کاهش حوادث ناشی از کار در کشور خبر داد و گفت: «در سال ۱۴۰۰ تعداد ۷۱۲ فوتی در اثر حوادث ناشی از کار داشتیم که این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۶۸۰ نفر رسید.»
مطابق آخرین گزارش‌ها، حوادث ناشی از کار در کشور طی دو سال گذشته نسبت به مدت مشابه به میزان ۹.۷ درصد کاهش پیدا کرده است. طبق گزارش اداره‌کل بازرسی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۱ ضریب شیوع آسیب شغلی منجر به فوت نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش ۱۱درصدی داشته است. تعداد آسیب‌های شغلی منجر به فوت در سال ۱۴۰۰ نیز نزدیک به ۷۶۸ نفر و در سال گذشته حدود ۷۱۱ نفر بوده است.
ضریب شیوع آسیب شغلی منجر به فوت در سال ۱۴۰۰ به‌ازای ۱۰۰ هزارنفر ۵.۱ درصد و در سال گذشته ۴.۶ درصد برآورد می‌شود.
تردیدی نیست که تلاش‌های بسیاری برای کاهش نرخ حوادث کار در کشور صورت گرفته است. به همین منظور، بیش از ۲۲ هزار کمیته حفاظت فنی در سطح کشور و در کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر با هدف حفاظت از نیروی کار تشکیل شده که ضمن خودارزیابی در کارگاه از نیروی کار و سرمایه‌های مجموعه صیانت می‌کنند. بنابراین می‌توان ادعا کرد بیشترین احتمال خطر از ناحیه کارگاه‌های کوچک و زیر ۲۵ نفر است. در این میان، همچنان ریسک بروز حادثه کار در کارگاه‌هایی که زیر ۱۰ نفر کارگر دارند، بالاست. در بسیاری از این کارگاه‌ها، کارگران غیرقانونی و مهاجر با دستمزدهای بسیار پایین به کار گرفته می‌شوند و بدون حتی یک ساعت آموزش ایمنی در موقعیت‌های پرخطر قرار می‌گیرند. برای مثال بدون لوازم ایمنی روی داربست می‌روند یا در ارتفاع بالا مشغول کار می‌شوند.
خطر در نقاط دور از چشم و پراکنده بسیار است. براساس آمارهای موجود، بیش از ۵۰ درصد حوادث ناشی از کار در کارگاه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتد. مطابق آمارهای رسمی وزارت کار، از نزدیک به 700 فوتی ناشی از حوادث کار در سال گذشته، ۳۸۰ نفر در کارگاه‌های ساختمانی جان خود را از دست داده‌اند. در مورد وقوع بیش از ۸۰ درصد حوادث کار، عامل انسانی نقش مؤثری دارد، لذا آموزش صحیح می‌تواند عامل انسانیِ بروز حادثه کار را از میان بردارد یا تأثیر آن را به حداقل برساند.
در فروردین‌ماه امسال حبیب‌الله جلیلی، رئیس مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفت‌وگویی از رشد ۱۰۰درصدی آموزش ایمنی کار در دولت سیزدهم خبر داده است. او با اشاره به اینکه با نگاه به آمار حوادث و فوتی ناشی از کار درمی‌یابید که بیشترین حوادث رخ داده مربوط به بنگاه‌های اقتصادی و کارگاه‌های کوچک‌مقیاس است، گفت: «این کارگاه‌ها عموماً از نظر ایمنی بسیار ضعیف هستند و کارگر و کارفرما به دلایل مختلف به سمت آموزش ایمنی سوق پیدا نکرده‌اند. با توجه به جلسات مختلفی که با انجمن‌های کارگری و کارفرمایی برگزار کردیم، راهی جز آموزش ایمنی به کارگران کارگاه‌های کوچک‌مقیاس برای کاهش حداکثری آمار حوادث پیدا نکردیم.»
او با اشاره به آموزش‌های صورت‌گرفته در دولت سیزدهم افزود: «در دو سال آخر دولت دوازدهم، حدود ۲ میلیون و ۱۸۹ هزار نفر-ساعت آموزش برگزار شد. در دو سال اول دولت مردمی، حدود ۴ میلیون و ۹۱۲ هزار نفر-ساعت آموزش داشتیم. یعنی در این دولت شاهد رشد ۱۰۰درصدی در زمینه آموزش ایمنی کار برای کارگران و کارفرمایان بودیم.»