نگاهی به رشد کارگاه‌های کشفی در سه سال اخیر
انتفاع دوسویه برای تأمین‌اجتماعی و ذی‌نفعان
مهناز بیرانوند روزنامه نگار
کارفرمایان کارگاه‌های تولیدی، صنعتی و خدماتی، براساس مواد 36 و 47 قانون تأمین‌اجتماعی، برای پرداخت حق‌بیمة جامعة کارگری به این نهاد بیمه اجتماعی تکلیف قانونی دارند. در این میان برخی کارگران بدون اطلاع از مزایای پوشش بیمه‌ای، ضمن اشتغال در کارگاه‌های مختلف، بدون پرداخت حق‌بیمه و اعلام دستمزد واقعی، فعالیت روزانه خود را ادامه می‌دهند. همچنین برخی کارفرمایان به‌منظور عدم پرداخت سهم حق‌بیمة قانونی نیروی کار شاغل در کارگاه، اقدام به فرار بیمه‌ای می‌کنند. موضوع کارگاه‌های کشفی ناشی از بازرسی در این وضعیت مطرح می‌شود. تأمین‌اجتماعی به‌واسطة وجود کارگاه‌های اشاره‌شده، موضوع بازرسی از فعالیت‌های حوزه کسب‌و‌کار را جهت کشف موارد عدمپرداخت حق‌بیمه در دستور کار قرار می‌دهد. این امر علاوه بر بیمه‌پردازی ناشی از اعلام دستمزد واقعی نیروی کار، موجب نفع دوسویه کارگران جهت تضمین آینده آنان، وصول حق‌بیمة شاغلان و تأمین منابع این سازمان خواهد شد.
اغلب کارگاه‌های کشفی به‌دلیل فعالیت غیرقانونی خود، پرونده مطالباتی کارگاهی ندارند. بسیاری از این موارد شناسایی نشده و کارگران هم بدون داشتن آگاهی از مزایای پوشش بیمه‌ای، در این مجموعه‌های اقتصادی، خدماتی و صنعتی مشغول فعالیت می‌شوند.
در همین راستا، سازمان تأمین‌اجتماعی با همکاری بازرسان مرتبط، موضوع کشف این‌گونه کارگاه‌ها را در دستور کار قرار داده تا علاوه بر افزایش بیمه‌شدگان جدید ناشی از بازرسی‌های کشفی، گروه‌های کارگری بتوانند از خدمات بیمه‌ای همه‌جانبة سازمان تأمین‌اجتماعی بهره‌مند شوند. در بازرسی‌های کشفی، بازرسان تأمین‌اجتماعی با مراجعه به کارگاه‌های مختلف، مواردی که هیچ مدارکی به این نهاد بیمه‌ای ارسال نکرده و پرونده‌ای در این سازمان ندارند را شناسایی و کشف می‌کنند. در این صورت کارفرما موظف است دراسرع‌وقت، با مراجعه به این سازمان مدارک لازم را ارائه و لیست بیمه ماهانه کارکنان را پرداخت کند. کارفرما در این حالت پس از پرداخت جریمه‌های دیرکرد، مکلف به پرداخت حق‌بیمة کارکنان است.
ترویج فرهنگ بیمه‌ای
محمد محمدی، معاون بیمه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» دربارة کارگاه‌های کشفی توضیح داد: «در راستای تحقق اصل 29 قانون اساسی و راهبرد تأمین‌اجتماعی مبنی بر تعمیم و گسترش پوشش بیمه‌ای افراد شاغل در کارگاه‌ها و نیز اجرای صحیح مواد 36 و 47 قانون تأمین‌اجتماعی، واحدهای اجرایی با بهره‌گیری از ظرفیت انسانیِ کارگزاری‌های رسمی سازمان نسبت به شناسایی کارگاه‌های فعال اقتصادی شناسایی‌نشده، بیمه‌شده جدید و ترویج و ارتقای فرهنگ بیمه‌ای اقدام می‌کنند.»
او همچنین در ادامه با بیان اینکه دستیابی به مزایای حاصل از اقدامات مربوط به کارگاه‌های کشفی منوط به هدف‌گذاری صحیح است، گفت: «سالانه با توجه به روند توسعه کارگاه‌های جدید، ضمن بررسی شاخص‌های تخصصی و تأثیرگذار، برنامه مصوب شناسایی کارگاه‌های کشفی، عمدتاً شامل کارگاه‌های کوچک و متوسط، تهیه و تدوین شده و به شعب سراسر کشور ابلاغ می‌شود.»
قوانین کارگاهی برای بهره‌مندی کارگران
سازمان تأمین‌اجتماعی با تحت‌پوشش داشتن بیش از یک میلیون و 300هزار کارگاه فعال در حوزه‌های اقتصادی، خدماتی و تولیدی، به همة گروه‌های شاغل در این کارگاه‌ها با جامعة آماری 11 میلیون و 400هزار بیمه‌شدة اجباری خدمات ارائه می‌دهد. در مسیر خدمات‌رسانی به بیمه‌شدگان، قوانینی برای پرداخت حق‌بیمه و بهره‌مندی کارگران وضع شده است.
براساس ماده 36 قانون تأمین‌اجتماعی؛ «کارفرما مسئول پرداخت حق‌بیمة سهم خود و بیمه‌شده به سازمان بوده و مکلف است در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا سهم بیمه‌شده را کسر کرده، سهم خود را بر آن افزوده و به سازمان تأدیه کند. درصورتی‌که کارفرما از کسر حق‌بیمة سهم بیمه‌شده خودداری کند، شخصاً مسئول پرداخت آن خواهد بود. تأخیر کارفرما در پرداخت حق‌بیمه یا عدمپرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه‌شده نخواهد بود.»
همچنین براساس ماده 47 قانون تأمین‌اجتماعی؛ «کارفرمایان مکلف‌اند صورت مزد و حقوق و مزایای بیمه‌شدگان و دفاتر و مدارک لازم را در موقع مراجعه بازرس سازمان در اختیار او بگذارند. بازرسان تأمین‌اجتماعی می‌توانند از تمام یا قسمتی از دفاتر و مدارک یادشده رونوشت یا عکس تهیه و برای کسب اطلاعات لازم به هریک از رؤسا، کارمندان، کارگران کارگاه و مراجع ذی‌ربط مراجعه کنند. بازرسان حق دارند کارگاه‌های مشمول قانون را مورد بازرسی قرار دهند و دارای همان اختیارات و مسئولیت‌های مذکور در مواد ۵۲ و ۵۳ قانون کار خواهند بود. نتیجه بازرسی حداکثر ظرف یک ماه از طرف سازمان به کارفرما اعلام خواهد شد.»
کارگاه‌های کشفی و رشد بیمه‌شدگان
یکی از انواع ورودی‌های تأمین‌اجتماعی، منابع مستمر است که با تنظیم لیست ماهانه توسط کارفرما به این سازمان ارسال می‌شود. در برخی کارگاه‌ها جهت پرداخت مبلغ حق‌بیمة کمتر، لیست با حداقل دستمزد تنظیم و به تأمین‌اجتماعی ارسال می‌شود که جهت واقعی‌کردن دستمزد، نیازمند بررسی و بازبینی اسناد و مدارک است. همچنین در قالب منابع و ورودی‌های غیرمستمر شامل بازرسی‌های کشفی و سیستماتیک، شناسایی بیمه‌شدگان جدید اجباری و خلق منابع تازه را موجب می‌شود.
قاسم‌علی اصغری، سرپرست معاونت منابع بیمه‌ای اداره کل تأمین‌اجتماعی شرق تهران، در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» در ارتباط با فعالیت‌های مرتبط با کارگاه‌های کشفی بیان کرد: «ارتباط مستقیم و بی‌واسطه‌ای بین فعالیت‌های حوزة بازرسی کشفی کارگاهی در راستای شناسایی بیمه‌شدگان جدید تأمین‌اجتماعی و خلق منابع جدید ازطریق محاسبه حق‌بیمة آنان وجود دارد.»
او همچنین با اشاره به اینکه اقدامات فرهنگی در حوزة بیمه‌ای و در نظر گرفتن بسته‌های تشویقی برای کارفرمایان و جلب‌نظر آنان جهت پوشش بیمه‌ای فردی و نیروی کار شاغل در کارگاه از ضروریات مکمل برای بازرسی کارگاه‌هاست، افزود: «اقدامات فرهنگی، ترغیب کارفرمایان برای ارسال لیست کارگران، کاهش فرار بیمه‌ای و رشد منابع تأمین‌اجتماعی را در پی دارد.»
مزایای کشف کارگاهی
سازمان تأمین‌اجتماعی از برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری و اقدامات مربوط به حوزة بازرسی‌های کشفی، علاوه بر توسعه جامعه کارفرمایی تحت‌پوشش و تعمیم بیمه‌های اجتماعی به شاغلان فعال در این کارگاه‌ها، موضوعاتی نظیر گسترش فرهنگ بیمه‌ای، افزایش منابع ورودی ناشی از پرداخت حق‌بیمه، کاهش فرار بیمه‌ای و تعمیم بیمه‌های اجتماعی را دنبال می‌کند.
به این واسطه، خروجی اقدامات اشاره شده به‌طور هم‌زمان منافع سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین بیمه‌گر اجتماعی فعالان حوزة تولید و نیروی کار، جامعه کارفرمایی در قالب جمعیت کارآفرین و مولد و همچنین نیروی کار عمدتاً کارگری و صنفی به‌عنوان بخش مهم شاغلان کشور در چهارچوب فعالیت‌های کشفی سازمان تأمین‌اجتماعی را تأمین می‌کند.
بازرسی کشفی، فرصتی در اختیار تأمین‌اجتماعی
غلامحسین عابدی‌روش، کارشناس حوزة تأمین‌اجتماعی در گفت‌وگو با «آتیه‌نو»، فعالیت‌های مربوط به بازرسی کشفی کارگاه‌ها را فرصتی برای سازمان تأمین‌اجتماعی برشمرد و گفت: «بازرسی در حوزة کارگاه‌های کشفی به‌عنوان یکی از بسترهای رشد بیمه‌شدگان موردتوجه است. با عنایت به وضعیت مناطق تحت‌پوشش شعب تأمین‌اجتماعی، امکان استفاده از این فرصت وجود دارد.»
او افزود: «اقدامات بازرسی در حوزة کارگاه‌های کشفی، در واقع فرصت مناسبی برای فعالیت‌های مرتبط با توسعه و تعمیم بیمه‌های اجتماعی در بین اقشار مختلف، به‌ویژه فعالان صنفی و تولیدی محسوب می‌شود.»
عابدی‌روش توضیح داد: «در حوزة بیمة اجباری، سیستم‌های بازرسی و نظارتی با افزایش کشف کارگاه‌های جدید، امکان رشد تعداد بیمه‌شدگان جدید تحت‌پوشش را فراهم می‌کنند. بازرسی تحقیقی متشکل از کارشناسان بازرسی و وصول حق‌بیمه، از کارگاه‌های مشمول کمک دولت با تأکید بر جلوگیری از ارسال لیست غیرواقعی و ممانعت از استفاده من‌غیرحق از تسهیلات قانون به‌صورت مستمر صورت می‌گیرد. شناسایی کسب‌و‌کارهای مجازی نیز ازجمله اقدامات در جهت افزایش کارگاه‌های کشفی است.»
اغلب کارگاه‌های کشفی به‌دلیل فعالیت غیرقانونی خود، پرونده مطالباتی کارگاهی ندارند. بسیاری از این موارد شناسایی نشده و کارگران هم بدون داشتن آگاهی از مزایای پوشش بیمه‌ای، در این مجموعه‌های اقتصادی، خدماتی و صنعتی مشغول فعالیت می‌شوند.
در همین راستا، سازمان تأمین‌اجتماعی با همکاری بازرسان مرتبط، موضوع کشف این‌گونه کارگاه‌ها را در دستور کار قرار داده تا علاوه بر افزایش بیمه‌شدگان جدید ناشی از بازرسی‌های کشفی، گروه‌های کارگری بتوانند از خدمات بیمه‌ای همه‌جانبة سازمان تأمین‌اجتماعی بهره‌مند شوند. در بازرسی‌های کشفی، بازرسان تأمین‌اجتماعی با مراجعه به کارگاه‌های مختلف، مواردی که هیچ مدارکی به این نهاد بیمه‌ای ارسال نکرده و پرونده‌ای در این سازمان ندارند را شناسایی و کشف می‌کنند. در این صورت کارفرما موظف است دراسرع‌وقت، با مراجعه به این سازمان مدارک لازم را ارائه و لیست بیمه ماهانه کارکنان را پرداخت کند. کارفرما در این حالت پس از پرداخت جریمه‌های دیرکرد، مکلف به پرداخت حق‌بیمة کارکنان است.
ترویج فرهنگ بیمه‌ای
محمد محمدی، معاون بیمه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» دربارة کارگاه‌های کشفی توضیح داد: «در راستای تحقق اصل 29 قانون اساسی و راهبرد تأمین‌اجتماعی مبنی بر تعمیم و گسترش پوشش بیمه‌ای افراد شاغل در کارگاه‌ها و نیز اجرای صحیح مواد 36 و 47 قانون تأمین‌اجتماعی، واحدهای اجرایی با بهره‌گیری از ظرفیت انسانیِ کارگزاری‌های رسمی سازمان نسبت به شناسایی کارگاه‌های فعال اقتصادی شناسایی‌نشده، بیمه‌شده جدید و ترویج و ارتقای فرهنگ بیمه‌ای اقدام می‌کنند.»
او همچنین در ادامه با بیان اینکه دستیابی به مزایای حاصل از اقدامات مربوط به کارگاه‌های کشفی منوط به هدف‌گذاری صحیح است، گفت: «سالانه با توجه به روند توسعه کارگاه‌های جدید، ضمن بررسی شاخص‌های تخصصی و تأثیرگذار، برنامه مصوب شناسایی کارگاه‌های کشفی، عمدتاً شامل کارگاه‌های کوچک و متوسط، تهیه و تدوین شده و به شعب سراسر کشور ابلاغ می‌شود.»
قوانین کارگاهی برای بهره‌مندی کارگران
سازمان تأمین‌اجتماعی با تحت‌پوشش داشتن بیش از یک میلیون و 300هزار کارگاه فعال در حوزه‌های اقتصادی، خدماتی و تولیدی، به همة گروه‌های شاغل در این کارگاه‌ها با جامعة آماری 11 میلیون و 400هزار بیمه‌شدة اجباری خدمات ارائه می‌دهد. در مسیر خدمات‌رسانی به بیمه‌شدگان، قوانینی برای پرداخت حق‌بیمه و بهره‌مندی کارگران وضع شده است.
براساس ماده 36 قانون تأمین‌اجتماعی؛ «کارفرما مسئول پرداخت حق‌بیمة سهم خود و بیمه‌شده به سازمان بوده و مکلف است در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا سهم بیمه‌شده را کسر کرده، سهم خود را بر آن افزوده و به سازمان تأدیه کند. درصورتی‌که کارفرما از کسر حق‌بیمة سهم بیمه‌شده خودداری کند، شخصاً مسئول پرداخت آن خواهد بود. تأخیر کارفرما در پرداخت حق‌بیمه یا عدمپرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه‌شده نخواهد بود.»
همچنین براساس ماده 47 قانون تأمین‌اجتماعی؛ «کارفرمایان مکلف‌اند صورت مزد و حقوق و مزایای بیمه‌شدگان و دفاتر و مدارک لازم را در موقع مراجعه بازرس سازمان در اختیار او بگذارند. بازرسان تأمین‌اجتماعی می‌توانند از تمام یا قسمتی از دفاتر و مدارک یادشده رونوشت یا عکس تهیه و برای کسب اطلاعات لازم به هریک از رؤسا، کارمندان، کارگران کارگاه و مراجع ذی‌ربط مراجعه کنند. بازرسان حق دارند کارگاه‌های مشمول قانون را مورد بازرسی قرار دهند و دارای همان اختیارات و مسئولیت‌های مذکور در مواد ۵۲ و ۵۳ قانون کار خواهند بود. نتیجه بازرسی حداکثر ظرف یک ماه از طرف سازمان به کارفرما اعلام خواهد شد.»
کارگاه‌های کشفی و رشد بیمه‌شدگان
یکی از انواع ورودی‌های تأمین‌اجتماعی، منابع مستمر است که با تنظیم لیست ماهانه توسط کارفرما به این سازمان ارسال می‌شود. در برخی کارگاه‌ها جهت پرداخت مبلغ حق‌بیمة کمتر، لیست با حداقل دستمزد تنظیم و به تأمین‌اجتماعی ارسال می‌شود که جهت واقعی‌کردن دستمزد، نیازمند بررسی و بازبینی اسناد و مدارک است. همچنین در قالب منابع و ورودی‌های غیرمستمر شامل بازرسی‌های کشفی و سیستماتیک، شناسایی بیمه‌شدگان جدید اجباری و خلق منابع تازه را موجب می‌شود.
قاسم‌علی اصغری، سرپرست معاونت منابع بیمه‌ای اداره کل تأمین‌اجتماعی شرق تهران، در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» در ارتباط با فعالیت‌های مرتبط با کارگاه‌های کشفی بیان کرد: «ارتباط مستقیم و بی‌واسطه‌ای بین فعالیت‌های حوزة بازرسی کشفی کارگاهی در راستای شناسایی بیمه‌شدگان جدید تأمین‌اجتماعی و خلق منابع جدید ازطریق محاسبه حق‌بیمة آنان وجود دارد.»
او همچنین با اشاره به اینکه اقدامات فرهنگی در حوزة بیمه‌ای و در نظر گرفتن بسته‌های تشویقی برای کارفرمایان و جلب‌نظر آنان جهت پوشش بیمه‌ای فردی و نیروی کار شاغل در کارگاه از ضروریات مکمل برای بازرسی کارگاه‌هاست، افزود: «اقدامات فرهنگی، ترغیب کارفرمایان برای ارسال لیست کارگران، کاهش فرار بیمه‌ای و رشد منابع تأمین‌اجتماعی را در پی دارد.»
مزایای کشف کارگاهی
سازمان تأمین‌اجتماعی از برنامه‌ریزی، هدف‌گذاری و اقدامات مربوط به حوزة بازرسی‌های کشفی، علاوه بر توسعه جامعه کارفرمایی تحت‌پوشش و تعمیم بیمه‌های اجتماعی به شاغلان فعال در این کارگاه‌ها، موضوعاتی نظیر گسترش فرهنگ بیمه‌ای، افزایش منابع ورودی ناشی از پرداخت حق‌بیمه، کاهش فرار بیمه‌ای و تعمیم بیمه‌های اجتماعی را دنبال می‌کند.
به این واسطه، خروجی اقدامات اشاره شده به‌طور هم‌زمان منافع سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین بیمه‌گر اجتماعی فعالان حوزة تولید و نیروی کار، جامعه کارفرمایی در قالب جمعیت کارآفرین و مولد و همچنین نیروی کار عمدتاً کارگری و صنفی به‌عنوان بخش مهم شاغلان کشور در چهارچوب فعالیت‌های کشفی سازمان تأمین‌اجتماعی را تأمین می‌کند.
بازرسی کشفی، فرصتی در اختیار تأمین‌اجتماعی
غلامحسین عابدی‌روش، کارشناس حوزة تأمین‌اجتماعی در گفت‌وگو با «آتیه‌نو»، فعالیت‌های مربوط به بازرسی کشفی کارگاه‌ها را فرصتی برای سازمان تأمین‌اجتماعی برشمرد و گفت: «بازرسی در حوزة کارگاه‌های کشفی به‌عنوان یکی از بسترهای رشد بیمه‌شدگان موردتوجه است. با عنایت به وضعیت مناطق تحت‌پوشش شعب تأمین‌اجتماعی، امکان استفاده از این فرصت وجود دارد.»
او افزود: «اقدامات بازرسی در حوزة کارگاه‌های کشفی، در واقع فرصت مناسبی برای فعالیت‌های مرتبط با توسعه و تعمیم بیمه‌های اجتماعی در بین اقشار مختلف، به‌ویژه فعالان صنفی و تولیدی محسوب می‌شود.»
عابدی‌روش توضیح داد: «در حوزة بیمة اجباری، سیستم‌های بازرسی و نظارتی با افزایش کشف کارگاه‌های جدید، امکان رشد تعداد بیمه‌شدگان جدید تحت‌پوشش را فراهم می‌کنند. بازرسی تحقیقی متشکل از کارشناسان بازرسی و وصول حق‌بیمه، از کارگاه‌های مشمول کمک دولت با تأکید بر جلوگیری از ارسال لیست غیرواقعی و ممانعت از استفاده من‌غیرحق از تسهیلات قانون به‌صورت مستمر صورت می‌گیرد. شناسایی کسب‌و‌کارهای مجازی نیز ازجمله اقدامات در جهت افزایش کارگاه‌های کشفی است.»