زخم اثنی‌عشر بیماری گوارشی آزاردهنده
زخم اثنی‌عشر یک عارضه در دستگاه گوارش است. اثنی‌عشر یا دوازدهه قسمت بالایی روده کوچک را دربر می‌گیرد که مستقیم به معده وصل می‌شود و از آنجا به روده بزرگ راه پیدا می‌کند. زخم در دوازدهه زمانی به وجود می‌آید که پوشش یا لایه مخاطی آن از بین برود و حالت خشک پیدا کند. ۵ الی ۱۰درصد از مردم جهان به این بیماری مبتلا هستند. زخم اثنی‌عشر، این بیماری نسبتاً شایع، حدود ۱0-۱5درصد افراد را در طول عمرشان مبتلا می‌کند. امروزه خوشبختانه با معاینات دقیق و داروهای جدید درمان کامل برای این بیماری امکان‌پذیر است.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دکتر علیرضا دینداری، متخصص گوارش و کبد، درباره این عارضه به «آتیه‌نو» می‌گوید: «زخم اثنی‌عشر یکی از بیماری‌های شایع گوارش در تمام سنین و به‌خصوص در سنین 20 تا 40 سال است. اثنی‌عشر قسمت خروجی معده و طول تقریبی آن حدود 40 تا 50 سانتی‌متر است. این عضو نیز مانند سایر قسمت‌های بدن ممکن است در اثر عوامل مختلف زخم شود و درد و ناراحتی به همراه داشته باشد. در زخم‌های دستگاه گوارش هم ژنتیک و هم سبک زندگی نقش اساسی در ابتلا به بیماری دارند. یعنی اگر کسی از اعضای نزدیک خانواده و فامیل درجه‌یک به این زخم‌ها دچار باشند، احتمال اینکه این مشکل برای شما نیز به وجود بیاید بسیار بالاست. علاوه بر این مصرف دخانیات حاوی تنباکو نیز امکان ابتلا به زخم اثنی‌عشر را به‌طور صعودی افزایش می‌دهد. از دیگر عوامل احتمال خطر ابتلا به این زخم سن بالای ۷۰ سال، تجربه شوک یا ضربه‌های جسمی و روحی و سابقه قبلی وجود علائم زخم معده و اثنی‌عشر هستند.»
او می‌افزاید: «علاوه بر داروهای ضد‌التهابی غیر‌استروئیدی مؤثر در ابتلا به زخم، مصرف برخی داروهای استروئیدی، ضد‌انعقادی و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین نیز در این دسته جای می‌گیرند. گروهی از پزشکان بر این باورند که مصرف غذاهایی حاوی سبزیجات، انواع دانه‌ها، لبنیات و غذاهای تند در ابتلا به زخم‌های گوارشی تأثیری ندارند، اما این امکان هست که مصرف مواد غذایی مذکور سبب وخیم شدن علائم زخم یا کند شدن روند درمان در بیمار شود.
هنگامی‌که شخصی دچار استرس می‌شود از داروهای ضد‌التهابی غیر‌استروئیدی استفاده می‌کند و یا ممکن است سیگار بکشد، به همین دلیل این موارد به‌صورت عاملی غیرمستقیم از استرس سبب می‌شوند احتمال ابتلا به زخم در دستگاه گوارش ازجمله اثنی‌عشر افزایش پیدا کند.»
علائم بیماری
این پزشک در مورد علائم زخم اثنی‌عشر توضیح می‌دهد: «شایع‌ترین علامت زخم اثنی‌عشر درد در قسمت فوقانی شکم و پایین جناغ سینه است که معمولاً در اثر گرسنگی تشدید شده و با مصرف غذا به‌طور موقت بهبود می‌یابد. درد این زخم می‌تواند به پشت تیر بکشد و با نفخ شکم، ترش کردن و احساس سنگینی در شکم همراه باشد. درد معمولاً با خوردن شربت معده بهبود یافته و گاهی نیمه‌های شب موجب بیدار شدن شخص می‌شود. یکی از مشخصه‌های درد زخم اثنی‌عشر، دوره‌ای یا فصلی بودن آن است؛ به‌طوری که ممکن است برای چند هفته، هر روز وجود داشته و به دنبال آن برای چندماه خود به خود مرتفع شود اما مجدد عود کند.
درمان
دینداری در مورد درمان زخم اثنی‌عشر یادآوری می‌کند: «روش درمان بیمار با علائم زخم اثنی‌عشر در سن زیر 40 سال و بالای 40 سال متفاوت است. در صورت بروز علائم در افراد زیر 40 سال پزشک معمولاً براساس یافته‌های معاینه و تجربه خود، بیمار را تحت‌درمان یا توصیه‌های بهداشتی قرار می‌دهد. اگر علائم برطرف نشود یا مجدداً عود کند، نیاز به انجام بررسی‌های تکمیلی مانند آندوسکوپی معده و اثنی‌عشر جهت تشخیص بیماری وجود دارد. دسته‌ای از علائم تحت عنوان «علائم خطر» شناخته می‌شوند مانند کاهش وزن، ترش کردن روزانه بیشتر از پنج ساعت، خونریزی گوارشی، گیر کردن غذا در گلو و سن بالای 40 سال که در صورت وجود هریک از این نشانه‌ها بهتر است بیمار ابتدا آندوسکوپی شود. اگر عامل ایجاد زخم اثنی‌عشر ابتلا به هلیکوباکترپیلوری باشد، درمانی که توسط پزشک در نظر گرفته می‌شود شامل دو نوع آنتی‌بیوتیک و یک داروی کاهنده اسید معده است.»
میکروب هلیکوباکترپیلوری
او با بیان این مطلب که میکروب هلیکوباکترپیلوری از عوامل مهم بروز زخم اثنی‌عشر است بیان می‌کند: «این میکروب معمولاً در سن کودکی در مخاط معده به‌وجود می‌آید. مطالعات نشان داده که 70 تا 80درصد افراد جامعه در سن کودکی به این میکروب مبتلا شده‌اند. مهم‌ترین راه ابتلا به آن از طریق مصرف قاشق و چنگال یا لیوان مشترک در خانواده است که انتقال فرد به فرد میکروب را به دنبال دارد. خوشبختانه مقاومت بدن انسان طوری است که در اکثر افراد این میکروب نمی‌تواند بیماری گوارشی ایجاد کند و فقط 5 تا 10درصد از افراد به این شکل زخم‌های گوارشی را تجربه می‌کنند. بدیهی است تشخیص به‌موقع و ریشه‌کنی میکروب باعث درمان زخم اثنی‌عشر در فرد می‌شود. همچنین آموزش کودکان به رعایت بهداشت فردی و عدم استفاده از ظروف غذایی دیگران می‌تواند در کاهش ابتلا به میکروب هلیکوباکتر نقش داشته باشد.»
راه‌های افتراق
این متخصص گوارش و کبد در مورد افتراق درد زخم اثنی‌عشر از سایر بیماری‌های گوارشی تأکید می‌کند: «هنوز هم شایع‌ترین بیماری معده و اثنی‌عشر بیماری سوء‌هاضمه بدون زخم است که در جامعه تحت عنوان «درد‌های عصبی معده» نیز شناخته می‌شود. در این بیماری برخلاف زخم اثنی‌عشر هیچ‌گونه زخم یا صدمه بافتی در دستگاه گوارش وجود ندارد، اما شاید با تقلید علائم زخم اثنی‌عشر، موجب بروز ناراحتی در بیمار شود. لذا می‌توان نتیجه گرفت که علائم زخم اثنی‌عشر کاملاً غیراختصاصی بوده و نمی‌توان صرفاً از روی نشانه‌ها برای فردی تشخیص زخم اثنی‌عشر داد.»
عوارض عدم درمان
دینداری در مورد عدم درمان به‌موقع این بیماری می‌افزاید: «خوشبختانه ساختار بدن انسان به‌گونه ای است که اکثر زخم‌های گوارش در صورت عدم درمان نمی‌توانند عارضه جدی ایجاد کنند، اما درصد کمی از بیماران دچار عوارضی مانند خونریزی از زخم، ایجاد تنگی در راه خروجی معده و پارگی در جدار معده می‌شوند. البته عوارض فوق به ندرت اتفاق می‌افتد، با وجود این می‌تواند خطرات جدی و غیرقابل بازگشت برای بیماران ایجاد کند و یا حتی منجر به جراحی وسیع شود. از این‌رو زخم اثنی‌عشر باید هرچه سریع‌تر درمان شود.»
او می‌افزاید: «علاوه بر داروهای ضد‌التهابی غیر‌استروئیدی مؤثر در ابتلا به زخم، مصرف برخی داروهای استروئیدی، ضد‌انعقادی و بازدارنده‌های بازجذب سروتونین نیز در این دسته جای می‌گیرند. گروهی از پزشکان بر این باورند که مصرف غذاهایی حاوی سبزیجات، انواع دانه‌ها، لبنیات و غذاهای تند در ابتلا به زخم‌های گوارشی تأثیری ندارند، اما این امکان هست که مصرف مواد غذایی مذکور سبب وخیم شدن علائم زخم یا کند شدن روند درمان در بیمار شود.
هنگامی‌که شخصی دچار استرس می‌شود از داروهای ضد‌التهابی غیر‌استروئیدی استفاده می‌کند و یا ممکن است سیگار بکشد، به همین دلیل این موارد به‌صورت عاملی غیرمستقیم از استرس سبب می‌شوند احتمال ابتلا به زخم در دستگاه گوارش ازجمله اثنی‌عشر افزایش پیدا کند.»
علائم بیماری
این پزشک در مورد علائم زخم اثنی‌عشر توضیح می‌دهد: «شایع‌ترین علامت زخم اثنی‌عشر درد در قسمت فوقانی شکم و پایین جناغ سینه است که معمولاً در اثر گرسنگی تشدید شده و با مصرف غذا به‌طور موقت بهبود می‌یابد. درد این زخم می‌تواند به پشت تیر بکشد و با نفخ شکم، ترش کردن و احساس سنگینی در شکم همراه باشد. درد معمولاً با خوردن شربت معده بهبود یافته و گاهی نیمه‌های شب موجب بیدار شدن شخص می‌شود. یکی از مشخصه‌های درد زخم اثنی‌عشر، دوره‌ای یا فصلی بودن آن است؛ به‌طوری که ممکن است برای چند هفته، هر روز وجود داشته و به دنبال آن برای چندماه خود به خود مرتفع شود اما مجدد عود کند.
درمان
دینداری در مورد درمان زخم اثنی‌عشر یادآوری می‌کند: «روش درمان بیمار با علائم زخم اثنی‌عشر در سن زیر 40 سال و بالای 40 سال متفاوت است. در صورت بروز علائم در افراد زیر 40 سال پزشک معمولاً براساس یافته‌های معاینه و تجربه خود، بیمار را تحت‌درمان یا توصیه‌های بهداشتی قرار می‌دهد. اگر علائم برطرف نشود یا مجدداً عود کند، نیاز به انجام بررسی‌های تکمیلی مانند آندوسکوپی معده و اثنی‌عشر جهت تشخیص بیماری وجود دارد. دسته‌ای از علائم تحت عنوان «علائم خطر» شناخته می‌شوند مانند کاهش وزن، ترش کردن روزانه بیشتر از پنج ساعت، خونریزی گوارشی، گیر کردن غذا در گلو و سن بالای 40 سال که در صورت وجود هریک از این نشانه‌ها بهتر است بیمار ابتدا آندوسکوپی شود. اگر عامل ایجاد زخم اثنی‌عشر ابتلا به هلیکوباکترپیلوری باشد، درمانی که توسط پزشک در نظر گرفته می‌شود شامل دو نوع آنتی‌بیوتیک و یک داروی کاهنده اسید معده است.»
میکروب هلیکوباکترپیلوری
او با بیان این مطلب که میکروب هلیکوباکترپیلوری از عوامل مهم بروز زخم اثنی‌عشر است بیان می‌کند: «این میکروب معمولاً در سن کودکی در مخاط معده به‌وجود می‌آید. مطالعات نشان داده که 70 تا 80درصد افراد جامعه در سن کودکی به این میکروب مبتلا شده‌اند. مهم‌ترین راه ابتلا به آن از طریق مصرف قاشق و چنگال یا لیوان مشترک در خانواده است که انتقال فرد به فرد میکروب را به دنبال دارد. خوشبختانه مقاومت بدن انسان طوری است که در اکثر افراد این میکروب نمی‌تواند بیماری گوارشی ایجاد کند و فقط 5 تا 10درصد از افراد به این شکل زخم‌های گوارشی را تجربه می‌کنند. بدیهی است تشخیص به‌موقع و ریشه‌کنی میکروب باعث درمان زخم اثنی‌عشر در فرد می‌شود. همچنین آموزش کودکان به رعایت بهداشت فردی و عدم استفاده از ظروف غذایی دیگران می‌تواند در کاهش ابتلا به میکروب هلیکوباکتر نقش داشته باشد.»
راه‌های افتراق
این متخصص گوارش و کبد در مورد افتراق درد زخم اثنی‌عشر از سایر بیماری‌های گوارشی تأکید می‌کند: «هنوز هم شایع‌ترین بیماری معده و اثنی‌عشر بیماری سوء‌هاضمه بدون زخم است که در جامعه تحت عنوان «درد‌های عصبی معده» نیز شناخته می‌شود. در این بیماری برخلاف زخم اثنی‌عشر هیچ‌گونه زخم یا صدمه بافتی در دستگاه گوارش وجود ندارد، اما شاید با تقلید علائم زخم اثنی‌عشر، موجب بروز ناراحتی در بیمار شود. لذا می‌توان نتیجه گرفت که علائم زخم اثنی‌عشر کاملاً غیراختصاصی بوده و نمی‌توان صرفاً از روی نشانه‌ها برای فردی تشخیص زخم اثنی‌عشر داد.»
عوارض عدم درمان
دینداری در مورد عدم درمان به‌موقع این بیماری می‌افزاید: «خوشبختانه ساختار بدن انسان به‌گونه ای است که اکثر زخم‌های گوارش در صورت عدم درمان نمی‌توانند عارضه جدی ایجاد کنند، اما درصد کمی از بیماران دچار عوارضی مانند خونریزی از زخم، ایجاد تنگی در راه خروجی معده و پارگی در جدار معده می‌شوند. البته عوارض فوق به ندرت اتفاق می‌افتد، با وجود این می‌تواند خطرات جدی و غیرقابل بازگشت برای بیماران ایجاد کند و یا حتی منجر به جراحی وسیع شود. از این‌رو زخم اثنی‌عشر باید هرچه سریع‌تر درمان شود.»