روانشناس بیمارستان تأمین‌اجتماعی شفای سمنان:
روی‌آوردن به لاغری مفرط حاصل اعتماد به نفس پایین است
طی سال‌های گذشته، موضوع لاغری بدل به یک اپیدمی در جهان شده است. اگر به شبکه‌های اجتماعی مراجعه کنید، با هزاران راه آسان یا دشوار برای رسیدن به وزن ایدهآل مواجه می‌شوید. ایجاد تصویر یک زن لاغراندام سبب شده تا بسیاری از خانم‌ها در سراسر دنیا از شرایط بدنی خود ناراضی بوده و به لاغری (بعضاً مفرط) تمایل پیدا کنند. در این ارتباط پای صحبت‌های دکتر فاطمه‌السادات کیا، روانشناس و مددکار بیمارستان تأمین‌اجتماعی شفای سمنان نشستیم. به عقیده او، مهم‌ترین عامل گسترش این اپیدمی، پایین بودن اعتماد به نفس است. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
اکرم خاکپور روزنامه نگار
به عقیده شما، محبوبیت رو به رشد انواع رژیم‌های لاغری در بین زنان و دختران از بُعد اجتماعی، فرهنگی و روانی به چه عواملی برمی‌گردد؟
شواهد نشان می‌دهد سطح تغییرات فرهنگی در کشورمان بسیار بالاست. توجه به زیبایی و تناسب اندام یکی از پیامدهای جامعه مصرفی به حساب می‌آید و در حال حاضر کشور ما به این سمت گرایش پیدا کرده است. ارزش‌های فرهنگی موجود در زمینه زیبایی، اغلب براساس تصویر نادرست لاغری است که توسط رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات تقویت می‌شود. این امر افرادی را که ضعف شخصیتی و مشکلات روحی دارند (و از اعتمادبهنفس و عزت‌نفس پایینی برخوردارند) نسبت به اندام خود حتی اگر این اندام طبیعی هم باشد ناراضی می‌کند.
مطالعه‌ای که در سال 2022 انجام گرفته نشان می‌دهد زنانی که بیشتر در معرض تصاویر لاغری در رسانه‌های اجتماعی هستند، بیشتر احتمال دارد که از وزن خود ناراضی باشند و رژیم غذایی نامناسب و راه‌های غیراصولی برای لاغر شدن را دنبال کنند.
معمولاً این زنان از انجام فعالیت‌های بدنی خودداری می‌کنند و به دنبال کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن به لاغری هستند. همچنین ارزش‌های فرهنگی در مورد زیبایی می‌تواند منجر به تبعیض شود. افراد چاق ممکن است در محل کار و روابط شخصی مورد تبعیض قرار بگیرند. این امر با کاهش عزت‌نفس، فرد را به سمت افسردگی، اضطراب، ناکامی، پوچی و بی‌انگیزگی می‌برد.
در فرهنگ غربی لاغری به‌عنوان نشانه‌ای از سلامتی تلقی می‌شود. افراد چاق برای اینکه سریع‌تر بخواهند به وزن ایدهآل برسند تحت‌فشار روحی قرار می‌گیرند، شرم و نارضایتی در آنان ایجاد می‌شود و بدون اینکه فعالیت‌های ورزشی را در برنامه رژیم خود داشته باشند به سراغ رژیم‌های سخت، عمل‌های زیبایی و... می‌روند. از دید آن‌ها فعالیت‌های ورزشی زمان‌بر است و غالباً حوصله صرف کردن این زمان برای رسیدن به وزن مطلوب را ندارند.
تغییر در نحوه زندگی، افزایش دسترسی به غذاهای ناسالم، تأثیر بالای فضای مجازی، کاهش فعالیت‌های بدنی، ساعت کار طولانی، فشار روانی و استرس، استفاده بیشتر از وسیله نقلیه شخصی که باعث کاهش فعالیت‌های جسمی می‌شود همگی از عوامل فرهنگی - اجتماعی و محیطی چنین پدیده‌ای است.
مورد دیگر بحث آموزش و پرورش است که می‌تواند بر ارزش‌های فرهنگی در مورد زیبایی اثر بگذارد. اگر افراد تنوع بدنی را بپذیرند -اینکه هر کس به گونه‌ای خلق شده- و در این خصوص آموزش ببینند و روی اهداف دیگر زندگی متمرکز شوند، این فشار روانی را از روی آن‌ها برمی‌دارد.
طی مطالعه‌ای که در سال 2020 صورت گرفت، زنانی که در خصوص پذیرش تنوع بدنی آموزش دیده بودند کمتر احتمال داشت از بدن خود ناراضی باشند. علاوه بر مسائل فرهنگی و اجتماعی، عامل محیطی و تغییرات آب‌و‌هوایی هم از دیگر عواملی است که می‌تواند در ایجاد این قضیه مؤثر باشد.
تأثیر فضای مجازی در ترغیب جوانان برای رسیدن به تناسب اندام چقدر است؟
بحث فضای مجازی بستگی به نوع نگرش هر فرد به زندگی دارد. فردی با ضعف روحی و شخصیتی و اعتمادبهنفس پایین، چه در بحث رژیم و چه در تمام برهه‌های زندگی مثلاً در ارتباط با همسر و سایر افراد اغلب آرامش ندارد. من شخصاً مراجعه‌کننده‌ای داشتم که چاق بود و به همین دلیل دچار افسردگی شده بود. عمل اسلیو معده انجام داد و در حال حاضر لاغر شده است. نظر من بر این بود که او در ابتدا روان خود را درمان کند، اما اصرار او بر انجام عمل بود. پس از انجام عمل اسلیو معده هنوز هم رضایت ندارد و مجدداً دچار افسردگی شده است. بنابراین پایه مشکلات روانی است. در مورد این مراجعه‌کننده شاید نیاز به انجام عمل زیبایی هم نبوده، بلکه نیاز به این داشته که روان راحتی داشته باشد. از تأثیرات منفی فضای مجازی نمایش دادن یک بدن لاغر، کشیده و بدون نقص و در واقع بدنی است که کمترین شباهت را به یک بدن واقعی دارد. نوع نگاه هر فرد بنابر نگرش، شخصیت و روحیاتش نسبت به آن مطلبی که از فضای مجازی برداشت می‌کند متفاوت است.
کسانی که به بایسته‌های مرتبط با ظاهر در شبکه‌های اجتماعی گرایش دارند، در واقع جذب این موارد منفی شده و دائماً خودشان را مقایسه می‌کنند. این افراد در معرض خطر بیشتر تجربه‌های نارضایتی بدنی قرار می‌گیرند. گاهی تبلیغات دروغین و ساختگی بعضی رسانه‌ها افراد را به سمت تعریف خاصی از زیبایی سوق می‌دهد. تمرکز ذهن روی آرزوی غیرواقعی از بدن به تصور بدشکل بودن منجر می‌شود. این درک نامطلوب از اینکه بدن بدشکل است یک نگرانی در فرد ایجاد می‌کند. تصور بدنی با احساس عدم کفایت و کاهش عزت نفس بر روی عادت غذا خوردن هم تأثیر می‌گذارد، یک‌سری اختلالات در خوردن ایجاد می‌کند و سرانجام افسردگی به همراه می‌آورد.
از نشانه‌های این اختلال، وسواس در غذا خوردن، وسواس نسبت به ظاهر و اضافه‌وزن است و فرد بی‌اشتهایی یا پراشتهایی عصبی پیدا می‌کند. در واقع عوارض این اختلال آن‌قدر بالاست که گاهی منجر به خطر خودکشی می‌شود.
از فواید مثبت فضای مجازی تکنیک‌ها، تمرینات و فعالیت‌های ورزشی 20، 30 و 60روزه و... است. البته ما زمان کوتاه برای لاغری را پیشنهاد نمی‌کنیم؛ چراکه فرد در زمان کوتاه به هدف مطلوب و ایدهآل خود نمی‌رسد و از نظر روانی به هم می‌ریزد. بنابراین باید فرد زیرنظر متخصص تغذیه همراه با یک برنامه ورزشی اصولی، آرام‌آرام به وزن دلخواه خود برسد.
از اعتماد به نفس گفتید؛ چگونه می‌توان با بالا بردن آن، به یک زندگی شاد رسید؟
اعتمادبهنفس در بحث روابط بین افراد و افزایش عملکرد شغلی، تحصیلی، خانوادگی بسیار مهم است. داشتن اعتمادبهنفس در بهبود لاغری و کاهش وزن هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. در واقع رابطه بین تناسب اندام و اعتمادبه نفس، رابطه‌ای مستقیم است و تغییر در هرکدام از این‌ها منجر به تغییر در دیگری می‌شود.
در جامعه امروز با توجه به شرایط زندگی، چاقی یکی از معضلات اصلی است که علاوه بر به خطر انداختن سلامت فرد، مغز فرد را هم درگیر می‌کند. افرادی که تناسب اندام دارند معمولاً تشویق می‌شوند و طبیعتاً افراد چاق در معرض انتقاد، سرکوب، حملات و جملات آزاردهنده قرار می‌گیرند که این امر منجر به تخریب اعتماد به نفس آن‌ها می‌شود.
طی مطالعات صورت گرفته کسانی که اعتمادبهنفس پایینی دارند به پرخوری روی می‌آورند. آن‌ها برای ورزش کردن و کاهش وزن اراده جدی ندارند، به دنبال سریع‌ترین راه برای کاهش وزن هستند و مکانیسم دفاعی‌شان ضعیف می‌شود. بنابراین ضرورت دارد چاقی به شکل اصولی درمان شود. راهکار آن هم یک رژیم غذایی مناسب است که به آرامی شروع شود و یک برنامه ورزشی سبک که به تدریج و با گذشت زمان بیشتر می‌شود و همراه این‌ها بدن فرد قدرت و استقامت خود را پیدا می‌کند.
توصیه شما به زنان و دختران برای دوست‌داشتن بدن‌شان چیست؟ چطور می‌توانند به خود، جسم و بدن سالم‌شان عشق بورزند؟
برای کاهش وزن و رسیدن به تناسب اندام، ابتدا باید روی ذهن ناخودآگاه به‌درستی برنامه‌ریزی کنیم. اعتمادبهنفس و افکار مثبت باید اولین قدم برای رسیدن به کاهش وزن باشد. افکار منفی فرد را از فعالیت و رسیدن به هدف بازمی‌دارد و بزرگ‌ترین مانع برای رسیدن به اندام ایدهآل است. بنابراین در هر کاری ابتدا باید فرد افکار منفی را از خود دور کند و یک ذهن آرام داشته باشد.
سه مؤلفه ذهن آرام، ورزش منظم و رژیم غذایی اصولی برای رسیدن به یک اندام متناسب همراه با اعتمادبه نفس کمک‌کننده است.
شواهد نشان می‌دهد سطح تغییرات فرهنگی در کشورمان بسیار بالاست. توجه به زیبایی و تناسب اندام یکی از پیامدهای جامعه مصرفی به حساب می‌آید و در حال حاضر کشور ما به این سمت گرایش پیدا کرده است. ارزش‌های فرهنگی موجود در زمینه زیبایی، اغلب براساس تصویر نادرست لاغری است که توسط رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات تقویت می‌شود. این امر افرادی را که ضعف شخصیتی و مشکلات روحی دارند (و از اعتمادبهنفس و عزت‌نفس پایینی برخوردارند) نسبت به اندام خود حتی اگر این اندام طبیعی هم باشد ناراضی می‌کند.
مطالعه‌ای که در سال 2022 انجام گرفته نشان می‌دهد زنانی که بیشتر در معرض تصاویر لاغری در رسانه‌های اجتماعی هستند، بیشتر احتمال دارد که از وزن خود ناراضی باشند و رژیم غذایی نامناسب و راه‌های غیراصولی برای لاغر شدن را دنبال کنند.
معمولاً این زنان از انجام فعالیت‌های بدنی خودداری می‌کنند و به دنبال کوتاه‌ترین مسیر برای رسیدن به لاغری هستند. همچنین ارزش‌های فرهنگی در مورد زیبایی می‌تواند منجر به تبعیض شود. افراد چاق ممکن است در محل کار و روابط شخصی مورد تبعیض قرار بگیرند. این امر با کاهش عزت‌نفس، فرد را به سمت افسردگی، اضطراب، ناکامی، پوچی و بی‌انگیزگی می‌برد.
در فرهنگ غربی لاغری به‌عنوان نشانه‌ای از سلامتی تلقی می‌شود. افراد چاق برای اینکه سریع‌تر بخواهند به وزن ایدهآل برسند تحت‌فشار روحی قرار می‌گیرند، شرم و نارضایتی در آنان ایجاد می‌شود و بدون اینکه فعالیت‌های ورزشی را در برنامه رژیم خود داشته باشند به سراغ رژیم‌های سخت، عمل‌های زیبایی و... می‌روند. از دید آن‌ها فعالیت‌های ورزشی زمان‌بر است و غالباً حوصله صرف کردن این زمان برای رسیدن به وزن مطلوب را ندارند.
تغییر در نحوه زندگی، افزایش دسترسی به غذاهای ناسالم، تأثیر بالای فضای مجازی، کاهش فعالیت‌های بدنی، ساعت کار طولانی، فشار روانی و استرس، استفاده بیشتر از وسیله نقلیه شخصی که باعث کاهش فعالیت‌های جسمی می‌شود همگی از عوامل فرهنگی - اجتماعی و محیطی چنین پدیده‌ای است.
مورد دیگر بحث آموزش و پرورش است که می‌تواند بر ارزش‌های فرهنگی در مورد زیبایی اثر بگذارد. اگر افراد تنوع بدنی را بپذیرند -اینکه هر کس به گونه‌ای خلق شده- و در این خصوص آموزش ببینند و روی اهداف دیگر زندگی متمرکز شوند، این فشار روانی را از روی آن‌ها برمی‌دارد.
طی مطالعه‌ای که در سال 2020 صورت گرفت، زنانی که در خصوص پذیرش تنوع بدنی آموزش دیده بودند کمتر احتمال داشت از بدن خود ناراضی باشند. علاوه بر مسائل فرهنگی و اجتماعی، عامل محیطی و تغییرات آب‌و‌هوایی هم از دیگر عواملی است که می‌تواند در ایجاد این قضیه مؤثر باشد.
تأثیر فضای مجازی در ترغیب جوانان برای رسیدن به تناسب اندام چقدر است؟
بحث فضای مجازی بستگی به نوع نگرش هر فرد به زندگی دارد. فردی با ضعف روحی و شخصیتی و اعتمادبهنفس پایین، چه در بحث رژیم و چه در تمام برهه‌های زندگی مثلاً در ارتباط با همسر و سایر افراد اغلب آرامش ندارد. من شخصاً مراجعه‌کننده‌ای داشتم که چاق بود و به همین دلیل دچار افسردگی شده بود. عمل اسلیو معده انجام داد و در حال حاضر لاغر شده است. نظر من بر این بود که او در ابتدا روان خود را درمان کند، اما اصرار او بر انجام عمل بود. پس از انجام عمل اسلیو معده هنوز هم رضایت ندارد و مجدداً دچار افسردگی شده است. بنابراین پایه مشکلات روانی است. در مورد این مراجعه‌کننده شاید نیاز به انجام عمل زیبایی هم نبوده، بلکه نیاز به این داشته که روان راحتی داشته باشد. از تأثیرات منفی فضای مجازی نمایش دادن یک بدن لاغر، کشیده و بدون نقص و در واقع بدنی است که کمترین شباهت را به یک بدن واقعی دارد. نوع نگاه هر فرد بنابر نگرش، شخصیت و روحیاتش نسبت به آن مطلبی که از فضای مجازی برداشت می‌کند متفاوت است.
کسانی که به بایسته‌های مرتبط با ظاهر در شبکه‌های اجتماعی گرایش دارند، در واقع جذب این موارد منفی شده و دائماً خودشان را مقایسه می‌کنند. این افراد در معرض خطر بیشتر تجربه‌های نارضایتی بدنی قرار می‌گیرند. گاهی تبلیغات دروغین و ساختگی بعضی رسانه‌ها افراد را به سمت تعریف خاصی از زیبایی سوق می‌دهد. تمرکز ذهن روی آرزوی غیرواقعی از بدن به تصور بدشکل بودن منجر می‌شود. این درک نامطلوب از اینکه بدن بدشکل است یک نگرانی در فرد ایجاد می‌کند. تصور بدنی با احساس عدم کفایت و کاهش عزت نفس بر روی عادت غذا خوردن هم تأثیر می‌گذارد، یک‌سری اختلالات در خوردن ایجاد می‌کند و سرانجام افسردگی به همراه می‌آورد.
از نشانه‌های این اختلال، وسواس در غذا خوردن، وسواس نسبت به ظاهر و اضافه‌وزن است و فرد بی‌اشتهایی یا پراشتهایی عصبی پیدا می‌کند. در واقع عوارض این اختلال آن‌قدر بالاست که گاهی منجر به خطر خودکشی می‌شود.
از فواید مثبت فضای مجازی تکنیک‌ها، تمرینات و فعالیت‌های ورزشی 20، 30 و 60روزه و... است. البته ما زمان کوتاه برای لاغری را پیشنهاد نمی‌کنیم؛ چراکه فرد در زمان کوتاه به هدف مطلوب و ایدهآل خود نمی‌رسد و از نظر روانی به هم می‌ریزد. بنابراین باید فرد زیرنظر متخصص تغذیه همراه با یک برنامه ورزشی اصولی، آرام‌آرام به وزن دلخواه خود برسد.
از اعتماد به نفس گفتید؛ چگونه می‌توان با بالا بردن آن، به یک زندگی شاد رسید؟
اعتمادبهنفس در بحث روابط بین افراد و افزایش عملکرد شغلی، تحصیلی، خانوادگی بسیار مهم است. داشتن اعتمادبهنفس در بهبود لاغری و کاهش وزن هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. در واقع رابطه بین تناسب اندام و اعتمادبه نفس، رابطه‌ای مستقیم است و تغییر در هرکدام از این‌ها منجر به تغییر در دیگری می‌شود.
در جامعه امروز با توجه به شرایط زندگی، چاقی یکی از معضلات اصلی است که علاوه بر به خطر انداختن سلامت فرد، مغز فرد را هم درگیر می‌کند. افرادی که تناسب اندام دارند معمولاً تشویق می‌شوند و طبیعتاً افراد چاق در معرض انتقاد، سرکوب، حملات و جملات آزاردهنده قرار می‌گیرند که این امر منجر به تخریب اعتماد به نفس آن‌ها می‌شود.
طی مطالعات صورت گرفته کسانی که اعتمادبهنفس پایینی دارند به پرخوری روی می‌آورند. آن‌ها برای ورزش کردن و کاهش وزن اراده جدی ندارند، به دنبال سریع‌ترین راه برای کاهش وزن هستند و مکانیسم دفاعی‌شان ضعیف می‌شود. بنابراین ضرورت دارد چاقی به شکل اصولی درمان شود. راهکار آن هم یک رژیم غذایی مناسب است که به آرامی شروع شود و یک برنامه ورزشی سبک که به تدریج و با گذشت زمان بیشتر می‌شود و همراه این‌ها بدن فرد قدرت و استقامت خود را پیدا می‌کند.
توصیه شما به زنان و دختران برای دوست‌داشتن بدن‌شان چیست؟ چطور می‌توانند به خود، جسم و بدن سالم‌شان عشق بورزند؟
برای کاهش وزن و رسیدن به تناسب اندام، ابتدا باید روی ذهن ناخودآگاه به‌درستی برنامه‌ریزی کنیم. اعتمادبهنفس و افکار مثبت باید اولین قدم برای رسیدن به کاهش وزن باشد. افکار منفی فرد را از فعالیت و رسیدن به هدف بازمی‌دارد و بزرگ‌ترین مانع برای رسیدن به اندام ایدهآل است. بنابراین در هر کاری ابتدا باید فرد افکار منفی را از خود دور کند و یک ذهن آرام داشته باشد.
سه مؤلفه ذهن آرام، ورزش منظم و رژیم غذایی اصولی برای رسیدن به یک اندام متناسب همراه با اعتمادبه نفس کمک‌کننده است.