با بیماری پرکاری تیروئید آشنا شوید
تیروئید غده کوچک پروانه‌ای شکلی در جلوی گردن است که وظیفه تولید هورمون‌های تیروکسین و تری‌یدوتیرونین را برعهده دارد. این دو هورمون نقش مهمی در تنظیم سوخت‌وساز بدن دارند. وقتی تیروئید بیش از حد این هورمون‌ها را تولید می‌کند، باعث اختلال در بعضی ارگان‌های بدن مثل سیستم عصبی و قلب و عروق می‌شود. چندین عامل مختلف در ابتلا به پرکاری تیروئید دخیل هستند که شایع‌ترین آن‌ها بیماری گریوز است. ابتلا به این بیماری می‌تواند بر کل سیستم بدن فرد تأثیر بگذارد. آخرین بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر در دنیا در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های تیروئید بوده و حدود ۲۰۰ میلیون نفر نیز مبتلا به این بیماری هستند. این در حالی است که متأسفانه ۶۰درصد بیمارانی که با تیروئید زندگی می‌کنند، از وجود بیماری خود اطلاعی ندارند. تشخیص و درمان به‌موقع تیروئید پرکار می‌تواند علائم را تسکین دهد و از عوارض آن جلوگیری کند.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دکتر علی‌اکبر مجد، متخصص بیماری‌های غدد در مورد تیروئید پرکار به «آتیه‌نو» می‌گوید: «منظور از پرکاری تیروئید ترشح بیش از حد هورمون از این غده است. علت این افزایش ترشح به‌درستی مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد زمینه‌های ارثی در ظهور پرکاری تیروئید مؤثر باشد. برخلاف آن‌چه شایع است، پرکاری تیروئید ارتباطی مشخص با ضربه‌های روحی روانی، افسردگی و اضطراب ندارد. شروع پرکاری تیروئید در جوان‌تر‌ها اکثراً سریع و پرسر‌و‌صدا و در افراد مسن تدریجی و آرام است. بارز‌ترین علائم بیماری شامل تپش قلب، لرزش دست‌و‌پا، کاهش وزن، تعریق، افزایش اشتها، بی‌خوابی و اضطراب، عدم تحمل گرما و عصبی شدن است.»
تشخیص پرکاری
او با بیان این مطلب که در جوان‌ها این بیماری عمدتاً با بیماری‌های اضطرابی و افسردگی اشتباه گرفته می‌شود می‌افزاید: «ممکن است در حالات اضطرابی تمامی علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب، لرزش و بی‌خوابی دیده شود. وجه افتراق این دو در آن است که در حالات اضطرابی اشتها کم می‌شود، اما در پرکاری تیروئید اشتها افزیش می‌یابد. در افراد مسن به علت کاهش وزن تدریجی، ضعف و علائم قلبی ممکن است پرکاری تیروئید با نارسایی قلبی یا بیماری‌های عمومی مانند سرطان‌ها اشتباه گرفته شود. به‌طور کلی در بیمار مشکوک به پرکاری تیروئید معاینه ناحیه تیروئید، قلب و عروق و معاینه عمومی لازم است. در صورت شک به پرکاری تیروئید از بیمار آزمایشات هورمون تیروئید به عمل می‌آید. لازم به ذکر است که اسکن تیروئید برای تشخیص این بیماری ارزشی ندارد و انجام آن ضروری نیست. متأسفانه در کشور ما به‌طور مرتب اسکن تیروئید انجام می‌گیرد که نه‌تنها فاقد هرگونه ارزش تشخیصی است، بلکه باعث تحمیل هزینه‌های اضافی و همچنین تماس با اشعه رادیواکتیو می‌شود. مشکل اصلی در مورد تشخیص، عدم آشنایی بسیاری از پزشکان به تظاهرات متنوع پرکاری تیروئید (خصوصاً در افراد مسن) از یک‌سو و عدم دسترسی به آزمایشات اختصاصی در بسیاری از شهر‌های کوچک است. عدم دقت کیت‌های آزمایشگاهی نیز باعث اشکال در شناخت صحیح بیماری می‌شود. در مورد مشکلات درمانی مهم‌ترین مسئله کمبود دوره‌ای برخی از دارو‌های ضدتیروئید و همچنین عدم پیگیری بسیاری از بیماران برای درمان یک‌ساله بیماری است.
روش درمان
این متخصص غدد در مورد روش درمان بیماری فوق توضیح می‌دهد: «روش درمانی با توجه به سن، شدت پرکاری و اندازه تیروئید متفاوت است. در اکثر موارد درمان با دارو‌های ضدتیروئید برای یک‌سال کفایت می‌کند. در موارد زیادی با درمان صحیح، بیماری کاملاً قابل‌کنترل است. معمولاً بیماران جوان و کسانی که دارای بزرگی مختصر غده تیروئید هستند، بهترین کاندیدا برای درمان دارویی محسوب می‌شوند. این بیماران باید هر یک یا دو ماه آزمایش تیروئید انجام دهند و به پزشک خود مراجعه کنند. در صورت بروز تب، گلودرد یا درد‌های مفصلی بیمار باید هرچه سریع‌تر دارو را قطع کند و با پزشک خود تماس بگیرد. بهتر است بیماران در طول مصرف دارو حامله نشوند. عمل جراحی تیروئید فقط در افراد دارای تیروئید‌های بزرگ توصیه می‌شود. عدم تجربه و مهارت کافی در عمل جراحی تیروئید احتمال تغییر صدای ناشی از آسیب تار‌های صوتی یا تشنج ناشی از کمبود کلسیم به سبب آسیب غدد پاراتیروئید را در پی دارد. همچنین در این شرایط احتمال کم‌کاری تیروئید بعد از عمل جراحی نیز خواهد بود.
از طرفی درمان با ید رادیواکتیو یک نوع درمان رادیوتراپی است که جهت مداوای پرکاری تیروئید به کار می‌رود و از روش‌های مؤثر در درمان پرکاری این غده به‌شمار می‌آید. برای انجام این نوع درمان پزشک به بیمار کپسول حاوی ید رادیواکتیو می‌دهد که به‌صورت نوشیدنی استفاده شده و جذب غده تیروئید می‌شود. معمولاً یک پک از آن برای درمان کافی است. درمان با ید رادیواکتیو بعد از چندهفته یا حتی چندماه به نتیجه می‌رسد. برای جلوگیری از انتقال اشعه ید به دیگران، باید نکاتی همچون دوری از زنان باردار در دوره درمان، باردار نشدن تا شش‌ماه برای زنان و چهارماه برای مردان، عدم انجام این شیوه برای زنان باردار و شیرده و کسانی که در اثر پرکاری تیروئید دچار آسیب چشمی شده‌اند، را رعایت کرد.
عوارض عدم درمان به‌موقع
دکتر مجد در مورد عدم درمان به‌موقع پرکاری تیروئید یادآور می‌شود: «عدم درمان پرکاری تیروئید لاغری مفرط، ضعف عضلانی و نارسایی قلبی را به دنبال دارد. در افراد مسن ممکن است عدم درمان به مرگ بیمار بینجامد. از این‌رو تشخیص هرچه سریع‌تر بیماری و درمان ضرورت می‌یابد. در مورد عارضه چشمی نیز گرچه درمان مشکل است، اما در اکثر موارد می‌توان تا حدودی آن را کنترل کرد.»
بیماری گریوز
او در مورد بیماری گریوز چنین شرح می‌دهد: «یکی از بیماری‌های خودایمنی که روی غده تیروئید تأثیر منفی می‌گذارد، بیماری گریوز است. در این بیماری فعالیت غده تیروئید چندین برابر می‌شود و با افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی، رشد آن افزایش می‌یابد. غده تیروئید وظیفه ترشح هورمون‌های رشد بدن به‌صورت طبیعی را برعهده دارد و افزایش ترشح این هورمون‌ها اندام‌ها را بزرگ‌تر می‌کند. اثر بیماری گریوز بر چشم‌ها به این ترتیب است که باعث بیرون‌زدگی چشم‌ها و تورم بافت‌های اطراف چشم می‌شود. اگر فردی به بیماری گریوز مبتلا شود، بلافاصله عارضه چشمی بروز نمی‌یابد. به مرور زمان و افزایش سن علائم این بیماری بر روی چشم‌ها ظاهر می‌شود. درمان بیماری گریوز بسته به سن افراد و شدت بیماری تفاوت دارد، اما در بیشتر مواقع با تنظیم هورمون‌های تیروئید و جراحی چشم‌ها این مشکل برطرف خواهد شد.
تشخیص پرکاری
او با بیان این مطلب که در جوان‌ها این بیماری عمدتاً با بیماری‌های اضطرابی و افسردگی اشتباه گرفته می‌شود می‌افزاید: «ممکن است در حالات اضطرابی تمامی علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب، لرزش و بی‌خوابی دیده شود. وجه افتراق این دو در آن است که در حالات اضطرابی اشتها کم می‌شود، اما در پرکاری تیروئید اشتها افزیش می‌یابد. در افراد مسن به علت کاهش وزن تدریجی، ضعف و علائم قلبی ممکن است پرکاری تیروئید با نارسایی قلبی یا بیماری‌های عمومی مانند سرطان‌ها اشتباه گرفته شود. به‌طور کلی در بیمار مشکوک به پرکاری تیروئید معاینه ناحیه تیروئید، قلب و عروق و معاینه عمومی لازم است. در صورت شک به پرکاری تیروئید از بیمار آزمایشات هورمون تیروئید به عمل می‌آید. لازم به ذکر است که اسکن تیروئید برای تشخیص این بیماری ارزشی ندارد و انجام آن ضروری نیست. متأسفانه در کشور ما به‌طور مرتب اسکن تیروئید انجام می‌گیرد که نه‌تنها فاقد هرگونه ارزش تشخیصی است، بلکه باعث تحمیل هزینه‌های اضافی و همچنین تماس با اشعه رادیواکتیو می‌شود. مشکل اصلی در مورد تشخیص، عدم آشنایی بسیاری از پزشکان به تظاهرات متنوع پرکاری تیروئید (خصوصاً در افراد مسن) از یک‌سو و عدم دسترسی به آزمایشات اختصاصی در بسیاری از شهر‌های کوچک است. عدم دقت کیت‌های آزمایشگاهی نیز باعث اشکال در شناخت صحیح بیماری می‌شود. در مورد مشکلات درمانی مهم‌ترین مسئله کمبود دوره‌ای برخی از دارو‌های ضدتیروئید و همچنین عدم پیگیری بسیاری از بیماران برای درمان یک‌ساله بیماری است.
روش درمان
این متخصص غدد در مورد روش درمان بیماری فوق توضیح می‌دهد: «روش درمانی با توجه به سن، شدت پرکاری و اندازه تیروئید متفاوت است. در اکثر موارد درمان با دارو‌های ضدتیروئید برای یک‌سال کفایت می‌کند. در موارد زیادی با درمان صحیح، بیماری کاملاً قابل‌کنترل است. معمولاً بیماران جوان و کسانی که دارای بزرگی مختصر غده تیروئید هستند، بهترین کاندیدا برای درمان دارویی محسوب می‌شوند. این بیماران باید هر یک یا دو ماه آزمایش تیروئید انجام دهند و به پزشک خود مراجعه کنند. در صورت بروز تب، گلودرد یا درد‌های مفصلی بیمار باید هرچه سریع‌تر دارو را قطع کند و با پزشک خود تماس بگیرد. بهتر است بیماران در طول مصرف دارو حامله نشوند. عمل جراحی تیروئید فقط در افراد دارای تیروئید‌های بزرگ توصیه می‌شود. عدم تجربه و مهارت کافی در عمل جراحی تیروئید احتمال تغییر صدای ناشی از آسیب تار‌های صوتی یا تشنج ناشی از کمبود کلسیم به سبب آسیب غدد پاراتیروئید را در پی دارد. همچنین در این شرایط احتمال کم‌کاری تیروئید بعد از عمل جراحی نیز خواهد بود.
از طرفی درمان با ید رادیواکتیو یک نوع درمان رادیوتراپی است که جهت مداوای پرکاری تیروئید به کار می‌رود و از روش‌های مؤثر در درمان پرکاری این غده به‌شمار می‌آید. برای انجام این نوع درمان پزشک به بیمار کپسول حاوی ید رادیواکتیو می‌دهد که به‌صورت نوشیدنی استفاده شده و جذب غده تیروئید می‌شود. معمولاً یک پک از آن برای درمان کافی است. درمان با ید رادیواکتیو بعد از چندهفته یا حتی چندماه به نتیجه می‌رسد. برای جلوگیری از انتقال اشعه ید به دیگران، باید نکاتی همچون دوری از زنان باردار در دوره درمان، باردار نشدن تا شش‌ماه برای زنان و چهارماه برای مردان، عدم انجام این شیوه برای زنان باردار و شیرده و کسانی که در اثر پرکاری تیروئید دچار آسیب چشمی شده‌اند، را رعایت کرد.
عوارض عدم درمان به‌موقع
دکتر مجد در مورد عدم درمان به‌موقع پرکاری تیروئید یادآور می‌شود: «عدم درمان پرکاری تیروئید لاغری مفرط، ضعف عضلانی و نارسایی قلبی را به دنبال دارد. در افراد مسن ممکن است عدم درمان به مرگ بیمار بینجامد. از این‌رو تشخیص هرچه سریع‌تر بیماری و درمان ضرورت می‌یابد. در مورد عارضه چشمی نیز گرچه درمان مشکل است، اما در اکثر موارد می‌توان تا حدودی آن را کنترل کرد.»
بیماری گریوز
او در مورد بیماری گریوز چنین شرح می‌دهد: «یکی از بیماری‌های خودایمنی که روی غده تیروئید تأثیر منفی می‌گذارد، بیماری گریوز است. در این بیماری فعالیت غده تیروئید چندین برابر می‌شود و با افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی، رشد آن افزایش می‌یابد. غده تیروئید وظیفه ترشح هورمون‌های رشد بدن به‌صورت طبیعی را برعهده دارد و افزایش ترشح این هورمون‌ها اندام‌ها را بزرگ‌تر می‌کند. اثر بیماری گریوز بر چشم‌ها به این ترتیب است که باعث بیرون‌زدگی چشم‌ها و تورم بافت‌های اطراف چشم می‌شود. اگر فردی به بیماری گریوز مبتلا شود، بلافاصله عارضه چشمی بروز نمی‌یابد. به مرور زمان و افزایش سن علائم این بیماری بر روی چشم‌ها ظاهر می‌شود. درمان بیماری گریوز بسته به سن افراد و شدت بیماری تفاوت دارد، اما در بیشتر مواقع با تنظیم هورمون‌های تیروئید و جراحی چشم‌ها این مشکل برطرف خواهد شد.