لزوم برقراری ارتباط کودکان با ادبیات واقع‌گرا
ادبیات کودک به هر متنی که به‌طور اختصاصی برای کودکان تهیه شده، اشاره دارد. این نوع ادبیات برای مخاطب خود فرصتی فراهم می‌آورد تا هوش هیجانی و خلاقیت او رشد کرده و به بار بنشیند. یکی از کارشناسان کتاب کودک، ویراستار و مترجم انتشارات علمی و فرهنگی به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان، با تأکید بر ارزشمندی نامگذاری این روز در تقویم رسمی کشور می‌گوید: «در تقویم تمام نقاط دنیا روزی را به ادبیات کودک و نوجوان اختصاص داده‌اند که نشان‌دهنده توجه متولیان امر به مسئله کودکان و نوجوانان است. اگرچه در تقویم کشور ما نیز این روز تعیین شده، اما اعتقادم بر این است که موضوع کودکان باید همیشگی باشد نه اینکه به یک روز و هفته خاص خلاصه شود.»
مهدیار عبدالهی روزنامه نگار
شهلا انتظاری که از دهه80 تاکنون با انتشارات علمی و فرهنگی همکاری دارد در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» می‌گوید: «این مناسبت در کشور ما مصادف با 18 تیرماه، درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده و بازنویس شاخص ادبیات کودک کشورمان است. با این حال از سوی دیگر فرصتی فراهم آورده که فعالیت‌های فرهنگی ازجمله نشست‌ها و مراسم رونمایی از کتاب درخصوص اهمیت ادبیات کودک و نوجوان در سراسر کشور برگزار شود. جا دارد بیش از این به انسان‌های فردای مملکت توجه شود.»
لذت، اصل ادبیات است
انتظاری در پاسخ به اینکه یک نویسنده حوزه کودک و نوجوان باید در تألیفات خود چه مواردی را مدنظر قرار دهد تا کتابش خواندنی و جذاب باشد، می‌گوید: «اصلِ ادبیات «لذت» است. مطالب کتاب‌ها باید لذت‌بخش و سرگرم‌کننده باشند که مخاطب به خواندن آن‌ها ترغیب شود.» این ویراستار کتاب کودک و نوجوان با بیان اینکه نسل امروز، آگاه و پر از اطلاعات برگرفته از فضای مجازی است، بر پرهیز نویسندگان از طرح مطالب پیش‌پاافتاده تأکید می‌کند: «نسل زد و آلفا بسیار فراتر از ما هستند. روزبه‌روز شکاف بین‌‌نسلی در حال کاهش است و می‌طلبد که نویسندگان موضوعات به‌روز و نو را برگزینند.»
او به تأثیر مطالعات نویسنده در خلق آثار متناسب با روحیات کودکان و نوجوانان اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اگر پدیدآورنده در دنیای خود سیر کند، مسلماً اثر او با دنیای کودکان فاصله دارد و قادر نیست با کودکان ارتباط بگیرد. نویسنده ضمن مطالعات گسترده درخصوص مسائل روانشناختی، جامعه‌شناختی، همچنین فناوری و علوم روز دنیا، باید نسبت به شناسایی و درک خواسته‌ها، علائق و سلایق کودکان نیز حساس و دقیق باشد.»
خطوط قرمز و چالش مؤلفان
انتظاری چالشهای متعددی پیش‌روی نویسندگان کشور می‌بیند و در مرور آن‌ها توضیح می‌دهد: «هر کشوری قوانین و خط قرمزهای خاص خودش را دارد و این محدودیت‌ها نویسندگان را با چالشهای بی‌شماری مواجه می‌سازد. بعضاً این خطوط و موانع باعث می‌شود نویسنده آن‌گونه که باید و شاید نتواند واقعیات را به کودکان و نوجوانان منتقل کند.»
او با اشاره به ضعف کودکان در نوشتن متن ساده‌ای به زبان فارسی می‌گوید: «در حال حاضر می‌بینیم که کودکان ما متأسفانه چنان که ضرورت دارد، ادبیات نمی‌خوانند و با آن رابطه خوبی ندارند. برخی حتی از نوشتن یک انشا و یا متن بدون غلط املایی عاجز هستند.»
انتظاری تأثیر فضای مجازی بر ادبیات فارسی را کم نمی‌داند: «در شرایط کنونی که در فضای مجازی هرکس ساز خود را می‌نوازد و مدام زبان‌های جدیدی در این دنیای نوآورانه اختراع می‌شود، باید بی‌اعتمادی کودکان به تألیفات و ترجمه‌‌های داخلی را تهدید جدی بدانیم و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم.»
این مترجم در ارزیابی وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور، رشد روزافزون این حوزه در سال‌های اخیر را مد نظر قرار می‌دهد: «ادبیات کشور ما به لطف فضای مجازی بسیار به‌روز شده و نویسندگان خوبی در این حوزه داریم که آثار آن‌ها از طریق ترجمه در کشورهای دیگر نیز خوانده می‌شود. تصویرگران بی‌نظیری که آثارشان جوایز بین‌المللی کسب کرده و کتاب‌های بسیار خوبی هم ترجمه شده است.»
لزوم حمایت دولت از بازار کتاب
او در بیان راهکارهای مؤثر در ترویج کتاب و کتابخوانی، به اقدامات نهادهای کتابخانه‌ای کشور در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «اتفاقات بسیار خوبی در حال رخ دادن است. نهاد کتابخانه‌ها در مناطق محروم عملکرد خوبی دارد. در دورافتاده‌ترین نقاط کشور کتابخانه تأسیس شده و کتاب به آن مراکز ارسال می‌شود. اما تمام این اقدامات نیازمند یکپارچه‌سازی و پرهیز از عملکرد جزیره‌ای است. چه خوب است که در سطح کلان، دولت بودجه بیشتری در راستای ترویج خرید و مطاله کتاب تخصیص دهد.»
انتظاری با نقد برخی رویکردهای جاری در کشور توضیح می‌دهد: «بعضاً حتی کتاب‌های برگزیده یک جشنواره یا مسابقه از سوی متولیان و کمیته فرهنگی آن رویداد خاص خریداری نمی‌شود. اگرچه این اتفاق اعتباری برای پدیدآورنده، نویسنده و ناشر به ارمغان می‌آورد، اما جای این پرسش باقی است که فایده این جایزه چیست که کتاب او دیده، خریده و یا خوانده نشود؟»
این مترجم با بیان اینکه حمایت دولت از عرصه کتاب ضرورتی غیرقابل انکار است، در این خصوص تأکید می‌کند: «یکی از اقدامات اثرگذار در عرصه ترویج کتاب و کتابخوانی خرید و اهدای کتاب از سوی دولت به کتابخانه‌های مناطق محروم، محلات و فرهنگسراهاست که مردم راحت تر بتوانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
تهدید حذف کتاب از سبد خانوار
او شرایط اقتصادی را در حذف کتاب از سبد خانوار تأمل‌برانگیز می‌داند و یادآور می‌شود: «خرید کتاب با توجه به مسائل اقتصادی و تورم هرروز سخت‌تر شده و به نوعی از سبد خانوار بیرون رفته است. دولت باید در حمایت از مردم و ترغیب آن‌ها به خرید کتاب و کتابخوانی مستقیماً وارد عمل شود.»
انتظاری در پایان ضمن مروری بر آثار و حس و حال درونی خود در این زمینه اضافه می‌کند: «بیش از 150 عنوان کتاب کودک و نوجوانان ترجمه کرده‌ام. بازگردانی20 عنوان کتاب کودک برای انتشارات علمی و فرهنگی انجام داده‌ام که تعدادی از آن‌ها بهتر دیده شده و به تجدید چاپ‌های متعدد رسیده‌اند. اولین ترجمه من در انتشارات علمی و فرهنگی با عنوان «قول بچه قورباغه» به چاپ رسید که با استقبال خوبی مواجه شد و همچنان در حال تجدید چاپ است. همواره سعی کردم کتاب‌هایی انتخاب کنم که موضوعات آن‌ها جهانی باشد تا علاوه بر لذت و سرگرمی برای کودکان و نوجوانان در مورد مسائل مختلف اجتماعی، روانشناختی و زندگی شناخت کافی بدهد. طرح موضوعات نو از اولویت‌هایم در ترجمه است. سعی دارم کتاب‌هایی را انتخاب کنم که تا جای ممکن جذاب و متفاوت باشند تا به اطلاعات مخاطبان بیفزایند.»
لذت، اصل ادبیات است
انتظاری در پاسخ به اینکه یک نویسنده حوزه کودک و نوجوان باید در تألیفات خود چه مواردی را مدنظر قرار دهد تا کتابش خواندنی و جذاب باشد، می‌گوید: «اصلِ ادبیات «لذت» است. مطالب کتاب‌ها باید لذت‌بخش و سرگرم‌کننده باشند که مخاطب به خواندن آن‌ها ترغیب شود.» این ویراستار کتاب کودک و نوجوان با بیان اینکه نسل امروز، آگاه و پر از اطلاعات برگرفته از فضای مجازی است، بر پرهیز نویسندگان از طرح مطالب پیش‌پاافتاده تأکید می‌کند: «نسل زد و آلفا بسیار فراتر از ما هستند. روزبه‌روز شکاف بین‌‌نسلی در حال کاهش است و می‌طلبد که نویسندگان موضوعات به‌روز و نو را برگزینند.»
او به تأثیر مطالعات نویسنده در خلق آثار متناسب با روحیات کودکان و نوجوانان اشاره می‌کند و می‌افزاید: «اگر پدیدآورنده در دنیای خود سیر کند، مسلماً اثر او با دنیای کودکان فاصله دارد و قادر نیست با کودکان ارتباط بگیرد. نویسنده ضمن مطالعات گسترده درخصوص مسائل روانشناختی، جامعه‌شناختی، همچنین فناوری و علوم روز دنیا، باید نسبت به شناسایی و درک خواسته‌ها، علائق و سلایق کودکان نیز حساس و دقیق باشد.»
خطوط قرمز و چالش مؤلفان
انتظاری چالشهای متعددی پیش‌روی نویسندگان کشور می‌بیند و در مرور آن‌ها توضیح می‌دهد: «هر کشوری قوانین و خط قرمزهای خاص خودش را دارد و این محدودیت‌ها نویسندگان را با چالشهای بی‌شماری مواجه می‌سازد. بعضاً این خطوط و موانع باعث می‌شود نویسنده آن‌گونه که باید و شاید نتواند واقعیات را به کودکان و نوجوانان منتقل کند.»
او با اشاره به ضعف کودکان در نوشتن متن ساده‌ای به زبان فارسی می‌گوید: «در حال حاضر می‌بینیم که کودکان ما متأسفانه چنان که ضرورت دارد، ادبیات نمی‌خوانند و با آن رابطه خوبی ندارند. برخی حتی از نوشتن یک انشا و یا متن بدون غلط املایی عاجز هستند.»
انتظاری تأثیر فضای مجازی بر ادبیات فارسی را کم نمی‌داند: «در شرایط کنونی که در فضای مجازی هرکس ساز خود را می‌نوازد و مدام زبان‌های جدیدی در این دنیای نوآورانه اختراع می‌شود، باید بی‌اعتمادی کودکان به تألیفات و ترجمه‌‌های داخلی را تهدید جدی بدانیم و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم.»
این مترجم در ارزیابی وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در کشور، رشد روزافزون این حوزه در سال‌های اخیر را مد نظر قرار می‌دهد: «ادبیات کشور ما به لطف فضای مجازی بسیار به‌روز شده و نویسندگان خوبی در این حوزه داریم که آثار آن‌ها از طریق ترجمه در کشورهای دیگر نیز خوانده می‌شود. تصویرگران بی‌نظیری که آثارشان جوایز بین‌المللی کسب کرده و کتاب‌های بسیار خوبی هم ترجمه شده است.»
لزوم حمایت دولت از بازار کتاب
او در بیان راهکارهای مؤثر در ترویج کتاب و کتابخوانی، به اقدامات نهادهای کتابخانه‌ای کشور در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «اتفاقات بسیار خوبی در حال رخ دادن است. نهاد کتابخانه‌ها در مناطق محروم عملکرد خوبی دارد. در دورافتاده‌ترین نقاط کشور کتابخانه تأسیس شده و کتاب به آن مراکز ارسال می‌شود. اما تمام این اقدامات نیازمند یکپارچه‌سازی و پرهیز از عملکرد جزیره‌ای است. چه خوب است که در سطح کلان، دولت بودجه بیشتری در راستای ترویج خرید و مطاله کتاب تخصیص دهد.»
انتظاری با نقد برخی رویکردهای جاری در کشور توضیح می‌دهد: «بعضاً حتی کتاب‌های برگزیده یک جشنواره یا مسابقه از سوی متولیان و کمیته فرهنگی آن رویداد خاص خریداری نمی‌شود. اگرچه این اتفاق اعتباری برای پدیدآورنده، نویسنده و ناشر به ارمغان می‌آورد، اما جای این پرسش باقی است که فایده این جایزه چیست که کتاب او دیده، خریده و یا خوانده نشود؟»
این مترجم با بیان اینکه حمایت دولت از عرصه کتاب ضرورتی غیرقابل انکار است، در این خصوص تأکید می‌کند: «یکی از اقدامات اثرگذار در عرصه ترویج کتاب و کتابخوانی خرید و اهدای کتاب از سوی دولت به کتابخانه‌های مناطق محروم، محلات و فرهنگسراهاست که مردم راحت تر بتوانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
تهدید حذف کتاب از سبد خانوار
او شرایط اقتصادی را در حذف کتاب از سبد خانوار تأمل‌برانگیز می‌داند و یادآور می‌شود: «خرید کتاب با توجه به مسائل اقتصادی و تورم هرروز سخت‌تر شده و به نوعی از سبد خانوار بیرون رفته است. دولت باید در حمایت از مردم و ترغیب آن‌ها به خرید کتاب و کتابخوانی مستقیماً وارد عمل شود.»
انتظاری در پایان ضمن مروری بر آثار و حس و حال درونی خود در این زمینه اضافه می‌کند: «بیش از 150 عنوان کتاب کودک و نوجوانان ترجمه کرده‌ام. بازگردانی20 عنوان کتاب کودک برای انتشارات علمی و فرهنگی انجام داده‌ام که تعدادی از آن‌ها بهتر دیده شده و به تجدید چاپ‌های متعدد رسیده‌اند. اولین ترجمه من در انتشارات علمی و فرهنگی با عنوان «قول بچه قورباغه» به چاپ رسید که با استقبال خوبی مواجه شد و همچنان در حال تجدید چاپ است. همواره سعی کردم کتاب‌هایی انتخاب کنم که موضوعات آن‌ها جهانی باشد تا علاوه بر لذت و سرگرمی برای کودکان و نوجوانان در مورد مسائل مختلف اجتماعی، روانشناختی و زندگی شناخت کافی بدهد. طرح موضوعات نو از اولویت‌هایم در ترجمه است. سعی دارم کتاب‌هایی را انتخاب کنم که تا جای ممکن جذاب و متفاوت باشند تا به اطلاعات مخاطبان بیفزایند.»