رشد تسهیلات مشاغل خانگی
بنابر اعلام مسئولان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، توزیع ۲۸۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات اشتغالزایی در بخش‌های مختلف صنعت، تولید و خدمات جهت پایداری اشتغال روستایی و مشاغل خانگی از اقدامات مؤثر اخیر به‌شمار می‌رود. در این راستا ۱۱۵هزار میلیارد تومان تسهیلات به مشاغل خانگی اختصاص یافته است. همچنین صدور آنی مجوز برای بیش از ۹۵درصد از رشته‌های مشاغل خانگی به‌عنوان یکی از اقدامات مهم، برای نخستین‌بار صورت گرفت.
در حال حاضر، چیزی بین ۱۵ تا ۲۵درصد اشتغال در کشورهای توسعه‌یافته، در حوزه مشاغل خانگی است. در ایران سهم کسب‌وکارهای خانگی از کل مشاغل موجود حدود ۳ الی ۴درصد برآورد می‌شود. به این ترتیب، تلاش دولت برای ایجاد مشاغل خانگی جدید را می‌توان تلاشی در راستای توسعه فضای اشتغال کشور توصیف کرد. با استناد به آمارها، حدود ۱۰درصد اشتغال ایجادی در این دولت، در حوزه مشاغل خانگی بوده است.
۱۱ تیرماه سال جاری «محمود کریمی‌بیرانوند»، معاون اشتغال وزیر کار، ۱۰درصد اشتغال ایجادی کشور را مربوط به حوزه مشاغل خانگی دانست و با بیان اینکه این بخش تا قبل از دولت سیزدهم منزوی بود، گفت: «ایجاد ۷۷۵هزار شغل خالص در سه سال اخیر، تک‌رقمی شدن نرخ بیکاری و کاهشی شدن آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان از اقدامات شاخص این حوزه است.» به گفته او طی سال گذشته ۵۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای موضوع مشاغل خانگی توسط بانک مرکزی اختصاص یافت، در حالی که تسهیلات مشاغل خانگی در سال ۱۳۹۹ جمعاً ۲۰۰ میلیارد تومان بوده است. میزان تسهیلات تجمیعی اختصاص‌یافته به مشاغل خانگی در سه سال اخیر، ۱۱۵هزار میلیارد تومان بوده که براساس داده‌های رسمی، استان تهران در این زمینه پیشتاز است.
در روزهای میانه اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، «محمد آذرپناه» مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران از پرداخت ۲۲۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان وام و تسهیلات مشاغل خانگی در استان تهران طی سال گذشته خبر داد و گفت: «استان تهران در سه سال گذشته بالاترین مبلغ پرداختی را در میان استان‌ها در زمینه مشاغل خانگی داشته است.» با این سهم از اعتبارات، در سال گذشته در استان تهران به ۱۶۷۷ طرح متقاضی مشاغل خانگی تسهیلات تعلق گرفته است.»
افزایش سقف تسهیلات پرداختی و ساده‌سازی روند دریافت، از دیگر تدبیرهای دولت در این حوزه است. در پاییز سال ۱۴۰۲ اعلام شد که برای مشاغل مستقل تا ۱۵۰ میلیون تومان و مشاغل پشتیبان در ازای به کارگیری ۴۰ نفر تا سقف ۴ میلیارد تومان وام پرداخت می‌شود. برای دریافت تسهیلات ۱۵۰ میلیون تومانی توسط مشاغل مستقل خانگی یک ضامن کفایت می‌کند. پرداخت آسان تسهیلات مشاغل خانگی و افزایش اعتبارات این بخش، راهکارهای مناسبی در جهت ایجاد فرصت‌های شغلی نسبتاً امن برای گروه‌هایی محسوب می‌شود که معمولاً فرصت‌های کمتری برای اشتغال در اختیار دارند یا امکانات آنان محدودتر است. به گفته «سیمین یعقوبیان» فعال صنفی زنان کارگر، زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانوار و متعلق به دهک‌های فرودست، بخش بزرگی از این جامعه هدف را تشکیل می‌دهند.
او با بیان اینکه بدون تردید زنان حاشیه‌نشین، فقیر و سرپرست خانوار، گروه متقاضی اصلی تسهیلات مشاغل خانگی هستند در گفت‌‌وگو با «آتیه‌نو»، بر ضرورت اولویت‌گذاری دقیق اعطای تسهیلات براساس تقسیم‌بندی‌های منطقه‌ای و جغرافیایی تأکید کرد و افزود: «تسهیلات مشاغل خانگی باید به نسبت میزان توسعه‌یافتگی و نرخ محرومیت مناطق مختلف کشور توزیع شود؛ به این معنا که سهم مناطق محروم که نرخ بیکاری بالاتری دارند، بیشتر باشد. در مرحله بعد، در هر استان کشور اعتبارات اختصاص‌یافته به این بخش براساس نقشه‌های محرومیت استانی انجام گیرد. زنان حاشیه‌نشین، کم‌سواد و سرپرست خانوار باید در بالاترین رده اولویت باشند و پرداخت‌ها از آن‌ها آغاز شود.»
یعقوبیان اضافه کرد: «حمایت از مشاغل خانگی ایجاد شده به‌خاطر ماهیت شکننده و در معرض خطر آن‌ها اهمیت بسیاری دارد. بازرسی، نظارت، حمایت همه‌جانبه و همچنین در اختیار قرار دادن مشاوره‌های تخصصی به‌صورت رایگان، نرخ موفقیت تسهیلات را افزایش داده و ثبات اشتغال ایجادی را به ارمغان می‌آورد.» براساس داده‌های اعلامی، بیش از ۸۰درصد تسهیلات پرداختی، صدور مجوز و ایجاد اشتغال در حوزه مشاغل خانگی به زنان اختصاص دارد. بنابراین زنان، جامعه هدف بالقوه این طرح را تشکیل می‌دهند. در همین راستا، دادن وام مشاغل خانگی به زنان محروم و حاشیه‌نشین و مراقبت از روند ایجاد شغل و سودآوری توسط آن‌ها، یک ضرورت غیرقابل انکار است.
در حال حاضر، چیزی بین ۱۵ تا ۲۵درصد اشتغال در کشورهای توسعه‌یافته، در حوزه مشاغل خانگی است. در ایران سهم کسب‌وکارهای خانگی از کل مشاغل موجود حدود ۳ الی ۴درصد برآورد می‌شود. به این ترتیب، تلاش دولت برای ایجاد مشاغل خانگی جدید را می‌توان تلاشی در راستای توسعه فضای اشتغال کشور توصیف کرد. با استناد به آمارها، حدود ۱۰درصد اشتغال ایجادی در این دولت، در حوزه مشاغل خانگی بوده است.
۱۱ تیرماه سال جاری «محمود کریمی‌بیرانوند»، معاون اشتغال وزیر کار، ۱۰درصد اشتغال ایجادی کشور را مربوط به حوزه مشاغل خانگی دانست و با بیان اینکه این بخش تا قبل از دولت سیزدهم منزوی بود، گفت: «ایجاد ۷۷۵هزار شغل خالص در سه سال اخیر، تک‌رقمی شدن نرخ بیکاری و کاهشی شدن آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان از اقدامات شاخص این حوزه است.» به گفته او طی سال گذشته ۵۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای موضوع مشاغل خانگی توسط بانک مرکزی اختصاص یافت، در حالی که تسهیلات مشاغل خانگی در سال ۱۳۹۹ جمعاً ۲۰۰ میلیارد تومان بوده است. میزان تسهیلات تجمیعی اختصاص‌یافته به مشاغل خانگی در سه سال اخیر، ۱۱۵هزار میلیارد تومان بوده که براساس داده‌های رسمی، استان تهران در این زمینه پیشتاز است.
در روزهای میانه اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، «محمد آذرپناه» مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران از پرداخت ۲۲۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان وام و تسهیلات مشاغل خانگی در استان تهران طی سال گذشته خبر داد و گفت: «استان تهران در سه سال گذشته بالاترین مبلغ پرداختی را در میان استان‌ها در زمینه مشاغل خانگی داشته است.» با این سهم از اعتبارات، در سال گذشته در استان تهران به ۱۶۷۷ طرح متقاضی مشاغل خانگی تسهیلات تعلق گرفته است.»
افزایش سقف تسهیلات پرداختی و ساده‌سازی روند دریافت، از دیگر تدبیرهای دولت در این حوزه است. در پاییز سال ۱۴۰۲ اعلام شد که برای مشاغل مستقل تا ۱۵۰ میلیون تومان و مشاغل پشتیبان در ازای به کارگیری ۴۰ نفر تا سقف ۴ میلیارد تومان وام پرداخت می‌شود. برای دریافت تسهیلات ۱۵۰ میلیون تومانی توسط مشاغل مستقل خانگی یک ضامن کفایت می‌کند. پرداخت آسان تسهیلات مشاغل خانگی و افزایش اعتبارات این بخش، راهکارهای مناسبی در جهت ایجاد فرصت‌های شغلی نسبتاً امن برای گروه‌هایی محسوب می‌شود که معمولاً فرصت‌های کمتری برای اشتغال در اختیار دارند یا امکانات آنان محدودتر است. به گفته «سیمین یعقوبیان» فعال صنفی زنان کارگر، زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانوار و متعلق به دهک‌های فرودست، بخش بزرگی از این جامعه هدف را تشکیل می‌دهند.
او با بیان اینکه بدون تردید زنان حاشیه‌نشین، فقیر و سرپرست خانوار، گروه متقاضی اصلی تسهیلات مشاغل خانگی هستند در گفت‌‌وگو با «آتیه‌نو»، بر ضرورت اولویت‌گذاری دقیق اعطای تسهیلات براساس تقسیم‌بندی‌های منطقه‌ای و جغرافیایی تأکید کرد و افزود: «تسهیلات مشاغل خانگی باید به نسبت میزان توسعه‌یافتگی و نرخ محرومیت مناطق مختلف کشور توزیع شود؛ به این معنا که سهم مناطق محروم که نرخ بیکاری بالاتری دارند، بیشتر باشد. در مرحله بعد، در هر استان کشور اعتبارات اختصاص‌یافته به این بخش براساس نقشه‌های محرومیت استانی انجام گیرد. زنان حاشیه‌نشین، کم‌سواد و سرپرست خانوار باید در بالاترین رده اولویت باشند و پرداخت‌ها از آن‌ها آغاز شود.»
یعقوبیان اضافه کرد: «حمایت از مشاغل خانگی ایجاد شده به‌خاطر ماهیت شکننده و در معرض خطر آن‌ها اهمیت بسیاری دارد. بازرسی، نظارت، حمایت همه‌جانبه و همچنین در اختیار قرار دادن مشاوره‌های تخصصی به‌صورت رایگان، نرخ موفقیت تسهیلات را افزایش داده و ثبات اشتغال ایجادی را به ارمغان می‌آورد.» براساس داده‌های اعلامی، بیش از ۸۰درصد تسهیلات پرداختی، صدور مجوز و ایجاد اشتغال در حوزه مشاغل خانگی به زنان اختصاص دارد. بنابراین زنان، جامعه هدف بالقوه این طرح را تشکیل می‌دهند. در همین راستا، دادن وام مشاغل خانگی به زنان محروم و حاشیه‌نشین و مراقبت از روند ایجاد شغل و سودآوری توسط آن‌ها، یک ضرورت غیرقابل انکار است.