الزامات پیشگیری از حوادث کار
مصطفی زیدآبادی‌نژاد مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست مجتمع مس سرچشمه رفسنجان
ارتقای ایمنی کار را به‌عنوان اصلی‌ترین شاخص محیط کسب‌و‌کار برای سلامت نیروی کار باید در چارچوب الزامات پیشگیری از حوادث شغلی جست‌وجو کرد. به این معنا که وجود و ارتقای سلامت نیروی کار در گرو امنیت محیط کار و بهبود این امنیت مستلزم رعایت الزامات و ارتقای شاخص‌های ایمنی است.
هرکدام از شاخص‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری و ارتقای ایمنی و بهداشت کار نظیر تجهیزات ایمنی، آموزش، نیروی کار، کارفرما و قوانین و مقررات، ایفای نقشی در توسعه ایمنی کارگاه، حفاظت از نیروی کار و کاهش حوادث کار برعهده دارند.
به عبارتی عوامل مرتبط با تجهیزات ایمنی، آموزش‌های دوره‌ای مربوط به این حیطه، رعایت اصول و ضوابط ایمنی توسط نیروی آموزش‌دیده، الزام و اعتنا به قوانین و ایجاد بسترهای ایمن کارگاهی توسط کارفرما و دیگر مؤلفه‌های مؤثر، در استمرار محیط کار ایمن و کاهش حوادث کار تأثیرگذارند. به این واسطه کارفرما مسئولیت اجرای قوانین ایمنی و بهداشت کار را بر دوش دارد. در غیر این‌صورت رخداد حادثه و بیماری کارگر ناشی از آسیب‌های محیط کار موجب پاسخگویی او در مراجع قانونی است.
آموزش‌های عمومی و تخصصی ایمنی نیز از الزامات و ضروریات شکل‌گیری کارگاه ایمن به‌شمار می‌روند. به همین جهت براساس آیین‌نامه مربوطه، آموزش ایمنی کارگران، کارفرمایان و کارآموزان و دستورالعمل‌های خاص باید مورد توجه باشد.
تجهیزات ایمنی شامل وسایل حفاظت فردی کارگران و سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، سامانه‌های حفاظت از سقوط، سیستم‌های ضد تصادم و دیگر موارد مرتبط نیز عمدتاً در پیشگیری از وقوع حوادث و برخی اوقات در کاهش آسیب‌ها اثربخشی دارند. در این ارتباط استفاده از تجهیزات استاندارد و منطبق با الزامات قانونی مورد تأکید است.
پیشگیری از حوادث کار در حوزه فعالیت مشاغل پرریسک و مخاطره‌آمیز هم از دو دیدگاه نوگرایانه و کلاسیک و آکادمیک قابل بررسی است. در دیدگاه نوگرایانه باید از علوم دیگری در راستای اهداف ایمنی کارگاه‌ها و صنایع به‌ویژه از دانش و فناوری در حوزه کامپیوتر اطلاعات بهره برد.
در دیدگاه کلاسیک و آکادمیک در کارگاه‌ها و صنایع که ساختار و تشکیلات ایمنی و بهداشت کارآمدی دارند، ابتدا باید عوامل بالقوه آسیب‌رسان را با توجه به الزامات قانونی، فهرست خطرات یا چک‌لیست، شرح وظایف و عملکرد افراد، تجهیزات، حوادث مشابه، کنترل‌های ایمنی موجود و دیگر موارد شناسایی کرد و براساس اولویت‌های کنترل خطرات، اقدامات پیشگیرانه را صورت داد.
در واقع اولویت اول کنترل هشدارهای حذف خطر است. به عنوان مثال حذف جابه‌جایی دستی اجسام با به‌کارگیری تجهیزات مکانیکی. اولویت دوم جایگزینی به معنی استفاده از مواد یا روش‌هایی با خطر کمتر مانند استفاده از برق ۲۴ ولت به‌جای برق ۲۲۰ ولت برای روشنایی سیار محسوب می‌شود.
در صورت عدم امکان حذف یا جایگزینی می‌توان از کنترل‌های مهندسی نظیر حفاظ‌ها، سیستم ارتینگ، قفل‌های داخلی تجهیزات، عایق‌های صوتی و سیستم‌های تهویه استفاده کرد. اولویت چهارم کنترل‌های مدیریتی مانند آموزش، تدوین دستورالعمل، بازرسی ایمنی، تشویق و تنبیه و محدودیت دسترسی‌هاست. آخرین اولویت میز کنترل خطرات در قالب استفاده از تجهیزات حفاظت فردی دسته‌بندی می‌شود.
ازجمله الزامات قانونی مرتبط با بازرسی کارگاه‌ها ماده (۱۰۵) قانون کار است. ماده فوق این حق را برای بازرسان کار لحاظ کرده که اگر کارگاهی را در معرض بروز حادثه تشخیص دادند، گزارش بدهند. در این ماده آمده: «هرگاه در حین بازرسی، به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه‌ای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه‌ای مکلف هستند مراتب را فوراً و کتباً به کارفرما یا نماینده او و نیز به رئیس مستقیم خود اطلاع دهند.» اجرای درست و کامل این ماده قانونی در حوزه بازرسی و ایمنی کارگاه‌ها مانع بروز بسیاری حوادث می‌شود، اما تعداد کم بازرسان کار از محدودیت‌های اجرای این قانون به‌شمار می‌رود. البته جدیت اجرای قوانین و مقررات موجود در بازرسی مراجع قانونی و تدوین و ابلاغ قوانین شفاف و قابل اجرای مرتبط با حوزه ایمنی محیط کار نیز بهبود وضعیت مرتبط با ایمنی کارگاه و نیروی کار را فراهم خواهد کرد.
هرکدام از شاخص‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری و ارتقای ایمنی و بهداشت کار نظیر تجهیزات ایمنی، آموزش، نیروی کار، کارفرما و قوانین و مقررات، ایفای نقشی در توسعه ایمنی کارگاه، حفاظت از نیروی کار و کاهش حوادث کار برعهده دارند.
به عبارتی عوامل مرتبط با تجهیزات ایمنی، آموزش‌های دوره‌ای مربوط به این حیطه، رعایت اصول و ضوابط ایمنی توسط نیروی آموزش‌دیده، الزام و اعتنا به قوانین و ایجاد بسترهای ایمن کارگاهی توسط کارفرما و دیگر مؤلفه‌های مؤثر، در استمرار محیط کار ایمن و کاهش حوادث کار تأثیرگذارند. به این واسطه کارفرما مسئولیت اجرای قوانین ایمنی و بهداشت کار را بر دوش دارد. در غیر این‌صورت رخداد حادثه و بیماری کارگر ناشی از آسیب‌های محیط کار موجب پاسخگویی او در مراجع قانونی است.
آموزش‌های عمومی و تخصصی ایمنی نیز از الزامات و ضروریات شکل‌گیری کارگاه ایمن به‌شمار می‌روند. به همین جهت براساس آیین‌نامه مربوطه، آموزش ایمنی کارگران، کارفرمایان و کارآموزان و دستورالعمل‌های خاص باید مورد توجه باشد.
تجهیزات ایمنی شامل وسایل حفاظت فردی کارگران و سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، سامانه‌های حفاظت از سقوط، سیستم‌های ضد تصادم و دیگر موارد مرتبط نیز عمدتاً در پیشگیری از وقوع حوادث و برخی اوقات در کاهش آسیب‌ها اثربخشی دارند. در این ارتباط استفاده از تجهیزات استاندارد و منطبق با الزامات قانونی مورد تأکید است.
پیشگیری از حوادث کار در حوزه فعالیت مشاغل پرریسک و مخاطره‌آمیز هم از دو دیدگاه نوگرایانه و کلاسیک و آکادمیک قابل بررسی است. در دیدگاه نوگرایانه باید از علوم دیگری در راستای اهداف ایمنی کارگاه‌ها و صنایع به‌ویژه از دانش و فناوری در حوزه کامپیوتر اطلاعات بهره برد.
در دیدگاه کلاسیک و آکادمیک در کارگاه‌ها و صنایع که ساختار و تشکیلات ایمنی و بهداشت کارآمدی دارند، ابتدا باید عوامل بالقوه آسیب‌رسان را با توجه به الزامات قانونی، فهرست خطرات یا چک‌لیست، شرح وظایف و عملکرد افراد، تجهیزات، حوادث مشابه، کنترل‌های ایمنی موجود و دیگر موارد شناسایی کرد و براساس اولویت‌های کنترل خطرات، اقدامات پیشگیرانه را صورت داد.
در واقع اولویت اول کنترل هشدارهای حذف خطر است. به عنوان مثال حذف جابه‌جایی دستی اجسام با به‌کارگیری تجهیزات مکانیکی. اولویت دوم جایگزینی به معنی استفاده از مواد یا روش‌هایی با خطر کمتر مانند استفاده از برق ۲۴ ولت به‌جای برق ۲۲۰ ولت برای روشنایی سیار محسوب می‌شود.
در صورت عدم امکان حذف یا جایگزینی می‌توان از کنترل‌های مهندسی نظیر حفاظ‌ها، سیستم ارتینگ، قفل‌های داخلی تجهیزات، عایق‌های صوتی و سیستم‌های تهویه استفاده کرد. اولویت چهارم کنترل‌های مدیریتی مانند آموزش، تدوین دستورالعمل، بازرسی ایمنی، تشویق و تنبیه و محدودیت دسترسی‌هاست. آخرین اولویت میز کنترل خطرات در قالب استفاده از تجهیزات حفاظت فردی دسته‌بندی می‌شود.
ازجمله الزامات قانونی مرتبط با بازرسی کارگاه‌ها ماده (۱۰۵) قانون کار است. ماده فوق این حق را برای بازرسان کار لحاظ کرده که اگر کارگاهی را در معرض بروز حادثه تشخیص دادند، گزارش بدهند. در این ماده آمده: «هرگاه در حین بازرسی، به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه‌ای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه‌ای مکلف هستند مراتب را فوراً و کتباً به کارفرما یا نماینده او و نیز به رئیس مستقیم خود اطلاع دهند.» اجرای درست و کامل این ماده قانونی در حوزه بازرسی و ایمنی کارگاه‌ها مانع بروز بسیاری حوادث می‌شود، اما تعداد کم بازرسان کار از محدودیت‌های اجرای این قانون به‌شمار می‌رود. البته جدیت اجرای قوانین و مقررات موجود در بازرسی مراجع قانونی و تدوین و ابلاغ قوانین شفاف و قابل اجرای مرتبط با حوزه ایمنی محیط کار نیز بهبود وضعیت مرتبط با ایمنی کارگاه و نیروی کار را فراهم خواهد کرد.