اضطراب بیماری قرن بیست‌و‌یکم
اضطراب یکی از شایع‌ترین حالات هیجانی و زیرمجموعه اغلب اختلالات روانی است. این حالت بر تعداد زیادی از افراد تأثیر می‌گذارد و به شکل ناراحتی، استرس شدید و نگرانی بروز می‌یابد. از این‌رو زندگی روزمره فرد به میزان قابل‌توجهی دچار مشکل می‌شود. در واقع این هیجان را باید پاسخ طبیعی بدن به ترس، تهدید و استرس دانست. از طرفی این نوع هیجان می‌تواند فرد را در برابر خطرات هوشیار نگه دارد یا با تحریک لازم باعث تلاش بیشتر شود. زمانی که سطح بالای اضطراب بر تمرکز، خواب و انجام کارهای روزمره زندگی فرد اثر بگذارد، به نحوی که کنترل کردن آن برایش دشوار باشد، نشان‌دهنده مشکل سلامت روان است. بررسی‌های انجمن علمی روانپزشکان ایران حاکی از این است که «اضطراب و افسردگی» جزو شایع‌ترین اختلالات روانی در ایران هستند. به‌طوری که میزان شیوع مشکلات روانی در تهران۳۷درصد و در کل کشور ۳۰درصد برآورد می‌شود. این در حالی است که آموزش روانی و مهارت‌های زندگی به آحاد جامعه، تأثیر بسیار زیادی در پیشگیری از اختلالات روانی دارد.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
دکتر علی فرجام، روانشناس اجتماعی در مورد اضطراب یا ترس به «آتیه‌نو» می‌گوید: «اضطراب هشداری است که فرد را گوش به زنگ می‌کند، به او نهیب می‌زند که خطری در راه است و باعث آمادگی فرد برای مقابله با خطر می‌شود. ترس نیز علامتی است که توجه فرد را بالا می‌برد. تفاوت اینجاست که ترس در پاسخ به خطری معلوم، معین و بیرونی و اضطراب واکنشی به تهدیدی نامعلوم، مبهم و درونی است. برای مثال احساس فرد در مواجهه با اتومبیلی که به سرعت به سمت او می‌آید را با احساس ناراحتی آدمی که در محیطی ناآشنا با غریبه‌ای روبه‌رو می‌شود مقایسه کنید. اضطراب در بسیاری موارد طبیعی تلقی می‌شود و می‌تواند سازگارانه باشد. گاهی اضطراب برای عملکرد مناسب کمک‌کننده است. برای مثال اضطراب پیش از امتحان می‌تواند فرد را برای مطالعه بیشتر ترغیب کند که نتیجه بهتری هم کسب خواهد کرد. اما زمانی که تبدیل به یک حالت هیجانی شدید همراه با احساس ترس، دلهره و نگرانی شود غیرطبیعی است. طبق مطالعات انجام شده اختلالات اضطرابی شایع‌ترین اختلال‌های روانی هستند و حداقل از هر چهار نفر یک نفر در طول عمر خود دچار یکی از انواع اختلال‌های اضطرابی می‌شود. شیوع این اختلال در خانم‌ها بیشتر از آقایان و از نظر سنی در نوجوانان و جوانان شایع‌تر است.»
علل اضطراب
او در مورد علل اضطراب می‌افزاید: «نظریه‌های متفاوتی در مورد اضطراب وجود دارد، اما به‌طور ساده می‌توان گفت که نظریه‌های روانکاوانه تعارض بین خواسته‌های درونی و واقعیت‌های بیرونی را منشأ اضطراب می‌دانند. از دیگر عوامل مهم اختلالات اضطرابی، زمینه ارثی و ژنتیک است و احتمال ابتلای افرادِ دارای سابقه اختلال اضطرابی در خانواده، نسبت به سایرین بیشتر است. اضطراب هم مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و... از طریق (DNA) منتقل می‌شود. هرچند تا امروز ژن خاصی که مسبب بروز آن باشد شناخته نشده و به نظر می‌رسد چندین ژن در تعامل با هم باعث بروز این اختلال می‌شوند.»
علائم
این روانشناس اجتماعی در مورد علائم اضطراب یادآوری می‌کند: «معمولاً علائم اضطراب را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ علائم ذهنی (روانشناختی) و علائم جسمی. علائم ذهنی می‌تواند تظاهراتی مانند احساس ترس و وحشت، تحریک‌پذیری، انتظار وقوع حادثه‌ای ناخوشایند، نگرانی، اختلال در تمرکز و بی‌قراری داشته باشد. در بیشتر موارد هر دو دسته علائم به همراه یکدیگر دیده می‌شوند. ممکن است علائم ذهنی و روانی برجسته‌تر باشند با اینکه بیمار علائم جسمی را به‌عنوان ناراحتی و علت مراجعه خود ذکر کند. اضطراب می‌تواند با اشکال در عملکرد دستگاه‌های عصبی خودکار موجب بروز علائم جسمی دیگری شود. اختلال در بلع، نفخ، اسهال و خشکی دهان، احساس تنگی نفس، تپش قلب و احساس ناراحتی در قفسه سینه، تکرر ادرار، لرزش، وز وز کردن گوش و احساس سرگیجه در بسیاری موارد دیده می‌شود.»
انواع اضطراب
فرجام در مورد انواع اضطراب مرضی می‌گوید: «تقسیم‌بندی‌های متفاوتی برای انواع اضطراب مرضی وجود دارد که عبارت‌اند از:
اختلال اضطراب فراگیر: که همراه با احساس مداوم ترس و اضطراب است.
اختلال هراس: افراد مبتلا به این بیماری به دلایل مختلف دچار حملات مکرر و غیرمنتظره می‌شوند.
اختلال اضطراب اجتماعی: در این نوع اختلال فرد دائماً نگران قضاوت دیگران است و ترس شدیدی را تجربه می‌کند که از کنترل او خارج است و او را آزار می‌دهد.
اختلالات مرتبط با فوبیا: اختلال اضطرابی فوبیا نوعی ترس شدید یا تنفر از موقعیت خاص یا اشیاست.
اختلال اضطراب ناشی از دارو: استفاده از برخی داروها مخصوصاً داروی غیرقانونی یا کنار گذاشتن نوع خاصی از دارو بدون دستور پزشک می‌تواند با برخی علائم اختلال اضطرابی همراه باشد.
اضطراب ناشی از بیماری‌های دیگر: یکی از انواع اضطراب که اختلال نیست اما می‌تواند زندگی فرد را مختل کند، نگرانی و ترس شدید ناشی از بروز یک مشکل یا بیماری زمینه‌ای خواهد بود.
گورافوبیا: یکی از انواع اضطراب شدید که در موقعیت‌های مختلف ایجاد می‌شود و مواردی مانند فضاهای بسته، فضاهای بسیار باز و تنها ماندن بیرون از خانه و مانند آن‌ها را در بر می‌گیرد.»
درمان
او در مورد درمان اضطراب توضیح می‌دهد: «اگر فردی تجربه علائم این بیماری را داشته باشد و این حالات باعث کاهش کارایی شغلی، خانوادگی، اجتماعی یا تحصیلی شود و یا اینکه احساس ناراحتی کند درمان ضرورت پیدا می‌کند. در غیر این صورت بیماری به تدریج مزمن شده و درمان آن مشکل‌تر می‌شود. در مراحل اولیه و خفیف مشاوره می‌تواند مفید باشد. آشنایی فرد با ماهیت این اختلال قدم اول است. باید در مورد اینکه علائم جسمی مانند تپش قلب، احساس تنگی نفس یا لرزش نشانه یک بیماری جسمی خطرناک مانند بیماری قلبی نیست به بیمار اطمینان داد. باید به بیمار کمک کرد که تجربه این حالت باعث اختلال در زندگی و عملکرد او نشود. در ضمن باید روش‌هایی را به بیمار آموخت تا بتواند بر اضطراب خود غلبه کند. در موارد شدید و طولانی‌تر درمان دارویی بسیار سودمند است. البته چند نکته مهم در مورد درمان دارویی وجود دارد که معمولاً پزشک و بیمار ممکن است از آن غفلت کنند. در مورد بیشتر داروها شروع اثر بلافاصله نیست و ممکن است از چندروز تا چند هفته آشکار شدن اثر دارو طول بکشد. مسئله دیگر قطع زود هنگام و یا مصرف بیش از حد و طولانی داروست. ترس از وابستگی به دارو در برخی موارد بجاست، اما درباره بسیاری داروها هم منطقی نیست که تشخیص آن با پزشک است. به هر حال شواهد علمی نشان می‌دهد که بهترین و مؤثرترین درمان ترکیب دارو درمانی و روش‌های درمانی رفتاری و شناختی است.»
علل اضطراب
او در مورد علل اضطراب می‌افزاید: «نظریه‌های متفاوتی در مورد اضطراب وجود دارد، اما به‌طور ساده می‌توان گفت که نظریه‌های روانکاوانه تعارض بین خواسته‌های درونی و واقعیت‌های بیرونی را منشأ اضطراب می‌دانند. از دیگر عوامل مهم اختلالات اضطرابی، زمینه ارثی و ژنتیک است و احتمال ابتلای افرادِ دارای سابقه اختلال اضطرابی در خانواده، نسبت به سایرین بیشتر است. اضطراب هم مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و... از طریق (DNA) منتقل می‌شود. هرچند تا امروز ژن خاصی که مسبب بروز آن باشد شناخته نشده و به نظر می‌رسد چندین ژن در تعامل با هم باعث بروز این اختلال می‌شوند.»
علائم
این روانشناس اجتماعی در مورد علائم اضطراب یادآوری می‌کند: «معمولاً علائم اضطراب را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ علائم ذهنی (روانشناختی) و علائم جسمی. علائم ذهنی می‌تواند تظاهراتی مانند احساس ترس و وحشت، تحریک‌پذیری، انتظار وقوع حادثه‌ای ناخوشایند، نگرانی، اختلال در تمرکز و بی‌قراری داشته باشد. در بیشتر موارد هر دو دسته علائم به همراه یکدیگر دیده می‌شوند. ممکن است علائم ذهنی و روانی برجسته‌تر باشند با اینکه بیمار علائم جسمی را به‌عنوان ناراحتی و علت مراجعه خود ذکر کند. اضطراب می‌تواند با اشکال در عملکرد دستگاه‌های عصبی خودکار موجب بروز علائم جسمی دیگری شود. اختلال در بلع، نفخ، اسهال و خشکی دهان، احساس تنگی نفس، تپش قلب و احساس ناراحتی در قفسه سینه، تکرر ادرار، لرزش، وز وز کردن گوش و احساس سرگیجه در بسیاری موارد دیده می‌شود.»
انواع اضطراب
فرجام در مورد انواع اضطراب مرضی می‌گوید: «تقسیم‌بندی‌های متفاوتی برای انواع اضطراب مرضی وجود دارد که عبارت‌اند از:
اختلال اضطراب فراگیر: که همراه با احساس مداوم ترس و اضطراب است.
اختلال هراس: افراد مبتلا به این بیماری به دلایل مختلف دچار حملات مکرر و غیرمنتظره می‌شوند.
اختلال اضطراب اجتماعی: در این نوع اختلال فرد دائماً نگران قضاوت دیگران است و ترس شدیدی را تجربه می‌کند که از کنترل او خارج است و او را آزار می‌دهد.
اختلالات مرتبط با فوبیا: اختلال اضطرابی فوبیا نوعی ترس شدید یا تنفر از موقعیت خاص یا اشیاست.
اختلال اضطراب ناشی از دارو: استفاده از برخی داروها مخصوصاً داروی غیرقانونی یا کنار گذاشتن نوع خاصی از دارو بدون دستور پزشک می‌تواند با برخی علائم اختلال اضطرابی همراه باشد.
اضطراب ناشی از بیماری‌های دیگر: یکی از انواع اضطراب که اختلال نیست اما می‌تواند زندگی فرد را مختل کند، نگرانی و ترس شدید ناشی از بروز یک مشکل یا بیماری زمینه‌ای خواهد بود.
گورافوبیا: یکی از انواع اضطراب شدید که در موقعیت‌های مختلف ایجاد می‌شود و مواردی مانند فضاهای بسته، فضاهای بسیار باز و تنها ماندن بیرون از خانه و مانند آن‌ها را در بر می‌گیرد.»
درمان
او در مورد درمان اضطراب توضیح می‌دهد: «اگر فردی تجربه علائم این بیماری را داشته باشد و این حالات باعث کاهش کارایی شغلی، خانوادگی، اجتماعی یا تحصیلی شود و یا اینکه احساس ناراحتی کند درمان ضرورت پیدا می‌کند. در غیر این صورت بیماری به تدریج مزمن شده و درمان آن مشکل‌تر می‌شود. در مراحل اولیه و خفیف مشاوره می‌تواند مفید باشد. آشنایی فرد با ماهیت این اختلال قدم اول است. باید در مورد اینکه علائم جسمی مانند تپش قلب، احساس تنگی نفس یا لرزش نشانه یک بیماری جسمی خطرناک مانند بیماری قلبی نیست به بیمار اطمینان داد. باید به بیمار کمک کرد که تجربه این حالت باعث اختلال در زندگی و عملکرد او نشود. در ضمن باید روش‌هایی را به بیمار آموخت تا بتواند بر اضطراب خود غلبه کند. در موارد شدید و طولانی‌تر درمان دارویی بسیار سودمند است. البته چند نکته مهم در مورد درمان دارویی وجود دارد که معمولاً پزشک و بیمار ممکن است از آن غفلت کنند. در مورد بیشتر داروها شروع اثر بلافاصله نیست و ممکن است از چندروز تا چند هفته آشکار شدن اثر دارو طول بکشد. مسئله دیگر قطع زود هنگام و یا مصرف بیش از حد و طولانی داروست. ترس از وابستگی به دارو در برخی موارد بجاست، اما درباره بسیاری داروها هم منطقی نیست که تشخیص آن با پزشک است. به هر حال شواهد علمی نشان می‌دهد که بهترین و مؤثرترین درمان ترکیب دارو درمانی و روش‌های درمانی رفتاری و شناختی است.»